Gedogen of tolereren?

FORUM

mr, G. Holdijk lid van de Eerste Kamer voor de SOP

In onze samenleving wordt het vandaag betrekkelijk normaal gevonden dat wettelijke voorschriften waarmee de overheid ons gedrag probeert te ordenen of te sturen massaal overtreden worden. De overheid treedt veelal niet op. Controle-ambtenaren zien door de vingers, het openbaar-ministerie seponeert, terwijl ook bestuursorganen van hun bevoegdheid tot handhaven geen gebruik wensen te maken. De overheid gedoogd, zo heet dat dan; zij ziet willens en wetens van handhaving af.

Gedogen is op zichzelf niet nieuw, maar de schaal waarop het verschijnsel voorkomt, is belangrijk groter dan voorheen. Bestuurders hebben het gedogen ontdekt en maken er beleid mee. Gedoogbeleid bestaat of bestond ten aanzien van vreemdelingen, de prostitutiewereld, handel in softdrugs, de 100/120 km-grens, de drank-en horecawereld, milieudelicten, overtreding van bestemmingsplanvoorschriften, enz., enz.

Er bestaat voor het verschijnsel betrekkelijk weinig belangstelling van de bestuursrechtbeoefenaren. In de bekende handboeken komt de term gedogen in de registers niet voor. Toch is het een belangrijk en interessant verschijnsel dat vele juridische vragen oproept. Veel van die vragen spruiten voort uit het feit dat de markt om te gedogen het bestuur nieuwe bevoegdheden blijkt te verschaffen (gedragsontwikkelingen.

Die bevoegdheden zijn niet wettelijk geregeld en er gelden geen formaliteiten. Het gedogen speelt zich af in het schemerdonker van het recht. Tussen het 'witte' besturen volgens de wettelijke voorschriften en het 'zwarte' besturen waarbij de overheid zelf de wet overtreedt, ligt het 'grijs' besturen, waarbij de overheid passief of actief goedvindt dat anderen de voorschriften aan hun laars lappen.

De reacties van burgers op gedogend besturen verschillen zeer, afhankelijk van het onderwerp van gedogen bestuur èn afhankelijk van het feit of men zich door het gedogen bestuur in een bevoordeelde of juist in een benadeelde positie gebracht weet. Zo'n oordeel is meestal niet weinig door opportunisme (eigen belang) ingegeven; soms ook door pure afgunst; soms ook door legalistisch en wetticistisch redeneren, zonder acht te slaan op de omstandigheden. Een meer principiële vraag is natuurlijk hoe een gedogende opstelling van de overheid te verenigen valt met een bestuurscultuur waarin de wetmatigheid van bestuur als een hoge waarde van de rechtsstaat wordt beschouwd.

In de bekende handboeken komt de term gedogen in de registers niet voor.

Tolerantie

Regelmatig hoor ik een pleidooi voor gedo­ gend besturen voeren met een beroep op de waarde van tolerantie, die evenzeer kenmerkend zou zijn voor een democratische rechtsstaat. Over een eventuele schade als gevolg van gedogen en over de precedentwerking ervan pleegt men zich dan niet al te zeer druk te maken. En het zijn bepaald niet allemaal aanhangers van de gedachte van de 'permissive society' die de noodzaak van tolerantie naar voren schuiven.

Er is echter mijns inziens een belangrijk onderscheid tussen gedogen en tolereren, ook al hebben de betekenissen van beide woorden bij eerste indruk iets van elkaar weg.

Pas als de gedogende instantie in staat is om via een verbod en de handhaving daarvan om afwijkingen in kwestie te verhinderen en ze om morele of prudentiële redenen toch toestaat, kan van tolerantie sprake zijn. Vandaag moeten we echter constateren dat diverse overheidsapparaten, waaronder politie en justitie, verklaren niet in staat te zijn alle overtredingen te vervolgen en te berechten. Het woord 'tolereren' is misplaatst als men een regel wel zou willen handhaven als men daartoe de mogelijkheden bezat. Tolereren doet men als men iets wel zou kunnen verbieden en ook zulk een verbod zou kunnen handhaven, maar welbewust er vanafziet om van die mogelijkheid gebruik te maken.

Alleen door dit onderscheid scherp in het oog te houden, kunnen we de woordinflatie tegengaan waaraan 'tolereren' tegenwoordig in zo ernstige mate onderhevig is.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen