BEGRIJPELIJKE BIJBELS

M.M.C. van der Wind-Baauw uit Hollandscheveld is theoloog.

Bijna alle nieuwe uitgaven hebben in ieder geval één ding gemeen. Ze zijn erop gericht dat mensen van de 21e eeuw de Bijbel beter kunnen begrijpen.

Hoe ze daar vorm aan geven verschilt. De Bijbel in Gewone Taal vereenvoudigt de bijbeltekst. Hierbij veroorlooft deze zich grote vrijheid ten opzichte van de grondtekst. De Bijbel met uitleg doet dat bewust niet en handhaaft de Statenvertaling uit de zeventiende eeuw, maar voorziet die apart van uitleg. De Studiebijbel Herziene Statenvertaling bewandelt op dit punt de middenweg. Voor de bijbeltekst is hedendaags Nederlands gebruikt, maar deze sluit wel nauw aan bij de grondtekst en bij de Statenvertaling. Uitleg staat onder de tekst.

DANKBAAR

Toen in 2010 de Herziene Statenvertaling verscheen, waren veel mensen daar dankbaar voor. Ze konden vanaf dat moment de tekst van de vertrouwde Statenvertaling beter begrijpen. Tegelijk kwam er vanuit behoudende kringen ook kritiek: de HSV zou te veel afstand van de oorspronkelijke tekst nemen en theologisch soms andere keuzes maken dan de oorspronkelijke statenvertalers. Dit leidde ertoe dat sommige kerken de HSV afwezen.

Daarom is het goed dat er nu ook een Statenvertaling met uitleg is verschenen. Het spreekt immers niet vanzelf dat jongeren in meer behoudende kerken de Statenvertaling – al dan niet voorzien van eeuwenoude kanttekeningen – wel begrijpen, waar dat bij jongelui in hervormd-gereformeerde gemeenten en christelijke gereformeerde kerken niet zomaar het geval bleek te zijn. Dankbaarheid om het verschijnen van deze uitgave is daarom op zijn plaats. Voor alle kerkelijke doelgroepen is nu een begrijpelijke, betrouwbare Bijbel in handzaam formaat beschikbaar.

KLEMMENDE VRAAG

Toch mag één klemmende vraag niet achterwege blijven: Ontkomt de Bijbel met uitleg aan de kritiek die eerder de HSV ten deel viel? Natuurlijk is het zo dat de afgedrukte bijbeltekst in de Statenvertaling is. Daaraan is niets veranderd en die houd je als lezer dus altijd bij de hand. Maar de uitleg, al is het dan terzijde, is op tal van plaatsen gelijk aan die in de HSV. En zal het dan niet zo zijn dat de lezer die toegelichte betekenis meeneemt in zijn verstaan van de bijbeltekst?

De uitleg is kort, duidelijk en eenvoudig. Wat mij betreft is dat prima voor de doelgroep. Maar inhoudelijk is het meestal niet veel anders dan een parafrase van de bijbelverzen. Dat betekent dat hij de zo gewenste geestelijke diepgang, waaraan het de HSV volgens critici zou ontbreken, ook niet in zich heeft. Sterker nog: daar heeft de stuurgroep doelbewust voor gekozen. Dat is begrijpelijk, gezien de theologische verscheidenheid van de kerken waaruit de medewerkers en de beoogde lezers komen.

Maar dit maakt het wel lastig om in te zien waarom de HSV vanuit bepaalde kringen zoveel kritiek ontving en de BMU positiever ontvangen wordt, terwijl die juist op allerlei kritiekpunten hetzelfde zegt of bedoelt.

Eén voorbeeld van de overeenkomst tussen beide: de HSV noemt de wijze en dwaze maagden uit de gelijkenis in Mattheüs 25 ‘meisjes’. Dat is niet goed menen critici, want ‘zo gaat de kracht van deze gelijkenis eruit. Het waren niet zomaar meisjes, maar afgezonderden, die de christennaam voerden’ (De HSV op de keper beschouwd, p.20). De BMU heeft het hier over ‘jonge vrouwen’. Daar is in dit verband niets mis mee, al ligt het qua betekenis nog iets verder van maagden af dan het woord meisjes. Maar de genoemde betekenis die sommigen onlosmakelijk aan het woord maagden verbinden, valt aan de aanduiding jonge vrouwen echter net zo slecht toe te kennen als aan het woord meisjes.

MOEITE

Aanvankelijk bleef het na het verschijnen van de Bijbel met uitleg helemaal stil. Maar medio juli namen de predikanten A. Kort en Th.L. Zwartbol in het Kerkblad der Oud Gereformeerde Gemeenten in Nederland openlijk afstand van de BMU. Hun grootste moeite ermee is dat de uitleg een vervlakking is ten opzichte van de oorspronkelijke kanttekeningen bij de Statenvertaling.

Op zichzelf is deze signalering correct. Of het erg is, is een andere vraag. De gegeven uitleg vervangt immers niet noodzakelijk de kanttekeningen, maar kan ernaast staan.

Verder kun je je gerust afvragen of de grote theologische bezwaren die er geuit zijn bij bepaalde vertaalkeuzes van de HSV er ook werkelijk liggen. Zeker nu de BMU op verschillende plaatsen eenzelfde of soortgelijke uitleg naar voren brengt, lijkt dat toch minder het geval te zijn dan enkele jaren geleden werd gedacht.

NAAST ELKAAR

De Bijbel in Gewone Taal staat hier theologisch wel een eind vandaan. Die zie ik liever in handen van mensen die niet bij kerk en geloof zijn opgegroeid – voor een allereerste kennismaking. Voor mensen voor wie Nederlands de tweede taal is, kan deze eenvoudige Bijbel ook een goede opstap zijn. Bij een bijbelstudie of tijdens de catechese kan de BGT op zijn tijd ook opengaan, maar hooguit ter vergelijking, naast één of meer andere vertalingen die nauwer aansluiten bij de grondtekst. Catechisanten en gemeenteleden moeten wel zicht blijven houden op de volledige bijbeltekst. Het gevaar is niet denkbeeldig dat iemand die alleen de BGT leest, het oneens is met zijn predikant of de uitleg in het bijbelstudieboekje niet kan volgen, omdat bepaalde details en nuanceringen in zijn Bijbel ontbreken. Wie meer of zelfs minder vertrouwd is met de bijbelse geschiedenissen, kan beter terecht bij de Herziene Statenvertaling of de Bijbel met uitleg.

De HSV en BMU liggen inhoudelijk dicht bij elkaar en kunnen naast elkaar gebruikt worden. Wat mij betreft is dat een gelukkige conclusie. Als gereformeerde gezindte hoeven we niet uit elkaar te groeien. Het grootste verschil tussen beide is dat de ene duidelijker woorden in de vertaling zelf gebruikt en de ander die in de kantlijn of in de bijgevoegde uitleg plaatst. Van de hier besproken nieuwe bijbeluitgaven biedt de HSV-Studiebijbel de meeste achtergrondinformatie bij de bijbeltekst.

DE BIJBEL IN GEWONE TAAL

De Bijbel in Gewone Taal (BGT) is een vertaling in een taal die iedereen kent en die we allemaal gebruiken. Het uitgangspunt is dat deze voor iedereen leesbaar en duidelijk is. Er komen nog geen 4000 verschillende Nederlandse woorden in voor. Grote getallen staan in cijfers. Perikoopkopjes, hoofdstuk- en versnummers zijn lichtblauw, net als het kader met de naam van het bijbelboek in de koptekst.

De vertalers gebruiken korte zinnen. En wat opvalt: de BGT begint daar niet alleen mee, hij weet dit ook vol te houden. Dus ook de lange, ingewikkelde betogen in de brieven van Paulus bijvoorbeeld, worden allemaal opgeknipt in goed behapbare zinnen. Dat op zichzelf is een prestatie van formaat.

LEESWIJZER

Oog voor de doelgroep blijkt ook uit de inhoudsopgave. De bijbelboeken staan niet alleen in een overzicht op de volgorde waarin ze in de Bijbel voorkomen, maar er is ook een lijst op alfabetische volgorde. Een leeswijzer achterin vermeldt de vindplaats van bekende bijbelverhalen, van teksten over Joodse en christelijke feesten en over verschillende thema’s zoals hoop, liefde, lijden, vertrouwen en wijsheid. Een verklarende woordenlijst is bijgevoegd op twee uitvouwbare pagina’s. Het is een lijst van 64 bijbelse termen die de redactie niet altijd heeft kunnen of willen vervangen door een begrijpelijkere variant. Enkele voorbeelden zijn: apostel, besnijden, hel, hemel, messias, offer, profeet, stam, vasten, wet, zegen en zonde.

doelgroep: zo veel mogelijk Nederlandssprekenden, kerkelijk en onkerkelijk; mensen die moeite hebben met bijbellezen

uitgave: Nederlands Bijbelgenootschap, Haarlem

aantal pagina’s: 2000

prijs: vanaf € 28,50

website: bijbelingewonetaal.nl

Deze lijst had een stuk langer mogen zijn. Nu zijn er in deze vertaling kenmerkende bijbelse begrippen verdwenen. Zo is het ‘Koninkrijk van God’ veranderd in ‘Gods nieuwe wereld’. En Noach bouwde geen ark, maar een boot. Deze manier van werken leidt niet alleen tot betekenisverlies, maar vergroot ook de afstand tot de gereformeerde geloofsleer. Het geloof van Abram wordt hem in de BGT bijvoorbeeld niet ‘tot gerechtigheid gerekend’, maar de Heer vindt Abram ‘een goed mens’ (Gen.15:6).

BEDOELING

De BGT is ongetwijfeld de meest begrijpelijke Bijbel die er momenteel in het Nederlands te koop is. Dat is tegelijk echter ook de zwakte van deze uitgave. Het is namelijk niet echt een volledige vertaling van de Hebreeuwse, Aramese en Griekse grondtekst. Ik zou hem willen typeren als een vertaling van de bedóeling van de bijbeltekst. Daarbij speelt eigen interpretatie van de vertaler een grotere rol dan bij een vertaling die zo letterlijk, zo concordant mogelijk is. In Johannes 1 is bijvoorbeeld ‘het Woord’, als aanduiding voor Jezus Christus, verdwenen en vervangen door ‘Gods Zoon’. Inhoudelijk klopt het wel dat het daar over Gods Zoon gaat, maar de grondtekst gebruikt een ander begrip. De BGT kiest voor Gods Zoon, ‘omdat dát precies is wat de tekst aan de lezer wil vertellen’, aldus het Nederlands Bijbelgenootschap in een toelichting.

De BGT is de meest begrijpelijke Bijbel die er vandaag is, wat tegelijk ook de zwakte is

Soms zijn enkele bijbelverzen geclusterd. Tal van woorden worden weggelaten, andere zijn ter verduidelijking toegevoegd. Gewoonlijk geven bijbelvertalingen zoiets gecursiveerd weer. Dan is het duidelijk. De BGT doet dat niet.

BIJBEL MET UITLEG

Eind mei verscheen de Bijbel met uitleg (BMU), die we binnenkort apart zullen bespreken. Hierin staan de Statenvertaling in de uitgave van de Gereformeerde Bijbelstichting (GBS), de berijmde psalmen van 1773 (met ritmische muzieknotatie), de drie formulieren van enigheid en de liturgische formulieren. De initiatiefnemers van deze uitgave willen geen wijzigingen in de bijbeltekst zelf aanbrengen. Dat is een principieel uitgangspunt. Tegelijk zien zij onder ogen dat ‘veel woorden in de Statenvertaling in onze tijd niet meer zomaar begrepen worden’.

Daarom geven ze van verouderde of moeilijke woorden of zinsneden in de bijbeltekst in een smalle middenkolom een alternatieve vertaling. Onderaan de pagina volgt een korte uitleg per vers of groepje verzen. Aan elk bijbelboek gaat een toelichtende inleiding en een samenvatting van de inhoud vooraf. Uitleg van kernwoorden en exegetische of archeologische aantekeningen staan in ruim 900 aparte kaders, die via verschillende registers terug te vinden zijn.

Voor de uitleg van de teksten wil de BMU aansluiten bij de kanttekeningen bij de Statenvertaling

Namen van de bijbelboeken, kaders en toelichtingen hebben in elk van de acht groepen bijbelboeken (boeken van Mozes, historische boeken, poëtische boeken, profeten, evangeliën, brieven van Paulus, algemene zendbrieven, Openbaring) een aparte kleur.

Verder is de uitgave voorzien van kleurenfoto’s, illustraties, landkaarten en tijdschema’s. Het is een mooie, duidelijke fullcolouruitgave.

De berijmde psalmen, de belijdenisgeschriften en geloofsbelijdenissen zijn ook van een notenapparaat met korte uitleg van moeilijke woorden voorzien. Bij de berijmde psalmen krijgen veel meer woorden een toelichting dan in de al veel langer bestaande GBS-brochure Moeilijke woorden in de Psalmen.

KANTTEKENINGEN

De uitleg van de bijbelteksten sluit volgens de auteurs aan bij de gereformeerde theologie zoals die verwoord is in de kanttekeningen bij de Statenvertaling. Dit laatste betekent overigens niet dat ze op elk punt de uitleg van de kanttekenaren hebben overgenomen.

Voor de uitleg van teksten waarover in de achterban theologische verschillen bestaan, sluit men aan bij de kanttekeningen, zijn de auteurs ‘heel terughoudend’ of laten ze ‘de betekenis in het midden’, aldus ds. J. Joppe, lid van de stuurgroep, en projectleider G. Roos in een interview in het Reformatorisch Dagblad (28-05-2015).

Ongeveer 125 mensen uit de gereformeerde gezindte (hervormde gemeenten binnen de Protestantse Kerk, Hersteld Hervormde Kerk, Christelijke Gereformeerde Kerken, Gereformeerde Gemeenten, Gereformeerde Gemeenten in Nederland en Oud Gereformeerde Gemeenten) werkten aan deze uitgave mee. Zij stonden onder leiding van een stuurgroep, waarin onder anderen ds. J. Belder uit Dordrecht zitting heeft.

doelgroep: kerkelijke jongeren, maar geschikt voor alle niveaus en leeftijden; gericht op mensen die de ongewijzigde Statenvertaling willen blijven lezen.

uitgave: De Banier, Apeldoorn

aantal pagina’s: 2222

prijs: vanaf € 39,95

website: bijbelmetuitleg.nl

HSV-STUDIEBIJBEL

De HSV-Studiebijbel bevat de complete tekst van de Herziene Statenvertaling uit 2010, aangevuld met meer dan 20.000 aantekeningen, inleidingen op de bijbelboeken, tijdlijnen en kaartjes, die bedoeld zijn ‘om moeilijk te begrijpen passages te doorgronden’. Hierin zijn recente inzichten verwerkt. Ook zijn er artikelen die theologische achtergrondinformatie verschaffen, bijvoorbeeld over de oorspronkelijke talen van de Bijbel. Andere artikelen gaan in op actuele vragen. Zo is er een deel over bijbelse ethiek, waarin onder andere bio-ethiek, het levenseinde, huwelijk en seksuele moraal en de doodstraf aan de orde komen.

VERTALING

De HSV-Studiebijbel is een vertaling en bewerking van de Amerikaanse ESV-Study Bible, die onder leiding van J.I. Packer tot stand kwam. De vertaalde teksten zijn zo bewerkt dat ze aansluiten bij de Nederlandse situatie, al schemert hier en daar in de uitleg nog door dat de uitleg oorspronkelijk niet bij de HSV is geschreven.

Verder zijn er artikelen over thema’s toegevoegd die in de Amerikaanse editie niet voorkomen, zoals over secularisatie in Nederland. Andere artikelen, zoals dat over de mormonen, zijn juist geschrapt omdat ze voor ons land minder relevant zijn.

EXEGETISCHE DISCUSSIE

De opbouw en strekking van een bijbelboek staan telkens aan het begin, uitleg van de bijbeltekst op de onderste helft van de bladzij. Als er exegetische discussie over een tekst mogelijk is, noemt de Studiebijbel regelmatig verschillende mogelijkheden naast elkaar.

Perikoopkopjes, hoofdstuknummers, verwijzingen naar bijbelverzen en zinsdelen in de uitleg zijn in groentinten, net als illustraties en kaders met toelichtingen. Dit vergroot de leesbaarheid, maar is wel een stapje terug vergeleken met het Amerikaanse origineel dat in full colour is uitgegeven en een rustigere bladspiegel heeft.

doelgroep: geïnteresseerde gemeenteleden en gezinnen, bijbelstudiegroepen, docenten en predikanten.

uitgave: Royal Jongbloed, Heerenveen

aantal pagina’s: 2448

prijs: € 79,95

website: royaljongbloed.nl/hsv-studiebijbel

Zowel het internationale team dat de ESV-Study Bible maakte als de medewerkers aan de Nederlandse editie gaan uit van het gezag en de historische betrouwbaarheid van Gods Woord. De Nederlandse hoofdredacteuren zijn dr. M.J. Paul, docent aan de Christelijke Hogeschool Ede (CHE) en hoogleraar Oude Testament in Leuven (België), en dr. T.M. Hofman, emeritus hoogleraar Nieuwe Testament aan de Theologische Universiteit Apeldoorn van de Christelijke Gereformeerde Kerken. Medewerkers komen hoofdzakelijk uit de Protestantse Kerk en de Christelijke Gereformeerde Kerken, enkelen behoren tot de Gereformeerde Gemeenten of de Hersteld Hervormde Kerk.

Het gezag en de historische betrouwbaarheid van de Bijbel zijn uitgangspunt voor de HSV-Studiebijbel

ANDERE UITGAVEN

NAARDENSE BIJBEL

Niet nieuw, maar wel de moeite van het vermelden waard, is de Naardense Bijbel. Deze verscheen voor het eerst in 2004, maar eind vorig jaar kwam er een volledig herziene herdruk uit. Van de uitgaven op deze pagina’s is dit de enige die niet in eerste instantie gericht is op het vergroten van de verstaanbaarheid van de bijbeltekst voor de hedendaagse lezer. Ds. P. Oussoren, de vertaler, wil juist de letterlijkheid van het origineel (Hebreeuws en Grieks) zoveel mogelijk uit laten komen. In de nieuwe druk heeft hij dat nog beter proberen te realiseren.

HSV-JONGERENBIJBEL

Van de HSV-jongerenbijbel, die in 2013 uitkwam, is nu ook een brailleversie en een gesproken editie beschikbaar gekomen. Door heel deze Bijbel heen staan stukjes uitleg, speciaal geschikt voor jongeren. Om hen te helpen dieper over het Woord van God na te denken zijn ook vragen en denkduwtjes opgenomen.

VOOR JOU

Van de Bijbel in Gewone Taal verschijnen verschillende versies. Zo kwam er ook een editie uit voor kinderen uit de bovenbouw van de basisschool: Bijbel in Gewone Taal voor jou (€ 32,50). Deze Bijbel is aangevuld met themapagina’s over onderwerpen zoals pesten en zorg voor elkaar. Daar staan vragen, opdrachten, spannende verhalen, to-do tips en verwijzingen naar bijbelteksten met dezelfde thema’s bij om de Bijbel dichter bij kinderen te brengen. Het is een speurtocht die kinderen laat ontdekken wat de Bijbel hun te zeggen heeft.

DAGELIJKS GEBRUIK

In de vorm van een dwarsligger verscheen er ook een selectie van teksten uit de BGT. Deze Bijbel in Gewone Taal voor dagelijks gebruik (€ 12,50) bevat ‘troostende en uitdagende teksten’ uit de Bijbel voor verschillende momenten in het dagelijks leven: bijvoorbeeld aan het begin van de dag, bij een ziekbed, bij vreugde of bij verdriet.

SAMENLEESBIJBEL

Volgende maand verschijnt de Samenleesbijbel. De Bijbel voor kinderen, om samen te lezen en te beleven (€ 59,95). Dit is de complete Bijbel in Gewone Taal, aangevuld met ruim 500 pagina’s extra materiaal voor kinderen van 8 tot 12 jaar. Het gaat dan om gespreksvragen, weetjes, doeopdrachten, puzzels, spellen, illustraties, 32 themapagina’s en veertig nieuw geschreven liedjes. Er zit een cd bij. De bedoeling van deze gezinsbijbel is dat ‘kinderen en volwassenen met elkaar in gesprek komen over de bijbelse verhalen’. De Samenleesbijbel werkt met drie routes, waarvan het niveau steeds iets toeneemt. Elke route bestaat uit stappen en loopt door verschillende bijbelboeken. De eerste route heeft vijftig stappen, de tweede 125 en de derde 250. Een stap bestaat uit weetjes, vragen, afbeeldingen en soms liedjes en dingen om te doen.

Deze Bijbel is een uitgave van het Nederlands Bijbelgenootschap, van JOP, de jeugdorganisatie van de Protestantse Kerk, en van uitgeverij Royal Jongbloed. Meer informatie is te vinden op samenleesbijbel.nl.

MANNEN- EN VROUWENBIJBEL

Er komt in de nabije toekomst nog meer aan. Uitgeverij Royal Jongbloed heeft een Mannenbijbel en een Vrouwenbijbel in voorbereiding. Deze doelgroepbijbels, die uiterlijk begin volgend jaar te koop komen, bevatten de complete bijbeltekst in de Herziene Statenvertaling met kanttekeningen daarbij. De uitgever wil daarin onderdelen van de tekst naar voren halen die aansluiten bij de specifieke interesses van mannen of vrouwen. Deze uitgaven zullen vergelijkbaar zijn met de Jongerenbijbel die twee jaar geleden verscheen. Overigens is het HSV-bestuur, anders dan bij de Studiebijbel en de Jongerenbijbel, inhoudelijk niet verantwoordelijk voor deze twee nieuwe edities. Zie ook: royaljongbloed.nl/vrouwenbijbel en royaljongbloed.nl/mannenbijbel.

REFORMATIEBIJBEL

Nog weer later, in 2017, verschijnt er een Reformatiebijbel. Hoofdredacteur is dr. W.H.Th. Moehn. Deze gelegenheidsuitgave is een HSV-huisbijbel met als extra 48 kleurenpagina over de Reformatie. De uitgave verschijnt ter gelegenheid van het feit dat het in dat jaar 500 jaar geleden is dat Luther zijn stellingen op de deur van de slotkapel in Wittenberg sloeg.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen