MET ERNST EN LUIM

De Veluwse predikant M. van Kooten schreef een biografie over ds. Jac. van Dijk, Het wonder van het Westland. Ko van Dijk wordt geboren op 13 januari 1913 in Rotterdam. Een wereldoorlog dreigt.

We krijgen een uitvoerig geslachtsregister van een gereformeerd en vroom voorgeslacht. Later zou ds. Van Dijk in een Open Deurdienst in Zwolle zeggen dat niet alles wat Maarten 't Hart over ambtsdragers schreef uit de lucht gegrepen was. Hij refereerde toen aan zijn opa. Ondanks de verschillende kerkelijke achtergronden van vader en moeder Van Dijk, besluiten ze de kinderen een gereformeerde opvoeding te geven, reden waarom de kleine Ko wordt gedoopt in de gereformeerde kerk te Rotterdam- Kralingen. Het is de jonge Van Dijk later vooral te doen om voorgangers die spreekgaven hebben, ongeacht hun ligging. Hij beluistert onder anderen prof. G. Wisse, ds. Gabe van Duinen, dr. A.H. de Hartog, maar ook ds. J. Fraanje, die hij aan de Boezemsingel in Rotterdam hoort.

VRIJZINNIG

Jac. van Dijk wordt predikant in het vrijzinnige Zaltbommel. Ondertussen trouwt hij met de gescheiden operazangeres Loes Snel. Het archiefonderzoek wordt dan wel erg gedetailleerd en uitputtend. Het zou in een dissertatie niet misstaan. De titel Het wonder van het Westland houdt verband met het feit dat Jac. van Dijk destijds zo werd genoemd. In die streek vindt immers zijn geestelijke ommekeer plaats, te weten in zijn tweede gemeente, 's-Gravenzande, dicht bij Monster. Zelf zegt hij het zo: ‘Ik werd toen met het geloof begiftigd, zoals Kohlbrugge zegt: Sneller dan de bliksem.’ Hij legt daarop zijn ambt neer in 's Gravenzande. Van Dijk wordt aanvankelijk een gezelschapsmens. In het taaleigen van deze cultuur zegt men: ‘Er kwam veel volk over de vloer.’ Later zegt hij al spoedig ontdekt te hebben dat daar ‘veel kopiewerk bestond. Clichégesprekken zonder veel inhoud op den duur.’

PUTTEN

Binnen enkele weken wordt hij beroepen in Monster. Enkele jaren later gaat hij naar Putten. Maar naast ds. G. Boer en ds. L. Kievit wordt dit min of meer een mislukking, althans één grote frustratie. Later zegt hij daarom het gaspedaal in te trappen als hij langs of door Putten rijdt. Wellicht voorvoelde hij de problemen. Hij zei al eens: ‘In 't Westland zijn er weinigen die kunnen vertellen wat de Heere aan hun ziel gedaan heeft, op andere plaatsen in ons vaderland zou om het andere huis een bekeerd mens wonen. Die namelijk zichzelf bekeerd hebben. Hoe is 't in Putten? ‘Vrome’ mensen? Mochten er nog maar goddelozen zijn, hoeren en tollenaren.’

Later zegt hij dat vrijzinnigen in vriendelijkheid, beminnelijkheid en menselijkheid ver boven de rechterflank van de kerk uitsteken, hoewel hij hun beginselen verfoeit. Hier raken we een zenuw bij Van Dijk, die hem in latere jaren zodanig parten speelt dat dit hem ook innerlijk gebroken moet hebben. Zijn integere ziel heeft hier niet weinig onder geleden. Meerdere gemeenten volgen: Garderen, Gameren en Nijkerk.

Hij zegt het gaspedaal in te trappen als hij langs Putten rijdt

Voorts nemen we kennis van vermoeiende en niet stichtelijke discussies in Elim (Zwolle), waarbij het mij voorkomt dat Van Dijk zich al te zeer verliest in bijzaken. Als lid van het hoofdbestuur van de SGP gaat hij aanvankelijk vertrouwelijk om met ds. P. Zandt, maar later volgt een vertrouwensbreuk. Hij wordt zelfs geroyeerd, met alle traumatische gevolgen van dien. Van Dijk: ‘Veler reclamegeroep over de oude beginselen is omgekeerd evenredig met de kennis en beleving dier beginselen. Dit is zeer bedenkelijk.’ Daarbij komt de controverse met ds. I. Kievit.

COLLEGA DOORNENBAL

In Garderen begint hij met uitzendingen voor het IKOR (Interkerkelijk Overleg inzake Radioaangelegenheden). Als ‘radiodominee’ zou hij later grote bekendheid krijgen. En tijdens zijn Nijkerkse periode wordt hij een gerenommeerd schrijver in de Veluwse Kerkbode. Daarbij reageert ds. Jac. van Dijk laconiek en amicaal op ds. J.T. Doornenbal in Oene en omgekeerd. Dit was tot vermaak van de hele Veluwe en haar omstreken, tot in Canada toe.

Ds. Doornenbal schreef blij te zijn dat Van Dijk zich opnieuw begon te ontplooien en dat de kerk eindelijk zijn gaven ontdekt had. Hier gold blijkbaar: ons kent ons. De jeugd had het hart van ds. Van Dijk. Later zou hij tweemaal de toevlucht nemen tot het godsdienstonderwijs op diverse scholen.

Weer terug in Monster kenschetst hij zichzelf als ‘het monster van Monster’. Over zelfkennis gesproken!

OECUMENISCH

Van Dijk was bevriend met pater H. de Greeve. Daarin komt niet alleen zijn oecumenische, maar ook zijn katholieke instelling naar voren. Gepaard met een piëtistische inslag moet dit op den duur tot een kerkelijk hartzeer hebben geleid dat tendeert in de richting van een hartinfarct. Tijdens een diepgaande depressie is dr. C.A. Tukker hem tot grote steun.

De laatste dienst die hij bijwoont is in de gereformeerde gemeente te Arnhem, waar ds. A. Hofman voorgaat. Van Dijk is onder die prediking zeer bewogen. Op 14 april 1984 overlijdt ds. Jac. van Dijk. Op zijn grafsteen staat: ‘Hij predikte hen Jezus.’

DIEPE DEPRESSIE

Ds. M. van Kooten heeft zijn publicaties bestudeerd en veel prekenbandjes beluisterd. Ook verrichtte hij onderzoek in de kerkelijke gemeenten die ds. Van Dijk diende. De auteur schrijft zeer gedetailleerd, soms een beetje te uitvoerig. Ik heb dit mooi geïllustreerde boek met grote interesse gelezen. Aan het einde komt er een meer levendig portret.

Toch had ik graag wat meer theologische en psychologische diepgang gezien. Waar stond Van Dijk precies? En wie was hij eigenlijk? Of wist hij dit zelf niet? Opmerkelijk is zijn verering van ds. J.P. Paauwe. Hoewel hij het niet eens was met zijn kerkelijk standpunt, was de prediking van Paauwe naar zijn hart. Maar waarom dan niet over Luther gesproken?

In ieder geval stuitte Van Dijk op de grenzen van de vrijzinnigheid en van de rechtzinnigheid zonder God. Beide zijn rampzalig. Zijn originaliteit en genialiteit zijn daaronder vermoedelijk bezweken in een diepe depressie. Hij was een man vol tegenstellingen. De prediking van Jac. van Dijk was actueel en eigentijds.

Prof. H. Jonker liet hem een gastcollege geven in Utrecht. Zijn onderkoelde humor werkte op je lachspieren, zodat je met betraande ogen alle mogelijke moeite deed om niet in schaterlachen uit te barsten. Dit laatste kon en mocht natuurlijk niet en resulteerde in menig benauwd moment, althans dat is mijn ervaring. Nooit heb ik het samengaan van ernst en luim zo puur bevonden als bij ds. Jac. van Dijk.

TRAGIEK

Latere kopieën mislukten uiteraard, de een na de ander. Hij wist zelf heel goed dat de overgang naar entertainment minimaal was. Hij heeft daarvan genoten én eronder geleden. De houdbaarheidsdatum van zo'n uitzonderlijke en wonderlijke persoonlijkheidsstructuur is uiteraard beperkt. Dat wist hij, en dat heeft hij geweten ook. Dit was – naar het mij voorkomt – de tragiek van zijn leven.

Koorddansen is nu eenmaal een kunst apart en onderhevig aan conditie en omstandigheden. Het vergt alles van de persoon in kwestie, zeker voor Gods aangezicht. Zelf zei hij daarover: ‘De mensen mogen alles van mij zeggen: Dat het zo'n vreemde was, een sentimentele, een verhaaltjesdominee, een kwibus, als ze maar nooit zeggen: hij was een huichelaar.’ Want huichelarij onderkende hij haarscherp.

De archivaris van de Veluwe heeft ons van een prachtig boek voorzien.

Dr. C.A. van der Sluijs uit Veenendaal is emeritus predikant

N.a.v. M. van Kooten v.d.m., ‘Het wonder van het Westland. Episoden uit het leven van ds. Jac. van Dijk’, uitg. De Banier, Apeldoorn; 352 blz.; € 19,95.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen