RECHT DOEN

In oktober 2017 verscheen het boekje Wat wij kunnen doen. Praktische handreiking voor omstanders bij seksueel misbruik onder redactie van Sarina Brons. Het boekje geeft praktische tips voor wat omstanders in verschillende contexten kunnen doen wanneer ze seksueel misbruik signaleren. Ineke van Dongen, preventiemedewerker en communicatieadviseur, nam het hoofdstuk over seksueel misbruik in de kerk voor haar rekening.

Negen jaar geleden werd zij door Het Meldpunt voor seksueel misbruik in kerkelijke situaties (zie kader) gevraagd om zich te gaan richten op preventie. Van Dongen licht toe waarom ze zich met deze materie bezighoudt: ‘Seksueel misbruik is een groot onrecht. Het is complexe materie waarbij ook de omgeving goed moet handelen om geen verdere schade te berokkenen aan allen die erbij betrokken zijn. Ik vind het belangrijk dat er recht gedaan wordt aan het slachtoffer én aan de dader.’

Wat vindt u van de toegenomen openheid over seksueel misbruik?

‘Openheid is belangrijk, want dan kan het onderwerp ter sprake komen en leiden tot bewustwording. Bewustwording is de eerste stap naar preventie. Wanneer iemand zich bewust wordt van zijn eigen handelen en van de impact en de schade die misbruik met zich meebrengt, zal hij eerder een rem voelen om die kant op te gaan.

Maar ook voor de omgeving, zoals de kerkelijke gemeente, is bewustwording van belang. De wens om een veilige kerk te zijn en hoe je dit vormgeeft is door de openheid over misbruik gegroeid.

Er zit echter ook een zorgelijke kant aan, zoals hijgerige nieuwsgierigheid van de omgeving. Men wil weten wat er precies gebeurd is en gaat vragen stellen, waarbij opnieuw de grenzen van het slachtoffer overschreden kunnen worden, ook in de media. Het slachtoffer wordt soms erg openhartig. Is de persoon zelf daar wel mee gediend, of gaat het om het mooie verhaal van de journalist? Deze openhartigheid kan ook weer remmend werken richting andere slachtoffers, die bang zijn op die manier uitgehoord te zullen worden.’

In welk soort relaties noem je seksueel gedrag seksueel misbruik?

‘Seksueel misbruik is een vorm van machtsmisbruik. Door leeftijdsverschil (kind-volwassene) of door verschil in functie (predikant-pastorant) ontstaat een situatie waarin de een meer macht heeft dan de ander. Hulpverleners en mensen die een ambt bekleden bevinden zich in een gezagsrelatie, net als alle andere kerkelijke functionarissen, zoals bijvoorbeeld organisten, jeugdwerkers en kosters. Deze mensen vertegenwoordigen het instituut kerk en hebben dus invloed. Die invloed kan misbruikt worden. De meermachtige is dan ook verantwoordelijk voor het zuiver houden van de relatie.

Voorkomen is beter dan genezen. Binnen de gemeente is het van belang om op een goede manier invulling te geven aan pastorale zorg. Pastorale relaties die lang duren en niet in een pastoraal team zijn ingebed, kunnen de verkeerde kant op gaan. Beter is het te kiezen voor een pastoraal team, waar men aan elkaar verantwoording aflegt over hoe het gaat en elkaar kan afwisselen, zodat er geen risicovolle relatie ontstaat.’

Stel dat ik iemand heb op jeugdclub van wie ik vermoed dat die slachtoffer is van seksueel misbruik. Hoe kan ik een slachtoffer herkennen?

‘Wanneer er sprake is van een plotselinge gedragsverandering, moet je alert zijn. Wil het kind absoluut niet aangeraakt worden, of is er juist sprake van grensoverschrijdend gedrag? Je kunt letten op de manier waarop ouders met hun kinderen spreken – is er sprake van grof, seksistisch of seksueel getint taalgebruik? Vaak gaat het om een optelsom van dingen waarbij de omgeving aanvoelt: het is niet pluis.’

Wat moet ik vervolgens met mijn vermoeden doen?

‘Dat is heel verschillend, het ligt aan de situatie. Het is goed om te beginnen bij de persoon over wie je bezorgd bent. Probeer diens vertrouwen te winnen. Ga op een gelijkwaardige manier het gesprek aan, toon belangstelling. “Ik zie je nooit meer op club, op bijbelkring, in de kerk.” Vraag of die personen contacten heeft bij wie ze zich veilig voelt.

Verder kun je je zorgen bespreken met het meldpunt waarbij jouw gemeente is aangesloten, en ook de betrokkene wijzen op dat meldpunt. Het meldpunt kan begeleiding geven bij het nemen van vervolgstappen. Ook de organisatie Voor een veilig Thuis (vooreenveiligthuis.nl) kan informatie en advies geven.’

Stel dat de dader een ambtsdrager of kerkelijke functionaris is, hoe moet de kerkenraad dan reageren?

‘Niets doen is geen optie, zomaar wat doen ook niet. Er is een protocol opgesteld van hoe te handelen – een soort stappenplan dat leest als een belastingformulier. Bij misbruik van een minderjarige moet er direct actie worden ondernomen. Van belang om te beseffen is dat het niet de taak is van de kerkenraad om aan waarheidsvinding te doen; dit is een taak van politie en justitie.’

Ziet u misbruik van bijbelteksten bij de dader of andere betrokkenen?

‘Het gebeurt vaak dat daders te snel beginnen over genade en vergeving. “Ik heb toch sorry gezegd, God heeft me vergeven. Nu moet jij me ook vergeven.” God is rechtvaardig en Hij haat misbruik. De impact van misbruik is echt enorm, voor het slachtoffer, voor de dader, maar ook voor de gemeente. Er komt een lawine aan gevoelens, meningen en ideeën op gang die een eigen dynamiek krijgt en verdeeldheid onder de omstanders kan zaaien.

De genade die de dader nodig heeft, staat los van de gevolgen van zijn daden. Het is van belang dat hij die gevolgen onder ogen ziet en werkelijk berouw toont, door bereid te zijn om zijn gerechte straf te dragen en door bijvoorbeeld voorlopig uit de buurt van het slachtoffer te blijven, ook als dat betekent dat hij een ander kerkelijk thuis moet zoeken. Uit een onderzoek onder zeventien slachtoffers bleek dat al deze mensen zelf de kerk maar verlieten omdat de dader dat niet deed. Opnieuw wordt hen dan onrecht aangedaan. In sommige gevallen raakten deze mensen zelfs hun geloof in God kwijt.

In de regel heeft het slachtoffer meer tijd nodig om de situatie te verwerken dan de dader, en ook dan de omgeving. Het komt voor dat de gemeente de situatie zat wordt en een en ander achter zich wil laten. Het belang van de gemeente valt dan samen met het belang van de dader: beiden willen de situatie weer ‘normaliseren’. Voor het genezingsproces van het slachtoffer is het belangrijk dat de kerkenraad erkent dat het slachtoffer onrecht is aangedaan. Overigens is vergeven helend, voor de dader, maar zeker ook voor het slachtoffer zelf.’

MELDPUNTEN VOOR SEKSUEEL MISBRUIK

• De Protestantse Kerk in Nederland heeft zich aangesloten bij SMPR, het meldpunt voor seksueel misbruik in de kerk. ‘SMPR is er voor professionele begeleiding in situaties van seksueel misbruik in een pastorale of gezagsrelatie in de kerk, zowel van volwassenen als van minderjarigen,’ vermeldt de website.

Naast de Protestantse Kerk zijn aangesloten de Bond van Vrije Evangelische Gemeenten in Nederland, de Oud-Katholieke Kerk van Nederland, de Remonstrantse Broederschap, de Doopsgezinde Broederschap, de Zevendedags Adventisten, de Evangelische Broedergemeente Nederland en Leger des Heils. Meer info: www.smpr.nl.

De SMPR heeft vertrouwenspersonen in dienst die het slachtoffer kunnen begeleiden, en kunnen helpen bij de beslissing om al dan niet een officiële klacht in te dienen bij het betrokken kerkgenootschap of door aangifte te doen bij de politie – dit sluit elkaar overigens niet uit. Een kerkelijke procedure kan ertoe leiden dat de kerk het misbruik erkent en kunnen er stappen volgen zoals schorsing, ontzetting uit het ambt of losmaking van de gemeente. Daarnaast kan een strafrechtelijke procedure in gang gezet worden waarbij politie en justitie de zaak onderzoeken.

• Bij Het Meldpunt voor seksueel misbruik in kerkelijke situaties hebben de volgende kerkverbanden zich aangesloten: Christelijke Gereformeerde Kerken, Gereformeerde Kerken vrijgemaakt, Nederlands Gereformeerde Kerken, voortgezette Gereformeerde Kerken en de Hersteld Hervormde Kerk.

‘Heb je problemen of vragen rond seksueel misbruik in kerkelijke relaties? Wil je informatie, folders of een cursus aanvragen? Neem contact met ons op, ook als je liever anoniem je verhaal kwijt wilt,’ vermeldt de website.

Meer info: www.meldpuntmisbruik.nl.

N.a.v. Sarina Brons-van der Wekken (red.), ‘Wat wij kunnen doen. Praktische handreiking voor omstanders bij seksueel misbruik’, uitg. Boekencentrum, Utrecht; 85 blz.; € 14,99.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen