Boekbesprekingen

Dr. C. C. den Hertog
Het spreken van de kerk in de theologie van dr. Jan Koopmans.
Kok Boekencentrum Academie, Utrecht; 303 blz.; € 29,99.

Afgelopen jaar promoveerde dr. C. C. (Niels) den Hertog, predikant van de CGKV te Nijmegen en met ingang van 1 september benoemd als docent systematische theologie aan de Theologische Universiteit Apeldoorn, op de bovengenoemde studie. Dat verdient een welgemeende felicitatie, niet alleen omdat het in combinatie met een fulltime predikantschap werd geschreven, maar ook omdat het hem gelukt is een helder uitgewerkt en goed leesbaar proefschrift af te leveren. Vanwege de band van Koopmans met de Amsterdamse Noorderkerk, waar hij in de oorlogsjaren predikant was, vond ik het een plezier deze dissertatie te lezen en beschouw ik het als een postuum eerbetoon aan deze bijzondere dominee om deze studie te bespreken.

In zijn studie richt Den Hertog zich op het spreken van de kerk ten tijde van de Tweede Wereldoorlog en zoomt daarbij in op de rol die Koopmans daarin vervulde. In twee geschriften sprak Koopmans zich nadrukkelijk en publiekelijk uit: Bijna te laat! (1940), een vlugschrift tegen de beruchte Ariër-verklaring, en Protest tegen sterilisatie (1943), een duidelijke stellingname tegen verplichte sterilisatie van Joodse vrouwen in gemengde huwelijken. Daarnaast zijn er ook enkele andere publicaties, die laten zien hoe Koopmans zich theologisch verhield tot de kerken (met name de Nederlandse Hervormde Kerk) en de actualiteit van toen, waarvan de Amersfoortse stellingen (1939) als Nederlandse doorvertaling van de Barmer Thesen de belangrijkste is. In zijn dissertatie zoekt de auteur naar het antwoord op de vraag of en hoe dit publieke, profetische en politieke spreken verankerd is in het geheel van Koopmans theologie. Belangrijke deelvragen daarbij zijn: 1. Welke visie heeft Koopmans op de oorsprong en het wezen van de kerk? 2. Hoe kijkt Koopmans vanuit Schrift en theologie naar de samenleving? 3. Wat is Koopmans’ gedachte over de verhouding tussen kerk en wereld: welk woord spreekt zij daar, met welk recht en met welk doel?

Via een boeiende biografische uiteenzetting van de mens en dominee Koopmans, waarin steeds al ingezoomd wordt op de bovengenoemde vraagstelling, krijgen we een goede opmaat naar de theoloog Koopmans, die zowel bijbels-exegetisch als homiletisch en dogmatisch erudiete kwaliteiten bezat (zoals blijkt uit andere publicaties als Het oudkerkelijk dogma in de reformatie, bepaaldelijk bij Calvijn (dissertatie), De Nederlandsche Geloofsbelijdenis en de meerdere Postilles). Typerend voor de houding van ds. Koopmans is dat hij gelijk na zijn intrede in de Noorderkerk een serie van vier preken hield over Psalm 119, om de gemeente toe te rusten voor het leven onder de bezetter die van Gods gebod niet wilde weten (opgenomen in zijn Laatste Postille). Hij bemoedigt de gemeente door erop te wijzen dat midden in deze wereld het Woord van God ons ‘naloopt’ en vermaant haar door te stellen dat wij al te vaak ‘het opgegeven hebben consequent christen te zijn’.

In een helder uitgewerkt discours neemt Den Hertog ons vervolgens stap voor stap mee in de uitgangspunten en de door de spanningsvolle tijd ingegeven ontwikkeling van Koopmans’ theologische visie. Hij is zich, mede onder invloed van Barth, heel bewust van de kanteling van de tijd als hij profetisch schrijft: ‘Door deze oorlog leert God ons vragen naar den Bijbel. We hebben al bijna geen kerk meer, dan in de vorm waarin ze in de Bijbel bestaat. En wat we méér hebben, zullen we wellicht nog moeten loslaten. Het is een groot ding, dan geleerd te hebben in den Bijbel te lezen.’ Via de Schriften komt de sprekende en dus levende God zelf naar ons toe, dit in tegenstelling tot de zwijgende afgoden die niet anders zeggen dan wat in ons opgekomen is en hen wordt toegedicht. De verwantschap met zijn Amsterdamse collega Miskotte is evident. Dit spreken van God wordt door de prediking dankzij de Geest tot een actuele en overtuigende Sprake, waardoor God met ons in een genadige relatie treedt en wij waarachtig mens worden; en daarmee tot vreemdeling en pelgrim in deze wereld. Daaraan dankt de kerk haar bestaan en is als zodanig geroepen deze waarheid te vertolken in de wereld, zo nodig ook richting de overheid. De claim van de kerk in de samenleving is geen andere dan ruimte voor deze prediking. Daarvan leeft zij en daardoor is zij tot zegen in de wereld, die krachtens de schepping Gods wereld blijft. Vanuit deze theologische positie was Koopmans diep overtuigd van de noodzaak en roeping om tegen onmenselijke en goddeloze ontwikkelingen in publiekelijk en concreet te getuigen van het gebod van Christus Den Hertog analyseert zorgvuldig hoe Koopmans dit publieke spreken, waartoe hij de kerk aanspoorde en waaraan hij zelf een gedurfde bijdrage leverde, theologisch verantwoordt. Zijn conclusie is overtuigend: de doordachte bijbels-theologische manier waarop Koopmans de (prediking van de) kerk en de (ontwikkelingen in de) samenleving op elkaar betrekt, heeft aan betekenis niet ingeboet, al vraagt het in deze veranderde tijden uiteraard om nadere doordenking en actuele doorvertaling. Alle reden dus om deze ‘verzets-theoloog’ in ere te houden. Den Hertog heeft ons met deze studie daarin een goede dienst bewezen.

P.J. Visser, Amsterdam

Tera Voorwinden en Jenneke Wolvers (red.)
Bijbels dagboek voor tieners. Helder, informatief, concreet.
Speciaal voor tieners met autisme.
Uitg. Columbus, Heerenveen; 280 blz.; € 19,95.

Bijzonder, zo’n dagboek. In dit dagboek wordt de puber met autisme serieus genomen en leveren de auteurs fijnzinnig maatwerk. Hoe raak je zo’n puber, die niet alleen met de hormonale verandering van het lichaam te maken heeft maar het ook met autisme heeft te stellen? Natuurlijk kan hier een goedkoop antwoord op gegeven worden. Immers, de Heilige Geest werkt en versterkt het geloof, maar dit ontheft de gemeente Gods niet van haar roeping om de akker op een goede wijze klaar te maken om het zaad van het Evangelie te zaaien. Er kunnen wat stenen opgeruimd worden, zodat het zaad ontluikt en groeit. Dat gebeurt in dit dagboek. Elke dag heeft dezelfde structuur: het begint met een dagthema en daarna volgt het te lezen schriftgedeelte, gevolgd door: ‘Wat staat er? Wat betekent het? Wat betekent het voor jou?’ Het wordt afgesloten met een samenvatting in één zin, als een soort geloofsuitspraak. Ten slotte is er een uitgeschreven gebed. Ook staat er een link waarmee verwezen wordt naar een lied of naar een site, bijvoorbeeld van Christipedia. Deze duidelijke structuur geeft rust aan de doelgroep. Met dit dagboek is baanbrekend werk verricht voor deze opgroeiende jongeren en hun (pleeg)ouders. De Heere zegene dit gestrooide zaad van het Evangelie.

T.W. van Bennekom, Goes

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen