INSTEMMEN MET HET WOORD

Al enkele jaren merkte de predikant dat er in gemeentes vraag is naar goede kerkliederen. ‘In veel kerkenraden heeft er de laatste jaren bezinning plaatsgehad op het zingen in de eredienst en neemt men nu meer ruimte voor vrije liederen. Daardoor raakte men verlegen om verantwoorde liederen.’ Met Weerklank, dat naast alle psalmen in een nieuwere berijming ook 618 liederen bevat, wil hij in die behoefte voorzien.

Een ander belangrijk motief was de versnippering die ds. Schroten signaleerde. ‘De ene gemeente kiest voor Op Toonhoogte, een andere gebruikt het Liedboek voor de kerken uit 1973 of men maakt eigen selectielijsten. Daaruit blijkt het gemis van een gedeelde bron. Ik merkte dat er behoefte was aan een compilatie van kerkliederen die voor onze gereformeerde eredienst geschikt zijn. We hopen met de nu verschenen bundel weer wat eenheid terug te geven.’

VERTROUWD

Het verschijnen van Weerklank heeft iets paradoxaals, zegt de predikant uit Leerdam. ‘Sommigen vinden het vergaand om er in de eredienst uit te zingen. Tegelijk zit er juist iets behoudends in, want we willen de gemeente bewaren bij het goede kerklied. Je probeert de gemeentezang binnen bepaalde kwaliteitsgrenzen te houden.’

Angst dat met het in gebruik nemen van Weerklank ook de liturgie verandert, is onterecht, aldus ds. Schroten. ‘We beogen juist bij de vertrouwde eredienst te blijven, zodat je een lied kunt zingen zoals je gewoon was een psalm te zingen. Op die bekende manier bezingen we nu ook het nieuwtestamentische heil.’

HERTAALD

Vijftig liederen zijn hertaald, maar een woord als ‘hovaardig’ bleef staan. Hoe ging u te werk?

‘In bijvoorbeeld de hervormde bundel van 1938 en het Gezangboek van de Evangelische Broedergemeente staan liederen die qua taal enigszins gedateerd zijn, maar waarvan de inhoud onze redactie trof. Ze zijn mooi verwoord en echt christocentrisch. Die hebben we waar nodig hertaald.

Ds. A. Schroten: ‘We beogen juist bij de vertrouwde eredienst te blijven, zodat je een lied kunt zingen zoals je gewoon was een psalm te zingen.’

Dat we andere gezangen niet aanpasten, is puur een kwestie van auteursrecht. Als een dichter nog geen zeventig jaar geleden is overleden, mag je aan de tekst niets wijzigen. Dat respecteren we.’

VIER CRITERIA

Liederen kunnen alleen in Weerklank terechtkomen als ze aan vier criteria voldoen.

1. Ze moeten het Woord naspreken, het moeten bijbelgetrouwe liederen zijn.

2. De liederen moeten bij de gereformeerde belijdenis passen. Lied en leer mogen niet in tegenspraak met elkaar zijn. Ds. Schroten: ‘Niet elk lied kan alles zeggen, maar de gereformeerde spiritualiteit moet je er wel in horen klinken. Er moet een goed evenwicht zijn van wedergeboorte en bekering, van kruis en koninkrijk, van Gods nabijheid en Gods toorn.’

3. De taal en de stijl van de liederen moeten een eredienstwaardig niveau hebben. Ze zijn geschikt als lied in de eredienst voor God en als antwoord van de gemeente.

4. Muzikaal moeten de liederen geschikt zijn voor de gereformeerde liturgie en voor de vertrouwde begeleiding. ‘De liederen zijn voor klavierbegeleiding geselecteerd’, aldus ds. Schroten. ‘We hebben gezegd ‘orgel en/of piano’, maar het aantal liederen dat bij voorkeur om een piano vraagt, is minder dan tien.

Natuurlijk hangt het van de gemeente en de organist af of onbekende liederen en moeilijkere melodieën haalbaar zijn. Maar dat geldt nu ook al. Ik geef niet in elke gemeente Psalm 13 of 88 op. Die afweging blijft. Tegelijk is er ook een grens aan de moeilijkheidsgraad. Een lied moet in een dorpskerk en in een grote kerk met 500 mensen te zingen zijn. De opwekkingsliederen die erin staan, zijn om die reden veelal lage nummers. Veel hogere lenen zich alleen melodieus al niet voor gemeentezang. Aan de andere kant is ook een aantal geliefde liederen uit de bundel van Johannes de Heer niet opgenomen. Die hebben niet het kerkmuzikale niveau dat wij voor ogen hebben. Daar komt door de driekwartsmaat een cadans in.’

PSALMEN

Veel gemeentes zingen alleen psalmen uit de berijming van 1773.

‘Dat wij 1773 niet hebben opgenomen, is niet om die te passeren of af te schrijven. Laat dat heel duidelijk zijn. We gaan er echter van uit dat veel kerkgangers die toch al bij zich hebben achter in hun Bijbel.

We hebben ook niet alleen voor de Nieuwe Berijming (1968) gekozen. Voor velen is dat inmiddels de vertrouwde psalmberijming, maar het taalgebruik is soms verheven, het woordgebruik wat moeilijk. Wie daar nu op overschakelt, botst alsnog tegen een taalkloof op. Veel schitterende psalmen namen we graag op, maar vanwege de verstaanbaarheid hebben we verder gekeken en kozen we ook psalmen uit het Gereformeerd Kerkboek. De taal daarvan is frisser, toegankelijker en komt tegelijkertijd dichter bij de verwoordingen van de Oude Berijming. Ook hebben we enkele recentere berijmingen van Jan- Pieter Kuyper en van ds. A. Visser opgenomen. Verstaanbaarheid was een heel belangrijk criterium.’

DUBBEL

Sommige psalmen komen twee keer voor. Nieuwe berijmingen op melodieën van gezangen of van bekende psalmen heeft de redactie toegevoegd om moeilijke psalmen meer te ontsluiten, legt ds. Schroten uit. ‘Mooie voorbeelden zijn Psalm 7, 11, 13, 59 en 129, die we nu vanwege de moeilijke melodie nauwelijks zingen. Zulke psalmen geven we als het ware aan de gemeente terug.’

Ook een aantal bekende psalmen komt dubbel voor. ‘Voorbeelden hiervan zijn de boetespsalmen 51 en 130. Die worden zo vaak gezongen dat het verrijkend kan zijn hun diepe inhoud soms met andere woorden te zingen. Als je de oude inhoud opnieuw verwoordt, kan die opnieuw landen in je ziel.’

KINDERLIEDEREN

Er staan ook kinderliederen in ‘Weerklank’. Is dat niet opvallend in een bundel die voor de eredienst is bedoeld?

‘Meerdere gemeentes zingen in de kerkdienst een lied voor jongere kinderen. Ook in dit gebruik willen we faciliteren, want veel kinderliederen kun je vanwege de taal of de gebruikte beeldspraak niet als gemeentezang op de lippen leggen. De rubriek staat overigens apart. Een kerkenraad kan dus zelf beslissen of en wanneer deze categorie gebruikt wordt.’

DOELGROEP

Voor wie is ‘Weerklank’ precies bedoeld? ‘Weerklank is bedoeld voor gemeentes die ernaar verlangen om onomwonden te zingen over het heil in Christus. Het is voor hen die naast de beloften uit het Oude Testament ook in directe woorden willen zingen over de vervulling daarvan in het werk van Christus en de Heilige Geest, of over de kerk, over zending en evangelisatie, over toekomstverwachting of het geloof.

Velen zien dankbaar naar de bundel uit, maar gemeentes die alleen 1773 willen handhaven, hoeven zich niet verplicht te voelen.’

Dat zou ook wel een grote stap zijn.

‘Wanneer dat zo ervaren wordt, zal men vanuit Weerklank geen pressie voelen: wij willen faciliteren en niet polemiseren. De kerk heeft eeuwenlang met stichting alleen psalmen gezongen. Ieder die daarbij blijft, zij in zijn gemoed ten volle verzekerd. Maar dikwijls zal het zo zwart-wit niet liggen. Ik ken veel gemeenten waar de kerkenraad een bepaalde verdeelsleutel hanteert: we zingen bijvoorbeeld vijf keer Oude Berijming en één gezang, of twee oudberijmde psalmen, twee nieuwberijmde psalmen en twee gezangen, of in bijzondere diensten is er ruimte voor gezangen, in gewone diensten zingen we alleen psalmen. Zo'n sleutel kan een wijze consensus aanreiken.’

De liedbundel ‘Weerklank’ is een initiatief van onderaf.

KERKORDE

Hebt u overleg met de Protestantse Kerk gevoerd? Volgens de kerkorde reikt de synode in principe toch psalm- en gezangboeken aan.

‘De realiteit is dat dit een initiatief van onderaf is. Ik deel de visie dat je de kerkelijke weg moet bewandelen. Scriba dr. A.J. Plaisier was dan ook een van de eersten die ik heb gebeld. Onze insteek is dat wij Weerklank aan de kerk aanbieden. Dat doen we tijdens de synodevergadering. Het is de omgekeerde route, maar we zoeken heel bewust de kerk met dit initiatief te dienen. De Gereformeerde Bond legt de verantwoordelijkheid voor de gemeentezang ook bij de plaatselijke kerkenraden. Die hebben wij nu op ons genomen en juist vanwege het kerkelijke denken doen we het gezamenlijk.

Je kunt deze vraag trouwens ook aan anderen stellen. Gemeentes die kopiëren of beameren, hebben een vrijheid verworven die ze vaak nog maar moeilijk bespreekbaar willen maken. Juist naar hen toe is de vraag naar het kerkelijke argument zinvol.’

AFBAKENING

Ds. Schroten vindt het zelf om drie redenen wijs om een afbakening te hebben. ‘Als een corpus afgerond is, kunnen liederen eigen worden. Dat is een geestelijk argument. Daarnaast is het praktisch: een afbakening geeft helderheid. Als je elke keer voor de vraag staat ‘mag dit ook?’, dan blijf je in een selectieproces zitten. Dat heeft iets vermoeiends. Bovendien zorgt afbakening voor eenheid. Het kan je verbinden met andere gemeentes in het land.’

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen