Leidraad bij het pastoraat

Wat een voorrecht is het als we – ook als we ouder zijn en struikelen op het levenspad – iemand hebben die met ons meeleeft. Wat fijn is het als iemand een bemoedigend woord spreekt. Maar het zijn en blijven mensenwoorden. Ondanks alle goede bedoelingen van zijn vrienden, zei Job het al: mensen zijn moeilijke vertroosters. In de Ziekentroost gaat het echter over troost vanuit het Woord van God. De woorden die als ondertitel boven dit geschrift zijn gezet, zeggen het zo: ‘Welke een onderwijzing is in het geloof en de weg der zaligheid, om gewillig te sterven.’ De enige troost om mee te leven en te sterven.

Auteur

Leven en sterven lagen in de tijd waarin de Ziekentroost geschreven werd, heel dicht bij elkaar. De zestiende eeuw was een tijd van oorlogen, van epidemieën, van hoge sterftecijfers in het kraambed en een tijd van vervolgingen.

De schrijver, Cornelis van Hille, werd in 1540 in Yperen geboren. Hij moest naar Engeland vluchten om aan de brandstapel te ontkomen. Waarschijnlijk is Van Hille in Engeland in aanraking gekomen met een boekje waarin bijbelteksten bij elkaar gezet waren tot troost. Naar dit voorbeeld besloot hij een eigen ziekentroost op te stellen. De eerste druk verscheen in 1571 en deze versie is in onze kerkboeken opgenomen.

Gebruik

In 1579 verscheen een uitgebreidere (grote) versie van de Ziekentroost. Bij het uitkomen van de grote Ziekentroost beschreef Van Hille hoe de kleine Ziekentroost gebruikt dient te worden. De kleine variant is bedoeld als een soort handleiding voor het spreken bij ziekbedden. Dat gebeurde in die tijd niet alleen door predikanten en ambtsdragers, maar ook door ziekentroosters. Begeleiding van zieken was en is niet alleen een taak van ambtsdragers, alle gemeenteleden hadden hierin een taak.

Omdat niet iedereen hiervoor even veel passende woorden beschikbaar had, schreef Van Hille een handreiking. Hij geeft er als advies bij om deze uit het hoofd te leren – daarom is de kleine Ziekentroost ook zo kort – en de Heilige Geest zal haar in gedachte brengen als het nodig is.

De Ziekentroost moest dus een leidraad zijn bij het pastorale werk en was bedoeld om de zieke broeder of zuster te versterken en te vermanen.

Inhoud

Wat de inhoud van dat sterken en vermanen is, ontdekken we als we naar de inhoud van dit werkje kijken. Wie de Ziekentroost leest, ontdekt dat we daar eigenlijk niets anders tegenkomen dan de gereformeerde heilsleer in vogelvlucht. Wel is deze toegespitst op het ziekbed. Het is dezelfde leer als in de Heidelbergse Catechismus en ook de behandeling ervan gaat op dezelfde manier. In de Heidelberger gaat het immers ook om troost, de enige troost in leven en sterven. In de Ziekentroost komen we dezelfde drieslag tegen: ellende, verlossing en dankbaarheid.

Het geschrift begint bij de schepping, maar al in de eerste lange zin wordt genoemd hoe ‘het verderf van de tijdelijke en eeuwige dood over ons allen gebracht is.’ Uitvoerig beschrijft de Ziekentroost dat dit komt door de ongehoorzaamheid en de val van de mens. Daarmee gaat Van Hille in op vragen die vroeg of laat bovenkomen. Waarom overkomt mij dit?

Waarom die ziekte? Waarom...? Op die vragen volgt geen goedkoop antwoord. De Ziekentroost geeft duidelijk het verband aan tussen ziekte en zonde. Met bijbelwoorden geeft hij de tijdelijkheid van ons mensenleven aangrijpend weer. Wat stelt een mensenleven voor in vergelijking met de eeuwigheid? Kortom, wij liggen ‘in de toorn van God en in de schaduw van de dood, ja in de hel en de verdoemenis’. Maar dan staat er geen punt.

Verlossing

De zin die de overgang naar het tweede gedeelte maakt, vervolgt met: ‘zo is ons Christus, het Licht van de wereld, verschenen (...), Welke overgeleverd is om onze zonden, en opgewekt om onze rechtvaardigmaking; en heeft ons mede levend gemaakt, daar wij dood waren door de misdaden en zonden; en heeft ons die vergeven.’

Heel uitvoerig wordt ingegaan op het hart van het Evangelie, het verlossingswerk van Christus. Daarbij spreekt de Ziekentroost zo teer, zo pastoraal dat ze als het ware naast de zieke gaat zitten met het Evangelie van Jezus Christus en Gods genade in de hand.

Een mens die beschaamd terug moet zien op een verzondigd leven wordt opgeroepen om in de dag van de benauwdheid te roepen met de belofte dat de Heere zal uithelpen. De Ziekentroost wijst op het enige houvast in leven en sterven, Jezus Christus. In Zijn wonden is voor Gods kind allerlei vertroosting te vinden. Alleen in Christus mogen we er met Paulus naar uitzien om ontbonden te worden en met Christus te zijn.

Dankbaar

Alleen in Christus blijft er dankbaarheid over. Dankbaarheid op het ziekbed? Uit onszelf is dat onmogelijk, maar echte dankbaarheid is vrucht van het ware geloof. Die vrucht voortbrengen kan alleen als we wederom geboren zijn. Het geloof in Christus geeft dat we ernaar uitzien om eenmaal volkomen de Heere eeuwig groot te maken.

Zo brengt de ziekentroost aan het eind het verlangen naar de bruiloft van het Lam onder woorden. Om daar aan te zitten moet het wel door de dood heen. Die laatste vijand moet meewerken om Gods kind te doen ingaan in de vreugde van zijn of haar Heere. De laatste woorden van de Ziekentroost spreken over de grote dag van Christus, het moment waarop de schapen en de bokken gescheiden worden. Het is een waarschuwing voor iedereen die nog buiten Christus is. ‘Maar zalig zijn zij die in het boek des levens geschreven zijn.’ Die zullen eeuwig bij de Heere zijn.

Weinig uitleg

Bij dit alles valt vooral het gebruik van de heilige Schrift op. Heel weinig of niets wordt uitgelegd. Het gaat voor het overgrote deel om bijbelteksten over een bepaald onderwerp, die achter elkaar gezet zijn. Zo’n 218 en dan ook nog zo’n 26 uit de apocriefe boeken.

Wie de Ziekentroost leest, leest dus het Woord van God. Van Hille ging ervan uit dat het Woord zelf aan het woord moet komen en dat de Heilige Geest het Woord gebruikt om krachtig te werken. Daar hebben wij mensen aan een sterfbed in principe niets aan toe te voegen. Het Woord vraagt om uitleg, maar laten we uitkijken niet te veel zelf te praten.

De Heilige Geest wil bij en door het lezen van de Bijbel, de bijbelteksten in de Ziekentroost, ogen en harten openen voor de betrekkelijkheid van dit leven. Het Evangelie mag klinken met de oproep tot geloof en bekering. De Ziekentroost is helemaal doortrokken van hoe we ons hebben voor te bereiden op het sterven. Dat geldt niet alleen als we ziek zijn of op ons sterfbed liggen. Het is net zo belangrijk als we gezond zijn, om er getroost mee te leven en eenmaal zalig te kunnen sterven.

Laten we de bijbelwoorden die Van Hille in zijn voorwoord van de grote Ziekentroost noemt, ter harte nemen: ‘Het is beter naar een klaaghuis te gaan dan naar een huis te gaan waar een feestmaal gehouden wordt. Dat is immers het einde van ieder mens, en de levende moet het ter harte nemen.’ (Pred.7:2)

Onbekend geschrift

De Ziekentroost, het geschriftje dat achter in veel kerkboeken staat na de berijmde Psalmen en formulieren, wordt zelden gebruikt. Dat bleek ook toen ik de afgelopen tijd aan predikanten en ambtsdragers vroeg: ‘Wanneer heeft u voor het laatst uit de Ziekentroost gelezen of voorgelezen?’ Vrijwel zonder uitzondering was het antwoord dat het lang geleden was of nog helemaal niet. Onbekend maakt onbemind. Onbekend maakt ook ongebruikt. In twee artikelen halen we dit geschrift onder het stof vandaan.

Ds. M. Noorderijk is predikant van de hervormde gemeente te Zetten-Andelst.

Volgende keer het slot van dit tweeluik, over het gebruik van de Ziekentroost in onze tijd.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen