Partijkranten zijn terecht uitgestorven

Vroeger was het tamelijk normaal dat politieke partijen een eigen dagblad uitgaven. Het Vrije Volk werd uitgegeven door de PvdA, De Waarheid was de partijkrant van de CPN. De SGP had voor de oorlog De Banier als dagblad. In andere gevallen ging het dagblad wel niet officieel uit van de partij, maar waren er toch nauwe personele bindingen. Bruins Slot was jarenlang fractievoorzitter van de ARP in de Tweede Kamer en hoofdredacteur van Trouw, Romme was voorzitter van de KVP-fractie en staatkundig hoofdredacteur van De Volkskrant. Jongeling combineerde het hoofdredacteurschap van het Nederlands Dagblad met het kamerlidmaatschap voor het GPV.

Dat paste ook in het hele patroon van de verzuiling. Wie gereformeerd was, werd geacht ARP te stemmen, lid te worden van het CNV (als hij in loondienst was), de NCRV als zijn favoriete omroep te beschouwen en zich te abonneren op Trouw of een van de regionale protestants-christelijke dagbladen. Vanuit de redactie van Trouw gezien was het CNV dan ook onze vakbond, de NCRV onze omroep en de ARP (en in mindere mate ook de CHU) onze partij. Bij rooms-katholieken en socialisten vond men een soortgelijke situatie.

ONTZUILING

De ontzuiling die halverwege de jaren zestig inzette, heeft dit beeld grondig veranderd. De band tussen de achterban en de zuilorganisaties werd losser. Dat gold met name voor de rooms-katholieken. In hervormde kring (althans in de kring van de midden-orthodoxie) was al eerder een doorbraak van de zuilbinding gepropageerd en in praktijk gebracht. In de kring van de Gereformeerde Kerken zette de ontzuiling pas in de jaren zeventig in.

Die ontzuiling kon betekenen dat een roomskatholiek ouderpaar zijn kinderen nog wel naar een roomskatholieke lagere school stuurde en lid bleef van de KRO, maar voortaan PvdA stemde in plaats van KVP en het regionale roomskatholiek dagblad Hef Centrum inwisselde voor het neutrale Utrechts Nieuwsblad, dat volgens hem meer te bieden had.

Ontzuiling kon ook plaats vinden op het niveau van de organisaties. De Volkskrant schrapte in 1964 de ondertitel 'Katholiek Dagblad voor Nederland' en ontwikkelde zich in progressieve richting. Thans verraden alleen de overlijdensadvertenties in De Volkskrant nog iets van de oorspronkelijke signatuur van het blad.

De Volkskrant is een voorbeeld van een succesvolle ontzuiling.

Terwijl de krant wellicht een deel van haar roomskatholieke lezerskring verloor, wist zij nieuwe markten aan te boren. Was haar marktaandeel tussen 1950 en 1966 teruggelopen van 6, 0 naar 4, 7 procent, thans neemt zij 7, 0 procent van de Nederlandse dagbladmarkt voor haar rekening. Vooral de laatste jaren is de groei van De Volkskrant formidabel. Bij het roomskatholiek dagblad De Tijd, dat een aantal jaren later zijn roomskatholieke signatuur eveneens inruilde voor een algemene, werd die operatie geen succes. Er liepen daardoor meer abonnees weg dan er bij kwamen.

In het kader van die ontzuiling paste ook dat Het Vrije Volk in 1967 de officiële band verbrak met de PvdA. In 1982 maakte ook de CPN een einde aan haar officiële relatie met De Waarheid. Daarmee ging het verschijnsel partijkrant, althans in Nederland, tot de geschiedenis behoren.

Wellicht dat het Nederlands Dagblad er in de huidige situatie het meest op lijkt, al is de relatie met het GPV niet meer zo nauw als ten tijde van Jongeling.

REFORMATORISCH DAGBLAD

In de jaren dertig gaf de SGP haar partijorgaan De Banier als dagblad uit. De oplage was overigens zeer beperkt (vijf a zeven duizend exemplaren). In de oorlogsjaren is deze krant een roemloze dood gestorven. Na 1945 zag de partij geen mogelijkheden om De Banier opnieuw als dagblad uit te geven. Toch was de herinnering aan dit partijdagblad nog niet verdwenen. Er werd verschillende malen bij het hoofdbestuur op aangedrongen om van De Banier weer een dagblad te maken.

Zo kwam op de Algemene Vergadering van 1962 een dergelijk voorstel van de kiesvereniging Rotterdam Banier XI aan de orde. Als een dagblad niet mogelijk was, dan zou De Banier maar om de twee dagen moeten verschijnen. Het Hoofdbestuur liet in zijn pre-advies weten het geheel eens te zijn met de Rotterdamse kiesvereniging 'dat de zich christelijk noemende pers zich allesbehalve christelijk openbaart. Het zou dan ook gaarne het voorstel van Rotterdam willen steunen en ten uitvoer brengen, maar ziet geen mogelijkheid om het te verwezenlijken’.

Het Reformatorisch Dagblad, dat in 1971 voor het eerst verscheen, had geen enkele binding met de SGP. Wel was het heel duidelijk uit de SGP-kring voortgekomen. De initiatiefnemers kenden elkaar van de kiesvereniging Driebergen van de SGP. Maar al in een vroeg stadium werd besloten om te gaan werken aan een dagblad dat gebaseerd zou zijn op de gereformeerde beginselen, inclusief artikel 36 der Nederlandse Geloofsbelijdenis, maar dat organisatorisch los zou staan van de SGP.

Dat is een verstandige beslissing geweest. Een dagblad bestrijkt immers een veel breder terrein dan alleen het politieke. Bij het RD geldt dat de kerkredactie en niet de politieke redactie het hart van de krant vormt. En hoezeer grote groepen RD-lezers zich met de SGP en haar beginselen verbonden voelen, toch hebben zij tegelijkertijd ook behoefte aan en belang bij een onafhankelijke berichtgeving over die patij en haar vertegenwoordigers.

MOEILIJKE COMBINATIE

Wanneer een dagblad uitgaat van een politieke partij, dan kan dat er gemakkelijk toe leiden dat er op partijvergaderingen discussies ontstaan over zaken die voor de partij zelf volstrekt irrelevant zijn. In de tijd dat Het Vrije Volk nog officieel uitging van de PvdA, diende de hoofdredacteur op het partijcongres verantwoording af te leggen van zijn beleid.

Volgens de overleveringen werd er dan ook wel eens gedebatteerd over de kwaliteit van de feuilleton in Het Vrije Volk.

Bij een dergelijke constructie is de kans reëel dat mensen de krant niet willen lezen omdat ze wat tegen de partij hebben en evenzo dat mensen niet op de partij willen stemmen omdat ze wat tegen de partijkrant hebben.

Bovendien komt zo'n partijkrant in een moeilijk parket wanneer de partij met grote spanningen te kampen krijgt en partijbestuur en kamerfracties grondig verdeeld zijn over de te volgen koers. Moet de krant dan automatisch de mening van de meerderheid van het partijbestuur vertolken en omgaan als het partijbestuur omgaat, ongeacht de vraag hoe lezers, redactie en hoofdredactie over die strijdvragen oordelen? Leidt dat er ook niet toe dat het vertrouwen in de onafhankelijkheid en objectiviteit van de berichtgeving over controversiële zaken in de partij alom in twijfel getrokken wordt?

VERBONDENHEID EN ONAFHANKELIJKHEID

Ook voor kranten met een duidelijk ideologische of godsdienstige signatuur, die onmiskenbaar binnen een bepaalde zuil opereren, is het van belang dat zij een onafhankelijke positie innemen. Onafhankelijk ten opzichte van allerlei andere organisaties en verbanden die tot die zuil behoren.

Onafhankelijk ook ten opzichte van de betreffende politieke partij.

Zo is het RD heel duidelijk een krant van bevindelijk gereformeerde signatuur. Dat brengt ook de naam tot uitdrukking. Vandaar dat de krant te maken heeft met verschillende kerken, met de SGP, met het reformatorisch onderwijs en met nog allerlei andere organisaties waaruit die bevindelijk gereformeerde zuil bestaat.

Daarbij is er sprake van een onderlinge verbondenheid. Niet alleen doordat men uit dezelfde bevolkingsgroep zijn klanten trekt, maar omdat men staat voor dezelfde beginselen. Gezamenlijk weet men zich gebonden aan het Woord van God en de gereformeerde belijdenis.

Die verbondenheid komt ook tot uitdrukking in allerlei personele banden. Dezelfde mensen bekleden vaak leidinggevende functies in verschillende organisaties. Dat zien we ook bij het RD. De president van de Raad van Bestuur van de Erdee Holding is tevens SGP-wethouder. Van die Raad van Bestuur maakt ook de politieke leider van de SGP deel uit. Datzelfde geldt van de tweede voorzitter van de VRCL. Zelf ben ik ook op verschillende terreinen actief in de SGP.

Maar tegelijkertijd geldt dat het RD een onafhankelijk medium is. De hoofdredacteur is alleen verantwoording schuldig aan de Raad van Bestuur, niet aan het hoofdbestuur van de SGP, de generale synode van de Gereformeerde Gemeenten, het hoofdbestuur van de RMU of welke andere organisatie in de RD-kring ook.

LEZERSKRING

Die onafhankelijke positie geldt ook naar de lezerskring toe. De uitgeefster van het RD, de BV Reformatorisch Dagblad, is een bedrijf. Een bedrijf dat probeert elk jaar winst te maken (en dat lukt ook steeds) door de omzet te vergroten en de kosten in de hand te houden. Met zijn abonnees heeft het RD formeel niet meer dan een zakelijke relatie. Anders dan bij het toetreden tot een reformatorische schoolvereniging of een andere organisatie op gereformeerde grondslag, wordt aan de nieuwe abonnee niet gevraagd of hij kan instemmen met de grondslag van de krant. Het RD vraagt alleen of hij kwartaal-of jaarabonnee wil worden (het laatste heeft de krant het liefst).

Uiteraard is er bij de meeste RD-abonnees ook sprake van een principiële binding. Dat is ook heel wezenlijk voor deze krant. Maar formeel is er slechts sprake van een zakelijke overeenkomst. Tegen vooruitbetaling van een bepaald bedrag krijgt de abonnee dagelijks (behalve op zon-en feestdagen) de krant thuisbezorgd.

De directie van de BV Reformatorisch Dagblad probeert uiteraard zoveel mogelijk abonnees te werven (en er zo weinig mogelijk kwijt te raken). Maar zij heeft niets te vertellen over de redactionele inhoud van de krant. Maar al te gemakkelijk zouden dan immers commerciële

motieven de koers van de krant gaan beïnvloeden. De zeggenschap over de redactionele inhoud van de krant berust exclusief bij de hoofdredactie,

EEN GOEDE KRANT

Uitgaande van de principiële identiteit probeert de (hoofd)redactie van het RD een goede krant te maken: betrouwbaar, actueel en leesbaar. Daarbij heeft zij een ideële binding met al die mensen en al die organisaties die op dezelfde grondslag staan. Maar formeel houdt zij haar handen vrij.

Ook ten aanzien van de andere onderdelen van de Erdee Holding (de moedermaatschappij waarvan de BV Reformatorisch Dagblad een dochter is) wil de redactie van het RD haar onafhankelijkheid bewaren. Het feit dat de Wegwijsbeurs georganiseerd wordt door een andere dochter (het reclamebureau KRB) is voor het RD geen reden om er meer aandacht aan te besteden of daar positiever over te oordelen, dan anders zou gebeuren. En als de beurs een keer een fiasco zou worden, wordt daar niet anders over geschreven dan over tegenslagen bij andere bedrijven in de achterban van het RD.

Die onafhankelijke positie van het RD geldt niet het minst ook voor de Haagse redactie. Uiteraard houdt die redactie in haar nieuwsvoorziening rekening met het karakter van de krant. Zij schenkt extra aandacht aan kwesties die principieel gezien van groot belang geacht worden (bij voorbeeld zaken betreffende de zondagsrust). Partijen en politici die daarvoor opkomen, zullen in de kolommen van de krant extra aandacht krijgen.

Maar de leden van de Tweede-Kamerfractie van de SGP moeten niet verwachten dat aan hun bijdragen in het kamerdebat de meeste aandacht zal worden geschonken. In de Haagse politiek nemen zij nu eenmaal niet een dominerende plaats in. Het zou een vertekening zijn van de politieke werkelijkheid wanneer in de parlementaire verslaggeving in het RD hun inbreng zou overheersen.

De politieke redactie van het RD heeft tot taak de algemene nieuwsvoorziening over het Haagse wereldje te verzorgen. Dat is wezenlijk anders dan de formule van een partij-orgaan als De Banier. Daarin wordt, heel begrijpelijk.

het gebeuren op en om het Binnenhof belicht vanuit het optreden van de SGP-afgevaardigden.

IN GEVAL VAN MOEILIJKHEDEN

Die onafhankelijke positie van de krant ten opzichte van een haar verwante politieke partij is met name ook van belang wanneer zich in die partij ernstige moeilijkheden voordoen. Dat kan zijn over de opstelling van een nieuw beginselprogram, maar ook wanneer de partijvoorzitter aftreedt na een diepgaand meningsverschil of wanneer de penningmeester er met de partijkas van door is.

Dan kan van de verwante krant verwacht worden dat zij de zaken niet opblaast, dat zij beseft dat hetgeen zij er over schrijft (vanwege haar gezaghebbende positie en haar grote verspreidingsdichtheid onder de leden en kiezers) dubbel zwaar weegt en extra hard aankomt bij het partijkader. Maar tegelijkertijd is het gegeven van belang dat de hoofdredactie geen instructies ontvangt van het partijbestuur, zodat zij in de krant kan schrijven (in berichtgeving en commentaar) wat zij naar eer en geweten meent te moeten schrijven.

Daar hebben de lezers recht op, ook die lezers die actief betrokken zijn bij het wel en wee van die partij. Juist zij hebben er groot belang bij om evenwichtig voorgelicht te worden, zodat ze zich een onafhankelijk oordeel kunnen vormen.

Het is dan ook een goede zaak dat het RD geen SGP-krant is. Er is een gemeenschappelijke principiële basis, er zijn personele bindingen, maar verder gaan we beslist niet. Partijkranten zijn terecht uitgestorven.

Die onafhankelijke positie van de krant geeft de redactie en met name de Haagse redactie ook de nodige beleidsruimte ten opzichte van andere (christelijke) partijen, vooral ook naar het GPV en de RPF. Die moeten er van op aan kunnen dat het RD niet de spreekbuis is van een bepaalde partij en hen niet vanuit een partijpolitieke vooringenomenheid benadert. Alleen dan kan die redactie haar taak naar behoren vervullen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen