ORTHODOX VOOR BEGINNERS

‘Het concilie van orthodoxe kerken gaat door, ondanks de afwezigheid van de Russisch-Orthodoxe Kerk’, kopten diverse kranten onlangs. De oecumenisch patriarch Bartholomeüs I, geestelijk leider van de ongeveer driehonderd miljoen orthodoxen wereldwijd, arriveerde op Kreta, waar het concilie plaatsvond.

Het was de eerste vergadering van alle veertien orthodoxe kerken ter wereld sinds het jaar 1054 en daarmee een oecumenische bijeenkomst van historische allure.

Maar wat betekent een concilie en hoe zit het ook alweer met de Orthodoxe Kerk? Daarover stonden in verschillende media informatieve stukken, vaak in vraag en antwoordvorm.

REFORMATORISCH DAGBLAD

Maarten Stolk schrijft in het Reformatorisch Dagblad onder meer het volgende:

Wat zijn orthodoxe kerken?

‘De Orthodoxe Kerk, ook wel Oosters- Orthodoxe Kerk genoemd, ziet zich als de voortzetting van de ene, heilige, katholieke en apostolische kerk. Het Griekse woord orthodox betekent letterlijk ‘recht in de leer’. De Orthodoxe Kerk kent een groot aantal kerken met elk een eigen hoofd. Meestal zijn ze nationaal georganiseerd. Wereldwijd zijn er ongeveer 300 miljoen mensen lid van een van de orthodoxe kerken.

In 1054 vond er een scheuring plaats tussen het oostelijke en het westelijke deel van het christendom. De Rooms- Katholieke Kerk (Rome) en de Orthodoxe Kerk (Constantinopel) gingen gescheiden verder.’

Wat is een orthodox concilie?

‘Een vergadering van de veertien autonome orthodoxe kerken, ook wel panorthodoxe synode genoemd. De zogenoemde primaten van deze kerken leiden ieder een delegatie van maximaal 24 bisschoppen (en zes adviseurs) – een symbolische verwijzing naar de 24 oudsten om de troon van Christus (Openbaring 4).’

Waar wordt het concilie gehouden?

‘De voorbereidingen op het concilie begonnen al in de jaren zestig van de vorige eeuw. Door meningsverschillen tussen het oecumenisch patriarchaat in Constantinopel en de patriarch van Moskou lukte het tot dusverre niet om iedereen aan de vergadertafel te krijgen. Moskou bleef lange tijd het primaatschap van Constantinopel betwisten, onder meer omdat meer dan de helft van alle orthodoxen lid is van de Russisch- Orthodoxe Kerk.

Het concilie staat gepland van 19 juni, het orthodoxe pinksterfeest, tot 27 juni in de stad Chania op Kreta. De synode zou eerst plaatsvinden in de kerk van Haghia Irene in Istanbul, de plaats waar in 381 ook het tweede oecumenisch concilie werd gehouden. De keus voor het neutrale Kreta zou zijn gemaakt onder druk van de Russische kerk, als gevolg van de spanningen tussen Rusland en Turkije. De kerk noemt zelf de ‘geopolitieke situatie’ als reden voor de verhuizing.’

KRO-NCRV

Op de website van de fusieomroep KRO-NCRV wordt prof. Alfons Brüning aan het woord gelaten, onder andere verbonden aan het Instituut voor Oosters Christendom in Nijmegen.

Wat is de aanleiding om dit concilie bijeen te roepen?

‘De plannen om een dergelijk concilie bijeen te roepen bestaan al tientallen jaren, vooral sinds de panorthodoxe conferentie – nog geen concilie – op Rhodos in 1961. Destijds vond patriarch Athenagoras van Constantinopel het noodzakelijk dat ook de orthodoxen op een groot concilie hun posities tegenover de moderne tijd – dat wil zeggen tegenover verschijnselen zoals de seculiere staat, het religieus pluralisme, de daarmee verbonden morele kwesties, maar ook het omgaan met onderlinge conflicten – helder te maken en daarover met één stem te spreken.’

Onlangs kwam naar buiten dat een aantal orthodoxe kerken de wens had om de Katholieke Kerk niet langer als kerk te erkennen. Wat is daar de achtergrond van?

‘Dit is voor bepaalde kringen niet nieuw. Nauw bekeken en strikt theologisch kan er eigenlijk maar één christelijke kerk bestaan. Het veronderstelt daarom een zekere oecumenische gezindheid om ervan uit te gaan dat deze kerk niet simpelweg de eigen kerk is, maar dat ook andere confessies in een bepaalde zin deel uitmaken van de christelijke gemeenschap. In de meer conservatieve en in verband hiermee niet oecumenisch gezinde takken van de orthodoxie – van Rusland tot Griekenland, Bulgarije en Servië – overheerst de mening dat alleen de orthodoxe traditie een trouwe en waarachtige voortzetting van de overlevering van de apostelen is. Andere kerken zijn daarom hooguit ‘geloofsgemeenschappen’; hun leer en overlevering wordt als ‘schismatiek’ en ‘ketters’ afgeschilderd. Deze houding, die lang niet door alle orthodoxen wordt gedeeld, heeft – samen met een algemeen kritische houding tegenover het Westen – een eeuwenlange geschiedenis.’

Het patriarchaat van Constantinopel neemt traditioneel de belangrijkste plaats in te midden van de andere patriarchaten. Constantinopel – daarvoor Byzantium genoemd en nu Istanboel – was sinds 330 tevens hoofdstad van het Romeinse Rijk. In 1453 werd de stad door de islamitische Ottomanen ingenomen. Historica Daniëlle Slootjes is een van de organisatoren van een congres over het oude Byzantium in Nijmegen. En zij maakt zich volgens Marc Janssens in het Nederlands Dagblad zorgen over de verwaarlozing van het erfgoed uit het Byzantijnse Rijk.

NEDERLANDS DAGBLAD

‘Het was een groot rijk op de plek waar nu Turkije, Griekenland, Italië, Zuid- Spanje, de Balkan, Noord-Afrika, Syrië en Israël liggen’, zegt historica Daniëlle Slootjes. ‘Dat zijn bijna alle landen rond de Middellandse Zee die nu voortdurend in het nieuws zijn. Maar ondanks dat het rijk zo groot was, voelt bijna niemand zich vandaag eigenaar van dit erfgoed. Dat is ontzettend jammer, want kennis en waardering van deze erfenis die onder andere bestaat uit kloosters, kerken en iconen, kan ons in deze gepolariseerde tijd tot elkaar brengen. Die brugfunctie heeft Byzantium in het verleden ook gespeeld.’ (…)

‘In Europa is er vooral sprake van kennisgebrek’, constateert de historica. ‘Zo weten weinig mensen dat het kerkorgel uit Byzantium komt. Keizer Constantijn V heeft in 757 aan de Frankische koning Pepijn, een orgel cadeau gedaan dat overigens toen nog niet in de kerk gebruikt werd.’

In het huidige Turkije is de situatie volgens de onderzoeker nog ernstiger omdat president Erdogan een actief beleid voert om de Byzantijnse geschiedenis en kunst te verhullen ten gunste van de islamitische.

Als je erover nadenkt is het verbazingwekkend dat we – ik spreek voor mezelf – zo weinig afweten van een groot deel van de wereldkerk dat een paar honderd kilometer verderop te vinden is. Wie de kans krijgt om de komende vakantieweken een orthodoxe kerkdienst mee te maken moet die beslist aangrijpen. Ook al begrijp je er geen woord van, je komt onder de indruk van de muziek, het zangerige reciteren van Schriftgedeelten en gebeden die met de overvloedige wierook opstijgen en de diepe eerbied van deze medechristenen voor de Heilige.

Overigens is ook in Nederland de Orthodoxe Kerk present. In het blad van de Raad van Kerken wordt daar aandacht voor gevraagd.

OIKOMENE

In Nederland is zij terechtgekomen dankzij Griekse en Russische immigranten, onder wie koningin Anna Paulowna, de gemalin van koning Willem II, die hier een eigen kerk stichtte. In de loop van de twintigste eeuw kregen steeds meer Nederlanders serieuze interesse in de Orthodoxe Kerk en traden tot haar toe. (…) Momenteel groeit de Orthodoxe Kerk in ons land door toetreding van Nederlanders, immigratie van mensen uit landen waar de Orthodoxe Kerk groot is, en door geboorten. (…) Het monastieke leven, dat in de Orthodoxe Kerk een belangrijke rol speelt, heeft hier in Nederland eveneens wortel geschoten. In veel van de circa dertig orthodoxe gemeenschappen die ons land telt, wordt in de kerkdiensten voor een deel of uitsluitend Nederlands gebruikt. De Orthodoxe Kerk is daarmee ook een Nederlandse Kerk geworden, een kerk die in alle delen van het land vertegenwoordigd is.

Prof.dr. W. Verboom schrijft terecht in zijn bijdrage voor de Christelijke Encyclopedie dat de Orthodoxe Kerk het woord orthodox niet opvat als rechte leer maar als rechte lofprijzing. ‘Het dogma wortelt in de liturgie.’ Ik besef dat deze visie wat afstaat van het onderlinge gehakketak van de verschillende orthodoxe kerken op weg naar het concilie, maar toch: een kostbaar inzicht. De eenheid van het geloof begint met de rechte lofprijzing.

Ds. G. van Meijeren is hoofd mobiliteitsbureau Predikanten & Kerkelijk Werkers van de Protestantse Kerk.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen