BEELD VAN GOD ÉN ZONDAAR

De gereformeerde belijdenis spreekt op verschillende plaatsen over de unieke positie van de mens in Gods schepping.

Vraag: Heef God dan de mens zo boos en verkeerd geschapen?

Antwoord: Nee, maar God heef de mens goed en naar Zijn evenbeeld geschapen, dat is, in ware gerechtigheid en heiligheid, opdat hij God zijn Schepper recht kennen, Hem van harte liefhebben, en met Hem in de eeuwige zaligheid leven zou, om Hem te loven en te prijzen.

(Heidelbergse Catechismus, zondag 3)

Wij geloven dat God de mens geschapen heef van het stof der aarde, en heef hem gemaakt en geformeerd naar Zijn beeld en gelijkenis, goed, rechtvaardig en heilig; kunnende met Zijn wil in alles overeenkomen met de wil Gods.

(Nederlandse Geloofsbelijdenis, art. 14)

KROON

In Genesis 1:26-27 staat dat de mens als kroon van de schepping wordt geschapen naar Gods ‘beeld en gelijkenis’. Volgens zowel de Heidelberger als de Nederlandse Geloofsbelijdenis houdt deze uitdrukking in dat Adam en Eva iets van Gods karakter weerspiegelen, wat wordt aangeven met de woorden ‘rechtvaardig’ en ‘heilig’.

De eerste mensen kenden een innerlijke zuiverheid en een leven in overeenstemming met Gods bedoeling. Dat kwam tot uiting in hun vrijwillige gehoorzaamheid aan God, in hun liefde tot elkaar en in hun verantwoorde zorg voor heel de schepping. Zodoende komt vooral in de mens als Gods beeld naar voren dat Gods schepping goed is, zoals verschillende malen in Genesis 1 staat.

IN DE PRAKTIJK

Dat de mens beeld van God is, heeft als gevolg dat zijn leven alleen betekenis heeft in de gerichtheid op God. De Engelse Kleine Catechismus van Westminster (1647) zegt dit heel treffend:

Wat is het belangrijkste doel van de mens?

Het belangrijkste doel van de mens is God verheerlijken en Hem voor eeuwig genieten.

De vraag is hoe dit gestalte krijgt. Daarbij kunnen we denken aan geestelijke zaken als geloof, gebed, zingen en delen van onze gaven. Dat zijn geen kille plichten, maar dingen waarin je dankzij Gods genade je voldoening en vreugde vindt.

Er is nog iets van het beeld van God over, maar dat maakt alles eigenlijk alleen maar erger

We kunnen echter ook denken aan de opdrachten die Adam krijgt: liefdevol leven met Eva en het bebouwen en bewaren van de schepping. God verheerlijken is Hem dienen in je huwelijk of in een relatie van vriendschap. Je dagelijks werk doen als een belangrijke hemelse opdracht. De zorg voor de schepping hoort er eveneens bij.

De mens als beeld van God houdt ook na de zondeval zijn speciale plaats binnen Gods schepping. Hij heeft de grootse taak en verantwoordelijkheid om God te eren en de schepping verantwoord te beheren. We horen daarvan een echo in Psalm 8: ‘Wat is dan de sterveling dat U aan hem denkt, en het mensenkind, dat U naar hem omziet? (…) U doet hem heersen over de werken van Uw handen, U hebt alles onder zijn voeten gelegd.’

ZONDAAR

Onze belijdenis geeft echter ook aan dat Gods goede schepping gebroken is door de zonde. Wat is zonde? Artikel 14 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis omschrijft zonde als een bewuste overtreding van Gods gebod door te luisteren naar het woord van de duivel (Gen.3), als ongehoorzaamheid dus. Hierdoor heeft de mens zich van God losgemaakt. De vraag komt dan op: Is het beeld van God compleet verdwenen of zijn er resten overgebleven? Artikel 14 stelt ‘en heeft niet anders overig behouden dan kleine overblijfselen daarvan’. Er is dus nog iets van het beeld van God over, maar dat maakt alles eigenlijk alleen maar erger. Alles immers wat de mens aan God herinnert, verdraait hij. Hij gebruikt niet alleen zijn gedachten om God onder kritiek te stellen, maar hij houdt met zijn wil God van zich af en doet dingen die God verbiedt. Zijn verlangens zijn op het verkeerde gericht, terwijl hij de schepping voor zijn eigen voordeel gebruikt. Werk en economie zijn van God losgemaakt.

ERFZONDE

De Heidelbergse Catechismus en de Nederlandse Geloofsbelijdenis geven beide aan dat de zonde van Adam heel de mensheid heeft meegesleurd. We noemen dit met een klassiek woord ‘erfzonde’. Dit houdt twee dingen in. Ten eerste staan hierdoor alle mensen schuldig voor God en vallen daarom onder Zijn oordeel (Rom.2). Er is geen enkele verontschuldiging. Elke mond dient te zwijgen, want de hele wereld is verdoemelijk voor God (Rom.3:19).

Tegelijk betekent de erfzonde volgens de Heidelberger ook dat ‘onze menselijke natuur zo is verdorven dat wij allen in zonden ontvangen en geboren worden’, maar ook dat ‘wij onbekwaam zijn tot enig goed en geneigd tot alle kwaad’ (zondag 2). De Nederlandse Geloofsbelijdenis belijdt: ‘hebbende zijn natuur verdorven (…) En in al zijn wegen goddeloos, verkeerd en verdorven geworden, heeft hij verloren al zijn uitnemende gaven’.

Er is ook sprake van een innerlijke verdorvenheid die in de Bijbel wordt omschreven met termen als ‘duisternis’, ‘dood’, ‘vervreemding’ en ‘slavernij’. Erfzonde houdt dus in dat de mens vanaf het begin van zijn leven en in zijn totale bestaan onder beheersing van de zonde is gekomen en daarom zichzelf niet kan verlossen.

MISVERSTAND

Als we dit zo belijden, moeten we wel oppassen voor een misverstand. De uitdrukking ‘onbekwaam tot enig goed en geneigd tot alle kwaad’ kan de indruk wekken dat de mens helemaal niets goed meer kan doen. Dit kan tot pessimisme, hopeloosheid en een gevoel van waardeloosheid leiden. Zo is het ook wel gebeurd. Maar het gaat hier over onze verhouding tot God. De Catechismus wil aangeven dat wij mensen zo verloren zijn dat wij niets tot onze zaligheid kunnen bijdragen. Het is puur genade. Dit is in de kerkgeschiedenis meerdere keren punt van discussie geweest. Zo ook in de tijd van de Reformatie in de bekende confrontatie tussen Luther en Erasmus. Terwijl Erasmus stelde dat de mens ondanks zijn zonde een vrije wil had overgehouden om het heil aan te nemen, wees Luther in zijn geschrift Over de geknechte wil (1524) die vermeende vrijheid radicaal af.

En tijdens de Dordtse Synode, bijna honderd jaar later, speelde dezelfde kwestie tussen de volgelingen van Arminius (remonstranten) en die van Gomarus (contraremonstranten). De Dordtse Leerregels gaan diep op deze menselijke verdorvenheid in en komen tot de slotsom: ‘En willen noch kunnen tot God niet weerkeren, noch hun verdorven natuur verbeteren, noch zichzelf tot de verbetering daarvan schikken, zonder de genade van de wederbarende Heilige Geest’ (hoofdstuk III/IV). Hier klinkt de belijdenis dat we volstrekt afhankelijk zijn van het verborgen werk van Gods Geest. Zo spreekt Jezus al in Zijn ontmoeting met Nicodemus (Joh.3).

VERLOSSING

Omdat de gereformeerde traditie de menselijke zondigheid diep peilt, stelt ze dat de verlossing alleen maar van God kan komen. Allereerst hebben we herstel van de relatie met God nodig. Het Evangelie noemt dit rechtvaardiging. Hierdoor wordt onze schuld vergeven en komen we in de herstelde verhouding met God.

Maar er is ook innerlijke vernieuwing nodig om God in geloof en liefde te dienen. De Bijbel noemt dat wedergeboorte. De Heidelberger verwijst hiernaar in antwoord 8: ‘tenzij dan dat wij door de Geest van God wedergeboren worden’. Deze innerlijke vernieuwing betekent tegelijk een principiële breuk met de zonde, zoals het beeld van sterven en opstaan met Christus aangeeft (Rom.6). Andere beelden zijn verlossing uit de slavernij (Rom.6:15-23) en getrokken worden uit het rijk van de duisternis (Kol.1:13).

Alleen het Evangelie biedt verlossing uit deze nood. Het geeft geestelijke vernieuwing tot en door het geloof in Christus. Het grote doel ervan is dat het beeld van God wordt hersteld. Zo mogen we als verloste mensen, als Gods kinderen weer leven voor Zijn aangezicht in liefde, gehoorzaamheid en blijdschap.

ONZE TIJD

Geen andere traditie heeft de ellende van de mens zo radicaal verwoord als de gereformeerde. Tegelijk benadrukt juist deze traditie sterk dat alleen Gods genade ons redt. In onze tijd van zelfontplooiing stuit deze mensvisie op scherpe kritiek. Niettemin geven allerlei voorbeelden van haat en geweld aan dat de mens tot heel veel in staat is. Natuurlijk is het dan nog mogelijk om de wereld te verdelen in goede en slechte mensen. Maar om oog te krijgen voor Gods genade is de erkenning van onze totale verlorenheid onmisbaar en dat brengt een crisis mee. De gereformeerde zondeleer is van grote waarde, omdat ze duidelijk maakt dat we niets van menselijke ‘goede bedoelingen’ kunnen verwachten. Ze wijst echter tegelijk op het Evangelie van Gods genade in Christus. Dat verkondigt de radicale verlossing van vergeving, aanneming tot kinderen en vernieuwing. Daarop mag onze hoop zijn gericht.

Dr. R.W. de Koeijer is predikant van de hervormde wijkgemeente ‘De Ark’ te Bilthoven.

Volgende keer deel 4 van deze serie: ds. H. Liefting over doop en verbond.

GESPREKSVRAGEN

1. In een gelovige mag het beeld van God – Christus (weer) zichtbaar worden (zie bijv. Romeinen 8:29). Hoe dan?

2. Waarom spreekt de gereformeerde belijdenis zo diepgaand over onze verlorenheid?

3. Een hedendaagse reactie kan zijn dat de gereformeerde zondeleer de mens in de put praat. Hoe zou je reageren?

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen