LEVIATHAN ONDER DE LOEP

De Bijbel in Gewone Taal (2010) geeft de twee grote dieren aan het slot van het boek Job weer met ‘het monster Behemot’ en ‘de draak Leviatan’. Deze vertaling kiest niet voor het nijlpaard en de krokodil. Vertaler dr. Jaap van Dorp geeft een toelichting in het blad Met Andere Woorden van het Nederlands Bijbelgenootschap (dec. 2014). Hij noemt het probleem dat de Behemot niet door mensen te vangen of te temmen is. Dat klopt echter niet met andere gegevens uit de oudheid. Er wordt in het boek Job niets gezegd over de karakteristieke enorme bek van het nijlpaard, de grote kop en de kleine oren.
Van Dorp geeft toe dat de schildering van Leviatan in Job hier en daar sterk poëtisch is aangezet. ‘Maar de conclusie dat het de beschrijving van een Egyptische krokodil betreft – die in werkelijkheid een gewild doelwit was tijdens koninklijke jachtpartijen – doet geen recht aan het beeld dat de tekst bij de lezer oproept.’ Het dier in Job lijkt veel meer op een voorwereldlijke, vuurspuwende draak die op geen enkele manier door mensen bedwongen kan worden. Terecht wijst de vertaler erop dat het dier de macht van het kwaad symboliseert. Omwille van de duidelijkheid is in de Bijbel in Gewone Taal bij Behemot en Leviatan expliciet gemaakt om wat voor wezens het gaat. Aanduidingen zoals ‘nijlpaard’ en ‘krokodil’ zijn niet adequaat, omschrijvingen als ‘monster’ en ‘draak’ zijn meer op hun plaats.

SYMBOLISCH

We lezen in de eerste hoofdstukken van het boek Job over verschrikkelijke rampen. Als lezers krijgen we informatie over wat er in de hemel gaande is. Volgens de satan is het geen wonder dat Job God dient, want dat levert hem veel op. In deze situatie geeft de Heere aan de satan de mogelijkheid Job heel veel af te nemen. Daarna komen enige vrienden om met Job te spreken. Het valt ons op in de redevoeringen dat Job en zijn vrienden niet weten wat er in de hemel gebeurde en dat de satan al die rampen veroorzaakte. Aan het eind van het boek neemt God het woord. Wij hopen dat Hij aan Job duidelijk zal maken wat er echt aan de hand is, en wat de satan gedaan heeft. Dat gebeurt echter niet. Of gebeurt dat toch via de beschrijving van de grote dieren? Het is waarschijnlijk dat met name de Leviathan (schrijfwijze HSV) bedoeld is als beeld voor de satan. Hoe kan dat? De Leviathan komt nog een paar keer voor in de Bijbel en ook in oude Kanaänitische teksten. In Psalm 74:13-14 staat: ‘U hebt de koppen van de zeemonsters in de wateren vermorzeld. U hebt de koppen van de Leviathan verbrijzeld.’ Ook in Jesaja 27:1 wordt de Leviathan een monster in de zee genoemd. In Job 41 staat dat de Leviathan neerkijkt op al wat hoog is. ‘Hij is koning over alle trotse jonge dieren.’ Past het woord trots bij dieren? Het past vooral bij mensen, die trots en hoogmoedig zijn. Het past vooral bij satan, die zich tegen God verheft. Net als de voorafgaande dieren in Job 38 zal een bestaand dier bedoeld zijn, maar hij heeft ook een symbolische waarde.

DRAAK

Er zijn veel verhalen en afbeeldingen van mensen in vroeger tijden die in aanraking kwamen met draken of monsterlijke dieren, dieren die nu uitgestorven zijn (bijv. http://www.genesispark.com/exhibits/evidence/historical/). Het woord ‘draak’ komen we in de Bijbel ook tegen, vooral in het boek Openbaring. ‘En de grote draak werd neergeworpen, namelijk de oude slang, die duivel en satan genoemd wordt, die de hele wereld misleidt.’ (Openb.12: 7,9; vgl. 20:3) Er staan hier vier aanduidingen voor de verleider: de draak is ook de satan. Zonder dat die gelijkstelling duidelijk verwoord staat in het boek Job, gaat de beschrijving wel die kant op. De Leviathan is een beeld van een onoverwinnelijke kwade macht. Geen mens kan daar tegenop en iedereen is er bang voor.
God is echter de Schepper en Hij is veel machtiger. Dat mag voor Job tot troost zijn. Hij kan het geheim van het kwaad en het leed nooit doorgronden. Laat hij echter vertrouwen op God die alle schepselen in Zijn hand houdt en die ook kwade machten kan beteugelen. De satan kon Job heel veel afnemen, maar God heeft hem een halt toegeroepen. Daarom krijgt Job zijn gezondheid en bezit terug; ook krijgt hij opnieuw kinderen.

LIJDEN

De machten van het kwaad kunnen jarenlang hun gang gaan, ook in onze tijd. Als God altijd direct de gebeden van Zijn kinderen zou verhoren en hen steeds zou bevrijden, lijkt het alsof het geloof veel oplevert. Dan klinkt de beschuldiging van de satan dat mensen God dienen om voordeel te behalen.
In die omstandigheden wordt God verheerlijkt in het lijden van Zijn kinderen. Zij hebben Hem lief, niet om er zelf beter van te worden, maar omdat zij weten wat Zijn liefde inhoudt.

Dr. M.J. Paul is docent Oude Testament aan de CHE en hoogleraar Oude Testament aan de EFT in Leuven.

INGEZONDEN

SYMBOOL VAN HET KWAAD

Naar aanleiding van het Tyrannosaurus- skelet dat te bewonderen is in Naturalis, schreef dr. M.J. Paul dat sommige dinosauriërs waarschijnlijk nog in de tijd van Job hebben geleefd (De Waarheidsvriend, 9-2-2017). Hij betoogt dat de Behemoth en Leviathan (Job 40:10-41:25) wellicht de Apatosaurus en Sarcosuchus imperator zijn geweest. Als mede-oudtestamenticus heb ik hier moeite mee.

Zonder hier een discussie over de houdbaarheid van jonge-aarde-creationisme te starten, is dit verhaal niet overtuigend. Dezelfde Mary Schweitzer die het zachte dinoweefsel in eerste instantie onverklaarbaar vond, deed later de ontdekking dat het ijzer uit de cellen conserverend werkt en dus wel degelijk miljoenen jaren oud kan zijn. De Apatosaurus en andere verwante sauropoden leefden helemaal niet in het water, zoals de Behemoth (Job 40:18). Dat er een vuurspuwende dino zou zijn geweest, is fysiologisch onmogelijk: de hitte op het eigen lichaam zou verregaande aanpassingen vereisen en de energie om verbranding op gang te brengen is via voeding niet aan te slepen.

Maar afgezien van deze onvolkomenheden doet het artikel weinig recht aan de bijbeltekst zelf. Dr. Paul lijkt geen rekening te houden met de oud-oosterse poëtische traditie waarin Job staat en waarin het stijlmiddel overdrijving normaal is. De meeste recente commentaren kiezen mijns inziens dan ook terecht toch voor de vertaling nijlpaard en krokodil. De interesse van dr. Paul in deze identificatie is echter niet zo relevant als je opmerkt dat in het Oude Oosten Behemoth en Leviathan doen denken aan de monsters die men kende uit mythen en sagen: wezens die chaos en kwaad symboliseren. In de Bijbel hebben slang, draak en ‘het beest’ van Genesis tot en met Openbaring dan ook een andere betekenis dan ‘gewone’ dieren. Omdat dit in het artikel onvermeld bleef, missen we de voor de uitleg relevante bijbelse en theologische lijnen.

Kortom, volgens mij zet het artikel van Paul ons natuurwetenschappelijk op het verkeerde been en helpt het ons uitlegkundig niet verder.

T. DE RIDDER

Ds. T. de Ridder uit Ochten is krijgsmachtpredikant en promovendus Oude Testament.

VUURSPUWENDE DIEREN

De suggestie van Mary Schweitzer dat ijzer een rol heeft gespeeld bij de conservering, is wetenschappelijk onvoldoende om de miljoenen jaren te verklaren (http://creation.com/dinosaur-soft-tissue).

In allerlei overleveringen zijn vuurspuwende dieren bekend, onder andere het monster Choembaba in het Gilgamesj-epos: ‘Zijn bek is vuur, zijn adem is de dood.’ Waarop zijn die overleveringen (niet alleen mythen, maar ook legenden) gebaseerd? Het is in dit verband interessant om te letten op het verdedigingssysteem van de Bombardeerkever, met gassen van rond de honderd graden Celsius.
Het stijlmiddel overdrijving komt inderdaad voor in poëzie, maar daarmee kunnen niet de grote fouten in de beschrijving (als een nijlpaard en krokodil bedoeld zijn) verklaard worden.

In het artikel ‘Kende Job dinosauriërs’ staat een verwijzing naar een uitgebreider artikel in M.J. Paul e.a., Bijbelcommentaar Ezra-Job, Studiebijbel deel 6 (2009). Behalve meer argumenten staan daar ook bijbelse en theologische lijnen. Graag maak ik van de gelegenheid gebruik om die hier kort toe te lichten en te actualiseren.

M.J. PAUL

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen