HELDER OVER GOD EN MENS

En hoe zit het met de Nadere Reformatie en waar ligt de grens tussen die twee? Prof. dr. A. de Reuver schreef in 2006 dat de honderdjarige Gereformeerde Bond nooit een eigen theologie heeft gehad, hooguit een overgeleverde. En van die overgeleverde theologie is Calvijn wel de grootste spreekbuis. ‘Als één uitspraak van Calvijn de theologie van de Gereformeerde Bond heeft gestempeld, dan is het wel de openingszin van de Institutie.’ (Zie kader.) Dat Calvijn een belangrijk oriëntatiepunt is, heeft in de Gereformeerde Bond nooit tot veel discussie geleid. Het is wel de vraag hoe vanzelfsprekend Calvijn als oriëntatiepunt op dit moment binnen de Gereformeerde Bond is. Prof. dr. F.G. Immink zei vorig jaar in een interview in De Waarheidsvriend dat er in de Gereformeerde Bond wel een scheut Calvijn bij kan.

DORDT

Wat wél tot discussie heeft geleid, is de vraag of ook Dordt zo’n orientatiepunt is. In de Nederlandse reformatie heeft de Dordtse synode een belangrijke rol gespeeld. Inhoudelijk natuurlijk in het conflict over de predestinatie, maar onderschat ook niet de rol van Dordt voor de ordening van het kerkelijk leven, waaronder de liturgie. Onze statuten spreken over een vasthouden aan de Dordtse Kerkorde van zestienhonderd negentien.

Prof. dr. C. Graafland heeft een scherpe scheidslijn getrokken tussen de Reformatie en Dordt. Dordt was te scholastiek, miste de levendigheid van de Reformatie. Waar de Reformatie geestelijk gezien een beweging van zekerheid was, heeft Dordt aanleiding gegeven tot eeuwenlange onzekerheid en angst in prediking en pastoraat. We moeten terug, zei dr. Graafland, naar de Reformatie.

Ds. G. Boer antwoordde: Akkoord, maar dan inclusief Dordt en de stroom van het geestelijk leven in de Nadere Reformatie, vooral de Schotten niet te vergeten. Ds. Boer zag, meer dan prof. Graafland, continuïteit tussen de Reformatie, Dordt, de Nadere Reformatie en de Schotten.

Voor mijn persoonlijke leven zijn juist Schotten als de Erskines het middel geweest om van de uitwassen van de Nadere Reformatie teruggebracht te worden tot de bevrijdende en zekere rijkdom die de Reformatie uit het Woord van God heeft opgediept. Ik wil – ook aan theologiestudenten – het lezen van mensen als de Erskines, Matthew Henry en MacCheyne van harte aanbevelen.

VERKIEZING

Dat ds. Boer Dordt zo expliciet noemt, heeft alles te maken met het verschil tussen de Gereformeerde Bond en de Confessionele Vereniging. Sterker nog: volgens prof. dr. J. Severijn is de predestinatie de scheidslijn van het gereformeerde denken. Op de predikantencontio van 2012 heeft de toenmalige voorzitter van de Gereformeerde Bond, ds. H.J. Lam, een pleidooi gevoerd voor meer preken vanuit de verkiezing. Wie echt genade wil preken, preekt de verkiezing en kruisigt daarmee alle menselijke hoogmoed en activisme. Dat is iets om nog eens over na te denken.

Wat mij betreft hoort Dordt er ook helemaal bij vanwege het katholieke karakter van de synode én de leerregels. Inhoudelijk klinkt in de Dordtse Leerregels het machtige en bevrijdende Evangelie zoals Luther er in de Romeinenbrief door gegrepen werd, zoals Calvijn het in boek 2 van zijn Institutie doordenkt en verwoordt, en zoals je er het geloof van de kerk der eeuwen in hoort weerklinken. De kerk belijdt en verkondigt weergaloze en radicale genade, waarvan de verkiezing een zeer sterke uitdrukking is.

Wat de Dordtse Leerregels eveneens voluit katholiek en reformatorisch maakt, is hun trinitarische karakter. De triniteit is het hart van het christelijk geloof. We belijden de verkiezende liefde van de Vader, de verzoenende liefde van de Zoon, de vernieuwende liefde van de Heilige Geest. Zo belijden wij dat de Heere de Alpha en de Omega van onze zaligheid is, het begin en het einde. Dat het heil helemaal van Hem komt, omdat het helemaal niet van óns komt. Wij worden voor ons heil helemaal op Hem geworpen. Daarom weet Dordt, met de Reformatie, krachtige uitspraken te doen over zowel God als mens – daar heb je de openingszin van de Institutie weer. Op de contio in januari 2018 hopen we bij de betekenis van Dordt stil te staan, mede om ook onder de jongere generatie theologen de aandacht voor Dordt weer te verlevendigen.

NADERE REFORMATIE

De vraag was net of een beroep op de Reformatie ook een beroep op Dordt moet inhouden. In het citaat van ds. Boer wordt echter ook gewag gemaakt van de Nádere Reformatie. Het leven en denken binnen de Gereformeerde Bond heeft historisch gezien ook van de Nadere Reformatie en het Piëtisme invloed ondergaan.

Dat heeft tot een zekere diversiteit geleid, tot op deze dag. Ik denk daarbij vooral aan het verschil tussen een heilshistorische theologie en prediking en een meer heilsordelijke theologie en prediking. Die laatste stroom vond (en vindt) bijvoorbeeld herkenning bij de Gereformeerde Gemeenten. Vandaar dat je in De Saambinder of kerkbladen van een plaatselijke gereformeerde gemeente hele pagina’s kunt lezen met artikelen van ds. Zandt of ds. Kievit (de oudere, welteverstaan). In deze lijn is veel aandacht voor de vragen van de toeeigening van het geloof, het innerlijke werk van de Heilige Geest. Dat ds. Boer vooral de Schotten noemt, is veelzeggend. In de Schotse puriteinse theologie komen de vragen van toe-eigening niet in mindering op de waarheid van Gods beloften en op de nodiging om onvoorwaardelijk tot Christus te vluchten. Daar waar de Schotse theologie en de Nadere Reformatie aan elkaar verwant zijn, wordt enerzijds heel persoonlijk gepreekt, zonder anderzijds een mens op zichzelf terug te werpen. Je kunt ook zeggen: daar functioneert het verbond.

VERDER

Onze geestelijke wortels liggen dus ook in de Nádere Reformatie. Onderschat de invloed van Wilhelmus à Brakel en zijn Redelijke Godsdienst onder ons niet. Als ik me niet vergis, heeft à Brakel de jaren door zeer grote betekenis voor ons kerkelijk standpunt gehad, tot in 2004. Ds. C.A. Tukker noemt de Redelijke Godsdienst een werk waarmee wij nog heden ten dage uit de voeten kunnen, en die uitspraak neem ik volkomen over. Niet alleen voor banden met de kerken uit de Afscheiding (die zich in een aantal gevallen nadrukkelijker op de Nadere Reformatie beroepen), maar ook voor ons eigen staan in de Protestantse Kerk hebben wij verworteling in de Nadere Reformatie nodig.

Alleen de uitdrukking herinnert ons er al aan dat je nooit uitgereformeerd bent, maar altijd weer náder, vérder gereformeerd moet worden.

KERNWOORDEN

Daarmee kom ik tot een aantal kernwoorden in ons beroep op de Reformatie. Kernwoorden die vaak in tweetallen bestaan. Het zijn tweetallen die samen een spanningsveld vormen, maar die nooit tegen elkaar weggestreept of boven elkaar verheven kunnen worden. Misschien is dat wel het geheim van een beroep op de Reformatie: bijeenhouden wat bijbels gezien bijeen hoort, juist daar waar het een losgemaakt wordt van het ander – omdat we daar onze katholiciteit verliezen.

God en mens

Het eerste woordpaar komt uit de openingszin van de Institutie: de Reformatie leerde ons te spreken over God en mens, mens en God. Recht spreken over God vereist ook een recht spreken over de mens, en andersom. Van God belijden wij dat Hij volmaakt, soeverein, rechtvaardig en barmhartig is. Van de mens belijden wij dat hij naar het beeld van God geschapen is, maar zich zo radicaal in het verderf gestort heeft dat hij reddeloos verloren is.

Wet en Evangelie

Het tweede woordpaar is dat van Wet en Evangelie. Wij worden in het Woord van God geplaatst voor een God Die om al onze zonden vertoornd is en ons door Zijn wet volledig schuldig verklaart en onder het oordeel stelt.

Maar wij worden ook geplaatst voor het aangezicht van God Die in Christus genadig en barmhartig is, ons van de vloek bevrijdt en ons het eeuwige leven uit genade schenkt. Door Wet en Evangelie worden wij én aan onszelf én aan Christus ontdekt.

Vader, Zoon en Heilige Geest

Het derde is geen woordpaar, maar een triniteit: Vader, Zoon en Heilige Geest. Een beroep op de Reformatie is een roep om bijbels verantwoorde aandacht voor zowel het werk van de Vader als dat van de Zoon als dat van de Heilige Geest.

Wat de Gereformeerde Bond betreft valt hier bijvoorbeeld te denken aan de kritiek die van meet af aan is gegeven op de theologie van Karl Barth. Barth is niet zorgvuldig trinitarisch, omdat hij het werk van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest te veel in Christus met elkaar identificeert. Daarom valt de predestinatie bij Barth weg, evenals de toe-eigening door de Heilige Geest.

Dat trinitarische is ook actueel als het gaat om het werk van de Heilige Geest in evangelische en charismatische theologie waar Christus en de Geest te zeer van elkaar losgemaakt dreigen te worden.

Verkiezing en verbond

Het vierde is weer een woordpaar: verkiezing en verbond. Een kerk die verkiezing en/of verbond verzwijgt, loopt een groot gevaar om mensen op zichzelf terug te werpen en een voorwaardelijk evangelie te verkondigen.

Rechtvaardiging en heiliging

Een vijfde woordpaar: rechtvaardiging en heiliging. Waar Rome zelf het gevaar liep deze twee met elkaar te identificeren, beschuldigde zij de Reformatie ervan deze twee van elkaar te scheiden. Het antwoord van de Reformatie was, met de woorden van zondag 24, dat het onmogelijk is dat iemand die door een oprecht geloof in Christus is ingeplant, geen vruchten van dankbaarheid zou voortbrengen.

Het geheim van een beroep op de Reformatie is: bijeenhouden wat bijbels gezien bijeenhoort

Daarbij is de rechtvaardiging nooit een gepasseerd station, zodat we het alleen nog maar over de heiliging hoeven te hebben. Je hoort tussen de regels door de actualiteit van deze discussie.

Zekerheid en aanvechting

Om niet meer te noemen, besluit ik met een laatste woordpaar. Dat is de wijze waarop we met de Reformatie spreken over het leven van het geloof. We gebruiken daarvoor niet één, maar twee woorden: zekerheid en aanvechting. In die volgorde, dat wel. Ook voor een gezond geestelijk leven beroepen we ons op de Reformatie, en op dit punt doet de Nadere Reformatie ook helemaal mee: het geloof weet van dingen die vast en zeker zijn (heilsfeiten), maar zelf is het vaak allerminst vast en zeker. ‘Het geloof is een onrustig ding,’ zei Luther.

Met een beroep op de Reformatie worden we bewaard voor gearriveerdheid maar ook voor eindeloze vertwijfeling. Naast Luther noem ik in dit verband ook graag de naam van Kohlbrugge. Laten we hun geschriften en preken lezen. Ze vormen ons persoonlijke leven met de Heere, maar rusten ook toe voor het werk onder de kudde van Christus.

Een beroep op de Reformatie is daarom heilzaam, gezond voor ieder persoonlijk, maar ook voor het geheel van de kerk en haar verkondiging. We zijn immers het beste af met een zo helder en krachtig mogelijk spreken over God Die Zich in Zijn Woord aan ons openbaart.

Wij wachten daarom op de dag dat de Gereformeerde Bond zichzelf kan opheffen. Een Reformatie leidt immers niet tot de oprichting van een bond, maar tot opheffing.

Ds. A.J. Mensink is predikant van de hervormde gemeente te Elburg en voorzitter van de Gereformeerde Bond.

De hele hoofdinhoud van onze wijsheid, voorzover die althans als ware en deugdelijke wijsheid aangemerkt mag worden, bestaat eigenlijk maar uit twee delen: kennis van God en kennis van onszelf.

Joh. Calvijn, Institutie I.1, openingszin

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen