COHEN STUART

Zoals uit de naam Cohen blijkt, is James van Joodse afkomst. Het zijn immers uitsluitend Joodse families die de naam Cohen dragen. De naam betekent: priester.

Het vermoeden bestaat dat alle dragers van deze naam afstammen van de priesters die ooit in de tempel van Jeruzalem hun werk verrichtten. Omdat de Joden in de Middeleeuwen – en soms nog lang daarna – door het boosaardige antisemitisme uit hun woonplaatsen worden verdreven en als gevolg daarvan van het ene naar het andere land trekken, gaat een Joodse stamreeks zelden terug tot voor 1600.

Schriftelijke bronnen waarin geboorte, huwelijk en overlijden worden vastgelegd, ontbreken, totdat een familie een bepaald land als vaste woonplaats krijgt.

VOORGESLACHT COHEN

Van James Cohen gaat de lijn van zijn voorgeslacht terug tot Salomon Eljokum Cohen, die omstreeks 1640 werd geboren en in 1664 werd ingeschreven als lid van de Hoogduitse Joodse gemeente te Amsterdam. Hij en zijn zoons Isaac, Ezechiël en Jacob zijn tabaksplanters. Ezechiël (geb. voor 1670, overl. 1744) gaat in Amersfoort wonen. Hij staat bekend als zeer vermogend. Hij en zijn zoon Jonas behoren in 1727 tot de stichters van de synagoge in Amersfoort. Ook deze zoon is tabaksplanter en daarbij makelaar in tabak en grootgrondbezitter.

Benjamin Jonas Cohen (1725-1800), de volgende generatie, gaat in het spoor van zijn vader en grootvader. Bovendien is hij reder, importeur van diamanten uit Brazilië en bankier van de koning van Pruisen. Ook verdiept hij zich in de wetenschappen, in het bijzonder in de wiskunde en in de Joodse wetenschappen. Hij bezit de Joodse titel Moré (leraar) en is parnas, bestuurder, van de Joodse gemeente. In de tijd van de patriotten is hij een vurig aanhanger van de Oranjes. Als hij zich in 1786 in Amsterdam (aan de Nieuwe Heerengracht) vestigt, laat hij zijn fraaie huis aan de Muurhuizen in Amersfoort drie maanden lang bewonen door prins Willem V, die Den Haag had moeten verlaten.

Martinus Stuart is de eerste in zijn familie die predikant wordt, remonstrants predikant

DOOP

Uit het huwelijk met zijn nichtje Eva Jacob Cohen worden tien kinderen geboren. De dochters trouwen bijna allen met kooplieden en/of bankiers. Zijn zoon Abraham Benjamin (geb. 1751) zet de zaken van zijn vader voort. Het monumentale huis dat hij rond 1780 aan de Westsingel laat bouwen, is van 1818 tot 1974 het stadhuis van Amersfoort. Lang woont hij daar niet. In 1785 verblijft hij in Londen, waar hij op 6 februari een zoon, James, krijgt. Het jaar daarop woont hij in Amsterdam. Dat verlaat hij weer in 1811 om in Frankrijk te gaan wonen.

Het is James, die zoals zo veel anderen in die tijd, het Joodse geloof vaarwel zegt en zich laat dopen. Dat gebeurt op 20 mei 1814 in de remonstrantse gemeente in Amsterdam, nadat hij onderricht heeft ontvangen van ds. Martinus Stuart. Heeft hij een andere motivatie dan de iets jongere Harry Heine, die zich in 1825 in de Lutherse pastorie van Heiligenstadt laat dopen onder de namen Christian Johann Heinrich? Deze Heine stelt dat het doopbewijs voor een Jood het entreebiljet tot de Europese cultuur is.

STUART

De familie Stuart woont in de zestiende eeuw in Geertruidenberg en is waarschijnlijk uit Schotland afkomstig. Een van hen, Egmont Janszoon Stuart (1644-1681), vestigt zich in Rotterdam, waar hij behoort tot de remonstrantse gemeente. Een achterkleinzoon van hem is Martinus Stuart (geb.1765). Hij is de eerste in zijn familie die predikant wordt, remonstrants predikant. Zijn eerste gemeente is Dokkum, daarna volgt Utrecht. Van 1793 tot 1826 dient hij de gemeente in Amsterdam. ‘Hij had een grote naam als kanselredenaar en vond onder zijn gehoor ook velen van niet-remonstrantse huize.’ (S.B.J. Zilverberg)

Zijn grote belangstelling gaat niet uit naar de theologie, maar naar de geschiedenis. Hij publiceert dertig delen Romeinsche Geschiedenissen.

Koning Lodewijk Napoleon waardeert hem zeer als geschiedschrijver en ontvangt hem meermalen aan het hof. Hij geeft hem opdracht J. Wagenaars Vaderlandsche Historie voort te zetten. Dit werk, alsook de zestien delen Jaarboeken voor het Koningrijk der Nederlanden, komt echter eerst tot stand na opdracht van koning Willem I.

Martinus Stuart treedt in 1787 in het huwelijk met Theodora Magdalena Robbé. Wanneer zij in 1806 op 38-jarige leeftijd overlijdt, laat zij dertien kinderen achter. Martinus hertrouwt nooit. Een van de dochters, Agatha, wordt de echtgenote van de bekende prof. dr. Abraham des Amorie van der Hoeven (sr.).

Haar vier jaar oudere zuster Petronella Wilhelmina wordt door James Cohen ten huwelijk gevraagd. James stelt aan zijn aanstaande schoonvader de vraag of hij hem geheel en al accepteert. Als deze dat bevestigt, zegt James dat hij dan ook zijn familienaam aan de zijne wil toevoegen. Zo gebeurt. James Cohen gaat voortaan door het leven als James Cohen Stuart.

COHEN STUART

Van beroep is James inspecteur-generaal der Registratie en Staatsloterij. Uit het huwelijk worden vijf zoons en vijf dochters geboren. Eén van de zoons is James Abraham Theodore (1818-1883).

Hij wordt lid van de Raad van Bestuur en Koloniale Raad in Suriname.

Een andere zoon heet Abraham Benjamin (1825-1876), die als ambtenaar en taalkundige werkzaam is in Oost-Indië. In 1827 ziet Lewis het levenslicht (overl. 1878). Hij is wiskundige, doctor honoris causa van Leiden, en krijgt een benoeming als hoogleraar en directeur van de Polytechnische School in Delft, de voorloper van de Technische Universiteit.

REMONSTRANT

En dan is er Martinus (1824-1878). Hij wordt predikant van de remonstrantse gemeente te Zevenhuizen en Bleiswijk, daarna staat hij in Alkmaar, Utrecht en in 1861 in Rotterdam.

In Alkmaar komt hij in nader contact met Geertruida Toussaint, de schrijfster en latere echtgenote van de schilder Johannes Bosboom. Zij kende hem al uit Amsterdam en leidt hem binnen in de kringen van het Reveil. In Utrecht is hij bevriend met Nicolaas Beets. Een remonstrant in Reveil-kringen?

Martinus is dit als een van de zeer weinigen. In de loop van de jaren wordt hij een uitzondering in zijn kerkverband. Meer en meer hangen zijn collega’s het modernisme aan, maar Martinus kan en wil die overgang niet maken. Hij is en blijft rechtzinnig. Dat komt in zijn prediking zo duidelijk naar voren dat, wanneer Cohen Stuart voorgaat, het kerkgebouw ‘van lieverlede door de remonstranten [werd] verlaten, en hunne ontledigde zitplaatsen zag men door ‘malcontanten’ uit de Gereformeerde (= Hervormde, LJG) Kerk ingenomen, die in eigen kring hun verlangen naar eene Christelijk-orthodoxe prediking niet of slechts gebrekkig bevredigd vonden’ (dr. E.H. Cossee, die zonder verwijzing citeert).

Zijn belangstelling gaat uit naar J.K. Lavater, Alexandre Vinet en Claus Harms van wie hij vertalingen bezorgt. Onderwerpen die in het Reveil aan de orde zijn, zoals de afschaffing van de slavernij, in- en uitwendige zending gaan hem ter harte. Hij is betrokken bij de oprichting van asyl Steenbeek.

Van het Evangelisch-Jaarboekje Magdalena is hij tien jaar redacteur. Met dr. Allard Pierson en Conrad Busken Huet kruist hij – schriftelijk – de degens. In de Frans-Duitse oorlog (1870) zoekt hij soldaten op in de veldhospitalen. Hij brengt daarvan verslag uit in Van Sedan naar Straatsburg.

EVANGELISCHE ALLIANTIE

De Evangelische Alliantie, op instigatie van de Schot dr. Th. Chalmers in 1846 opgericht, heeft de grote liefde van zijn hart. Hij is er secretaris van. Ook is hij nauw betrokken bij de vijfde algemene vergadering die in 1867 in Amsterdam plaatsheeft. Van deze en de volgende vergadering geeft hij een monumentaal boekwerk uit.

De zesde algemene vergadering vindt plaats in oktober 1873 te New York. Omdat hij juist van de Rotterdamse gemeente afscheid heeft genomen, kan hij daar Nederland vertegenwoordigen. Zes maanden brengt hij in de Verenigde Staten door. Van het New Brunswick College van de Dutch Reformed Church neemt hij een eredoctoraat in ontvangst.

Als mr. G. Groen van Prinsterer sterft (1876), herdenkt hij hem in een Notice Biographique. Daarin neemt hij de belangwekkende rede op die Groen gehouden heeft op de vergadering van de Evangelische Alliantie in Amsterdam. Op 12 december 1878 sterft Martinus Cohen Stuart. In de Remonstrantse Broederschap werd hij stiefmoederlijk bedeeld, aldus dr. E.H. Cossee, zelf remonstrant. Zijn huwelijk met Esther Antoinette d’Ailly blijft kinderloos.

VOORAANSTAAND

De naam Cohen Stuart werd en wordt voortgezet door het nageslacht van zijn broers. Onder hen zijn tal van academici, werkzaam in vooraanstaande functies, hoge militairen, advocaten, artsen en bestuurders. In het kabinet-De Meester (1905-1908) is William James Cohen Stuart gedurende twee jaren minister van Marine. Van de dames wordt vermeld: werkzaam in het onderwijs, secretaresse, maatschappelijk werkster, concertzangeres, arts, jeugdwerkleidster en predikantsvrouw.

Pas in 1967 is er ook weer een predikant Cohen Stuart. In dat jaar wordt J.W.T. Cohen Stuart bevestigd als hervormd predikant in Nieuwenhoorn (Z.H.). Zijn twee jaar jongere broer, dr. G.H. Cohen Stuart, is zeer bekend geworden als theologisch adviseur te Jeruzalem van de Nederlandse Hervormde Kerk.

Ds. L.J. Geluk uit Rotterdam is emeritus predikant.

De volgende bijdrage in deze serie gaat over de familie Aalders.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen