ONGEWENSTE GEVOLGEN

Dr. P. van den Heuvel uit Bunnik is emeritus predikant en kerkrechtdeskundige.

In de Werkgroep Kerkorde is de mogelijkheid om te komen tot een bisschop nooit ter sprake geweest. Voor zover ik me herinner, is het woord daar zelfs nooit gevallen.

LUTHERSE BISSCHOP

Vrijwel alle lutherse kerken kennen het ambt van bisschop, behalve die in Nederland. Bijzonder leerzaam was dan ook de reactie van ds. W.T.V. Verhoeven, de president van de lutherse synode. Zij reageerde uitermate voorzichtig op het voorstel de bisschop ‘onbekommerd’ te introduceren.

Ze wees erop dat de Lutherse Kerk in Nederland er na de Tweede Wereldoorlog bewust voor heeft gekozen geen bisschop aan te stellen. ‘Het is wel aan de orde geweest maar we hebben er niet voor gekozen en dat had alles te maken met de hiërarchie die we niet wensten.’

Zij hebben binnen de lutherse wereldgemeenschap blijkbaar ook de schaduwkanten van de bisschop gezien. Voor de hervormde bisschoppen geldt trouwens hetzelfde. Volgens ds. Verhoeven moet er in elk geval goed over doorgepraat worden wat een bisschop precies betekent. ‘Als je over de bisschop gaat praten, krijg je ook met andere zaken te maken zoals de apostolische successie en de apostolische traditie’, zo hield zij de synode voor.

DE OUDERLING

Opmerkelijk vind ik dat iedereen er automatisch vanuit lijkt te gaan dat de voorzitter van de regionale classicale vergadering een predikant is. Daarmee kom ik op een volgend bezwaar. Destijds is tegen het LIMA-rapport ingebracht dat daarin nauwelijks aandacht is voor het ambt van ouderling. Met de presbyter heeft dat rapport namelijk de plaatselijke predikant of voorganger op het oog.

We lijken ons vaak een beetje te schamen voor de ouderling

We behoren tot het presbyteriale kerktype waarin de ouderling een centrale plaats inneemt, maar in het oecumenische verkeer lijken we ons vaak een beetje te schamen voor de ouderling. Het oude bevestigingsformulier noemt de ouderling een ‘hulp en bijstand’ van de predikant. Ouderlingen worden vergeleken met de levieten die de priesters een handje mogen helpen.

Ook binnen de gemeente worden ze soms niet voor vol aangezien. Zoals ouderling Van Donselaar in Harmelen het gewoonlijk verwoordde: Als er een ouderling op bezoek is geweest, zeggen ze ‘we hebben nooit iemand van de kerk gezien, er is alleen wel eens zo'n man geweest’.

GELIJK IN WAARDIGHEID

Maar kerkordelijk kennen wij drie ambten en die zijn ‘gelijk in waardigheid en eer’. Ook een ouderling, een ouderling-kerkrent meester of een diaken kan verkozen worden tot voorzitter van de (regionale) classicale vergadering. Ook een ouderling moet dus die rol van regionaal aanspreekpunt kunnen vervullen. Ook deze kan het hart van de regio zijn met een kijk op de regio, net zoals in het verleden is voorgekomen dat een ouderling scriba van de provinciale kerkvergadering was.

Ooit heeft Noordmans de gevleugelde uitspraak gedaan dat Calvijn met de ouderling de paus schaakmat heeft gezet. En Van Ruler heeft meer dan eens uitgehaald naar dominees die de ouderlingen dooddrukken als vliegen tegen de wand.

Wij moeten waakzaam zijn dat in het oecumenische debat het ambt van ouderling niet sluipenderwijs ten onder gaat. Of vergis ik me en wordt er ook gedacht aan een ouderlingbisschop?

GEEN AMBT

Ds. A.J. Plaisier heeft benadrukt dat het om een bisschoppelijke functie gaat. Het gaat om een tijdelijke aanstelling, er is geen speciale wijding nodig. ‘Hij heeft een bisschoppelijke functie, maar we spreken hem aan met dominee,’ aldus Trouw. ‘Er is geen sprake van een bijzondere ambtskleding’, voegde hij er nog aan toe. In zijn visie is er dus helemaal geen sprake van het bisschopsambt.

WIJDING

In het proefschrift van dr. J. Kronenburg neemt de ordinatie, de wijding tot bisschop, juist een centrale plaats in. Zonder wijding geen bisschop! Zijn studie loopt uit op een ‘liturgie voor de ordinatie van een bisschop’. Bij de wijding van een bisschop (door de primus bisschop) moeten behalve alle presbyters (predikanten) en een vertegenwoordiging van de ouderlingen en diakenen uit de regio, minstens nog twee andere bisschoppen aanwezig zijn, één bisschop uit een naburige regio van de Protestantse Kerk en één bisschop van een protestantse episcopale zusterkerk (bijv. Zweden of Engeland). Na de ordinatie met handoplegging en gebed worden de symbolen overhandigd (ring, Bijbel en staf ).

Het was niet voor niets dat ds. Verhoeven waarschuwde eerst nog eens goed na te denken. Is dit wat de synode voor ogen staat?

SYNODEVOORZITTER

Er zijn meer vragen te stellen. Ik duid ze maar kort aan: Als de regiovoorzitters bisschoppen worden genoemd, komen we onvermijdelijk voor de vraag te staan hoe het moet met de synodevoorzitter. Die kan natuurlijk niet achterblijven. Gaat die aartsbisschop heten of (met dr. Kronenburg) primus bisschop?

Maar wat is dan concreet zijn pastorale verantwoordelijkheid? Wordt hij pastor voor zijn medebisschoppen? Wie vormen de kudde waarover hij is aangesteld, om die te weiden? Een ander punt is dat in dit model ook de scriba van de synode onvermijdelijk een andere rol krijgt toebedeeld. Wordt hij een ambtelijk bestuurder, zoals men die in bepaalde Duitse kerken heeft – naast de primus bisschop?

BISSCHOPPENCONVENT

Een volgende belangrijke vraag is wat de status van het bisschoppenconvent wordt. Ds. H. Koetsveld zei in de synode: ‘Het wordt een extra laag in de kerk en je hoeft niet al te veel gaven van profetie te hebben om te zien aankomen dat daar alle macht in onze kerk komt te liggen.’

STATUS

Nog één argument dat in de synode speelde, moet ik noemen. Iemand merkte op dat ‘bisschop’ tenminste een begrip is dat de mensen kennen. ‘Je kunt toch moeilijk afkondigen dat de komende week de regiovoorzitter op bezoek komt. Niemand begrijpt wat dat nu weer is.’ Met de bisschop maak je meer indruk, daar kun je mee voor de dag komen.

Dat geeft precies aan waar ik beducht voor ben! Het woord geeft status, en dat is nu juist het tegenovergestelde van herderlijke dienstbaarheid. Voor de gemiddelde Nederlander is de bisschop pas de echte bestuurder van de kerk, de leider. Hij is niet het pastorale gezicht maar degene die aan de touwtjes trekt.

BEKEND

Dat het woord bisschop in de samenleving en in de media meer bekendheid geniet, kan behalve een voordeel ook een groot nadeel betekenen. Dan moeten we – zoals ook al in de synode gebeurde – telkens uitleggen dat onze protestantse bisschop weliswaar bisschop genoemd wordt, maar dat hij echt niet te vergelijken is met bisschop Eijk (om maar iemand te noemen). We moeten dan bovendien ook steeds duidelijk maken dat hij veel minder te vertellen heeft en dat hij als het erop aankomt eigenlijk zelfs geen bisschop is, want hij is niet gewijd.

Ik zou tegen prof. L.J. Koffeman willen zeggen: als hij er niet uitziet als een bisschop, en niet gewijd is als een bisschop en niet de bevoegdheden heeft van een bisschop, waarom zou je hem dan een bisschop noemen?

Eigenlijk is hij niet meer dan een surrogaatbisschop. Ik weet niet of de Protestantse Kerk in Nederland daarmee gediend is.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen