VRIJE GEMEENTE

Een van deze gemeenten bevindt zich in Driedorp. Dat is een buurtschap in de gemeente Nijkerk en ‘bestaat uit een aantal huizen en een benzinestation annex fietsenmaker. Sinds 1867 is er een eenvoudig kerkgebouw. De hier bijeenkomende protestantse vrije gemeente is sinds 2010 niet meer aangesloten bij enig kerkgenootschap’ (aldus Wikipedia).

Vorig jaar kwam deze vrije gemeente in het nieuws toen ds. W.J. op ’t Hof als voorganger aan deze gemeente werd verbonden. Hij was hervormd predikant, later predikant in de Hersteld Hervormde Kerk en hoogleraar geschiedenis van het gereformeerd piëtisme aan de Vrije Universiteit in Amsterdam.

TROUW

En nu is hij dus predikant van een vrije gemeente. Dat roept vragen op. Het is op zijn minst opmerkelijk omdat hij destijds aangaf dat hij ‘vanuit de bijbelse notie van de trouw’ er bewust voor had gekozen om in de Hervormde Kerk te blijven. ‘De wil om geen andere weg te gaan dan de profeten in het Oude Testament en Christus in het Nieuwe Testament deed mij met overtuiging kiezen voor de Kerk van de Nederlandse Reformatie ofwel de Vaderlandse Kerk, in de wetenschap dat deze kerk geen historische toevalligheid is, maar het resultaat van Gods handelen met ons land en ons volk.’

Daarbij vergeleken noemde hij het secundair dat in die kerk ‘een professor die het evangelie van zijn hart berooft, weer in ere wordt hersteld [gedoeld wordt op prof. dr. F.O. van Gennep, PvdH]. Als hervormd predikant moet ik dit echter tegen wil en dank accepteren. Anders moet ik niet hervormd zijn.’ Ik geef toe: het citaat stamt uit 1989, maar toch vraag ik me af: waar is deze notie van bijbelse trouw gebleven?

VOORDELEN

In de Veluwse Kerkbode van 11 mei schrijft dr. Op ’t Hof een soort verantwoording. Hij erkent: het is een hele overgang. Maar hij ervaart de voorrechten van de vrije gemeente. Je bent niet gebonden aan een (landelijke) kerkorde waarin zaken geregeld zijn die absoluut onnodig zijn of zelfs tegen de Heilige Schrift ingaan.

Concreet noemt hij twee zaken: allereerst de maximumleeftijd van predikanten. Die ligt binnen de Hersteld Hervormde Kerk op 70 jaar. Laat nu ds. Op ’t Hof juist vorig jaar die leeftijd bereikt hebben. Zijn tweede bezwaar ligt in de ‘puur juridische rechtsgang’. Daarbij kraakt hij harde noten: schijn van willekeur, rechtsongelijkheid en partijdigheid; het verfoeilijke verschijnsel dat de partij die het meeste geld heeft en de duurste advocaat kan betalen, aan het langste eind trekt. Ook over de meerdere vergaderingen (classis, synode) gebruikt hij grote woorden: machtsmisbruik, politiek. Van al die problemen is hij nu verlost.

Als laatste voordeel van de vrije gemeente noemt hij dat die veel eerder tucht kan oefenen, in een groter kerkverband is men voorzichtiger en terughoudender.

GEVAREN

Op ’t Hof heeft jarenlang aan de VU kerkrecht gedoceerd, dus hij weet heel goed welke gevaren aan een vrije gemeente kleven. Hij somt ze ook op: machtspositie van de voorganger, willekeur, vriendjespolitiek en het voortrekken van familieleden; geen instantie van buiten die als scheidsrechter kan optreden. Als de voorganger niet bevalt of conflicten veroorzaakt, kan zo’n gemeente zo maar leeglopen. Een vrije gemeente dreigt een vrijblijvende duiventil te zijn, waar men in- en uitvliegt.

ZWAKKE PLEK

Het is toch op zijn minst merkwaardig dat iemand die ooit onbijbelse prediking binnen de Nederlandse Hervormde Kerk verdroeg omwille van Gods trouw aan Zijn kerk, nu zo’n punt maakt van een pensioenregeling. Die regeling is trouwens helemaal niet in strijd met de Heilige Schrift: de Bijbel zegt daar niets over (of het moet zijn bij de Levieten, die op hun 50e ontheven werden van de dienst, Num.8:25). De emeritaatsregeling is een praktische afspraak binnen de kerken die naar gelang van zaken gewijzigd kan worden. Niet meer en niet minder.

Daarmee raken we wel een zwakke plek bij het congregationalisme met zijn vrije kerken. Het gevaar is niet denkbeeldig dat we regelingen gaan treffen die ons van pas komen. We missen daarin de tegenstem van anderen. Die benadering past in de moderne tijd van het autonome denken: wij weten zelf wel wat goed voor ons is. Daar hebben we de anderen niet bij nodig, die zijn alleen maar hinderlijk. Maar of dat bijbels is?

We kunnen in onze vrije gemeente ‘veel eerder in dogmatisch en ethisch opzicht een uitgesproken Bijbels standpunt innemen’ en ‘daaraan ten aanzien van de tucht consequenties verbinden dan een groter kerkverband’, schrijft Op ’t Hof. Als er nu íéts is, waarbij we de stem en tegenstem van de anderen nodig hebben, dan is het bij het vinden van de waarheid. Als er één gevaar is dat vrije gemeenten bedreigt, of ze nu evangelisch of bevindelijk-orthodox zijn, dan is het wel dat mensen die menen de waarheid in pacht te hebben anderen daaraan meten, beoordelen en veroordelen. De kleine kerkgeschiedenis geeft daarvan vele beschamende voorbeelden.

REGELS

Collega Op ’t Hof zal zich daaraan persoonlijk niet schuldig maken, hij is een erudiete geleerde die aan het ‘samen met alle heiligen’ gestalte heeft gegeven in zijn brede kerkhistorische studies.

Maar hij schrijft: ‘Enerzijds zullen wij, als het Gods voorzienigheid is, geen problemen kunnen voorkomen. (Kerkelijke problemen behoren blijkbaar ook tot het terrein van Gods voorzienigheid, PvdH.) Maar anderzijds hebben wij als raad der kerk te doen wat onze hand vindt om te doen, teneinde moeilijkheden zoveel mogelijk te voorkomen. In grote eenstemmigheid hebben wij toen principiële en praktische regels opgesteld.’

Ik kan me nauwelijks voorstellen dat hij zo argeloos optimistisch is dat hij denkt door een plaatselijke regeling de gevaren die een vrije gemeente bedreigen te ondervangen. Daar had ik meer historisch besef verwacht.

Dr. P. van den Heuvel uit Bunnik is emeritus predikant en kerkrechtdeskundige.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen