BOEKBESPREKINGEN

Marilynne Robinson De gegevenheid der dingen. Over wat het betekent mens te zijn in onze tijd.
Uitg. De Arbeiderspers, Amsterdam; 343 blz.; € 22,99.

De Amerikaanse schrijfster en hoogleraar Marilynne Robinson (1945) brak in 2004 bij het grote publiek door met haar verstilde brievenroman Gilead. De hoofdpersoon is een dominee, John Ames, en het boek ademt liefde voor de schepping, de protestantse traditie van Calvijn en Karl Barth en de levens van echte mensen. Inmiddels is Robinson twee romans – Thuis en Lila – verder en verscheen de vertaling van een bundel essays onder de titel De gegevenheid der dingen. Het boek bevat zeventien essays met titels als ‘Humanisme’, ‘Angst’ en ‘Metafysica’ en verder werd integraal het interview opgenomen dat een van haar grootste fans, oud-president Barack Obama, voor The New York Review of Books met haar hield.

Vragen de romans al de nodige moeite van de lezer, dit geldt nog meer voor deze essays. Dat heeft met Robinsons eruditie en schrijfstijl te maken – in een vertaling die helaas nogal wat feilen vertoont –, maar ook met de Amerikaanse context waarin Robinson schrijft, die voor de lezer niet altijd inzichtelijk is. Voeg daar nog een aantal denkers en schrijvers aan toe van wie je als Europeaan niet eerder had gehoord. Alhoewel: Robinson ziet scherp de lijnen lopen van iemand als Jonathan Edwards naar het Europa van Calvijn. De waarden van de Amerikaanse grondwet zijn voor haar ondenkbaar zonder de humanistische traditie die ook Shakespeare heeft voortgebracht.

De essays van Robinson staan op zichzelf en zijn eerder afzonderlijk verschenen. Toch zijn er minstens twee rode draden in te bespeuren. Robinson polemiseert in verschillende opstellen met een neodarwinistisch wereldbeeld, dat het bestaan terugbrengt tot wat (natuur)wetenschappelijk bewijsbaar is. In het essay ‘Humanisme’ bijvoorbeeld laat zij zien hoe eenzijdig deze benadering is. Dat je als mens een ziel zou hebben, daarvoor is in dit model geen plaats. Robinson vindt de ziel echter ‘een waardevol concept, een verklaring van de waardigheid van een menselijk leven’.

Niet alleen het kale secularisme wordt door Robinson van vraagtekens voorzien, zij is ook kritisch naar christenen. In haar vlijmscherpe bijdrage ‘Ontwaken’ – dat verwijst naar de Awakenings in de Amerikaanse geschiedenis – analyseert ze dat de scheiding tussen kerk en staat die oorspronkelijk bedoeld was om de godsdienstvrijheid te waarborgen, nu door nogal wat religieuze groepen wordt geïnterpreteerd als een gevaar voor diezelfde godsdienstvrijheid, omdat de staat de secularisatie zou willen bevorderen.

Verder neemt ze waar dat ‘christendom’ meer en meer als argument wordt ingebracht in de discussie over de Amerikaanse identiteit tegenover moslims. Het maakt echter wel verschil, schrijft Robinson, of je het dan hebt over een christelijke ethiek die steeds weer ingaat tegen de menselijke natuur – waarin volgens het Evangelie eersten de laatsten zijn en je iemand de andere wang toekeert – of over een wij-zij denken dat appelleert aan gevaarlijke menselijke impulsen. Ook voor onze Nederlandse samenleving zijn dit mijns inziens belangwekkende gezichtspunten.

Robinson is bezorgd over de Amerikaanse kerken waar een platvloerse monocultuur dreigt te ontstaan en waarin ‘relevant-zijn’ de klok slaat ten koste van het mysterie. ‘Ik zou het niet erg vinden wanneer ik af en toe eens het woord ‘zonde’ hoorde. Als het woord tegenwoordig nog weleens uitgesproken wordt, dan is het in een van die recente schaamteloze en robuuste megakerken die geobsedeerd zijn door zonden waar Jezus het nooit over gehad heeft.’

Deze essaybundel wordt gekenmerkt door verwondering. Verwondering over Gods zorgende liefde voor Zijn schepping en verwondering over het mysterie van het leven en het geheimenis van het geloof. Het is hoopvol dat de stem van Marilynne Robinson klinkt en herkend wordt.

G. VAN MEIJEREN, UTRECHT

C. Bos
Levend geloven. Dietrich Bonhoeffers disciplina arcani als leef- en leesregel.
Uitg. Boekencentrum, Utrecht; 158 blz.; € 17,50.

Hoe kunnen we in deze seculiere tijd als christenen staande blijven? Deze zeer essentiële vraag wordt behandeld in Levend geloven van ds. C. Bos uit Benschop. Hij neemt ons mee in het denken van de Duitse theoloog Dietrich Bonhoeffer. Centraal in dit boek staat het begrip ‘disciplina arcani’ (geloofsgeheim). Ds. Bos vat Bonhoeffers ‘disciplina arcani’ op als ‘het geloofsgeheim van de kerk voor het goede leven in de wereld in verbondenheid met Christus, haar Hoofd’.

De schrijver gaat eerst in op het leven en werk van Bonhoeffer. Vanuit een aantal van Bonhoeffers boeken worden verschillende kanten van de ‘disciplina arcani’ belicht. In het tweede deel van het boek is er aandacht voor Luther en Bonhoeffers relatie tot de grote reformator. In het derde deel volgen pastorale handreikingen, naar aanleiding van wat in de eerste twee delen is besproken. Centraal hierbij staan de begrippen gebed, meditatie en aanvechting. Er komen in dit derde deel grote thema’s aan de orde als: onverhoorde gebeden, worstelen met lijden, verhouding geloof/wetenschap en geloofsgroei. Voor mijn gevoel waaiert het betoog in het derde deel te breed uit, wat de diepgang niet ten goede komt. Het boek sluit af met een samenvatting en gespreksvragen.

De kern van wat Levend geloven naar voren brengt, is dat in onze tijd gerichtheid op God én de wereld nodig is, om het geloofsgeheim te kunnen bewaren. Centrale zin hierbij is: ‘Een levende gelovige moet leren om het in de spanning tussen wereld en God uit te houden.’ Ons wordt in dit boek niet de activistische weg naar buiten gewezen. We worden naar de binnenkamer verwezen voor gebed en meditatie, om zo als levende gelovigen midden in de wereld te kunnen staan.

Het boek is pastoraal getoonzet en tijdbetrokken: kenmerken die helemaal bij Bonhoeffer passen. Het bevat veel waardevolle inzichten en pastorale adviezen voor de dagelijkse omgang met de Heere. In het boek worden allerlei redenen belicht waarom het moeilijk is om in onze tijd het geloofsgeheim te bewaren. Opvallend vind ik dat de bijbelse notie dat wij van nature vreemd zijn aan het geloofsgeheim en er vijandig tegenover staan, nauwelijks ter sprake komt. Levend geloven is een waardevol boek. Hopelijk mag het een instrument zijn om mensen bij het geloofsgeheim te bewaren.

M.W. WESTERINK, LANGERAK

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen