Sociaal domein domineert straks de gemeentelijke begroting

Net als in iedere andere gemeente zijn in Ede de voorbereidingen voor de komende decentralisaties in volle gang. Om de politiek ‘bij de hand te nemen‘ is hiervoor in Ede een aantal jaren geleden een raadswerkgroep Herstructurering Sociaal Domein in het leven geroepen, waarvan mijn SGP-collega Cornelis Mosterd voorzitter is.

Op dit moment wordt door beleidsmedewerkers de laatste hand gelegd aan de concept beleidsplannen Jeugd, AWBZ en de Participatiewet, alsmede aan het regionaal beleidsplan Jeugdzorg FoodValley. Als deze plannen gereed zijn dan worden ze begin december 2013 aangeboden aan de stakeholders. Na verwerking van opmerkingen en aanbevelingen zal de gemeenteraad in januari 2014 de plannen vaststellen.

Het voert te ver om in dit artikel in te gaan op genoemde beleidsplannen. Het is niet de bedoeling om in deze bijdrage het beleid van de gemeente Ede uit de doeken te doen. Ik geloof namelijk niet dat de Edese aanpak model zal staan voor alle andere gemeenten in het land. Grosso modo zullen alle gemeenten veel zaken hetzelfde gaan doen. Natuurlijk, verschillen zullen er blijven. Zeker als de grootte van een gemeente en de samen - werking in regionaal verband in ogenschouw genomen worden.

In dit artikel wil ik op hoofdlijnen vooral ingaan op een aantal (risico)effecten van de decentralisaties waar de lokale overheid mee te maken krijgt.

Gemeenten als monopsonist en als regisseur

De decentralisaties zorgen ervoor dat gemeenten straks vrijwel de enige vrager zijn op de markt van ‘Zorg en Welzijn’. Gemeenten als monopsonist dus. Dat brengt een grote verantwoordelijheid met zich mee. Want door hun optreden bepalen gemeenten straks welke en hoeveel aanbieders op termij overleven en welke niet. In feite kan gezegd worden dat gemeenten de marktordening gaan bepalen. Die verantwoor - delijheid moet zeer serieus genomen worden.

Als enige vrager op de markt van ‘org en Welzij’, is het voor gemeenten zeer belangrij om na te denken waar de regie plaatsvindt voor de taken die gedecentraliseerd worden. Het zij voor gemeenten immers onbekende taken, waardoor de neiging ontstaat om de regie maar bijde aanbieders neer te leggen. Gemeenten dienen mijs inziens ervoor te waken dat zij zich overleveren aan de zorgaanbieders. In het VNG magazine van augustus 2012 waarschuwde Wouter Bos al ‘dat gemeenten een speelbal dreigen te worden van aanbieders op de zorgmarkt.’

Op dit moment kiezen we in Ede er niet voor om de regierol op één wijze te concretiseren. Ede kiest voor een gedifferentieerde aanpak: sturing op maat. Dat betekent in het ene geval dat de gemeente aanbieders kan contracteren voor de rol van regisseur (of combinatie van regisseur en uitvoerder). De gemeente kan in een ander geval ervoor kiezen zelf de regierol in te vullen en aanbieders alleen te contracteren voor de uitvoering. In het eerste geval stuurt de gemeente op macroniveau op doelen en maatschappelijke effecten, in het tweede geval stuurt de gemeente op cliëntniveau op behaalde resultaten.

Financiële risico’s

Het is bekend dat de decentralisaties gepaard gaan met flinke kortingen. Beter was het geweest om de kortingen gefaseerd door te voeren. Het risico dat nu bestaat is, dat gemeenten opeens wel heel erg veel voor hun kiezen krijgen. SP-Kamerlid Van Raak zei het onlangs als volgt: ‘Over vijf jaar hebben we een parlementaire enquête én zijn alle gemeenten failliet’.

Hoewel dit wel als overdreven gekarakteriseerd wordt, hoor je van zorgautoriteiten gelijksoortige opmerkingen.

Gemeenten dienen zich ervan bewust te zijn dat het sociaal domein straks het grootste deel van de gemeentelijke inkoop gaat bepalen. Voor een gemeente als Ede, met zo’n 110.000 inwoners, ligt dat deel op zo’n 55 procent. Dit heeft een enorm effect op gemeentelijke begrotingen en kan grote risico’s met zich mee brengen. Denk bijvoorbeeld aan mega-contracten die boven de tafel zweven...

sector Ca 1990 Nu Na 2015

Facilitair 25% 20% 15%

Harde sector 50% 40% 30%

Sociaal domein 25% 40% 55%

Bron: UT Twente, Zorginkoop door gemeenten (24-6-2013)

Politieke risico’s

De transitie krijgt haar vorm in een tijd van verkiezingen en zal starten als een nieuw college nog maar net in het zadel zit. De portefeuille ‘Zorg’ of ‘Sociaal Domein’ zal bij veel kandidaat-wethouders in de belangstelling staan, omdat daar het meeste geld in omgaat en veel zaken de samenleving direct raken. Het is bijna te voorspellen dat wethouders het zeer lastig krijgen en mogelijk het veld moeten ruimen indien gemeenten falen in aanpak, uitrol en consequenties van de implementatie van de 3D’s. Mijns inziens is het verstandig wanneer politieke partijen nu al goed nadenken op welke wijze het Sociaal Domein ingebed wordt in de komende portefeuilleverdeling. SGP-wethouder Breunis van de Weerd (Ede) zegt hierover: ‘Daarbij kan gedacht worden aan een wethouder ‘cluster samenleving’, die wijkwerk, onderwijs en nuldelijnszorg in zijn pakket heeft. Aangevuld met een wethouder ‘cluster zorg’ , met eerste- en tweedelijnszorg in zijn pakket. En tenslotte een wethouder ‘cluster economie’, met participatie, tegenprestatie, werk&inkomen en economie in zijn portefeuille. Of, als de gemeente groot genoeg is, kan bezien worden of er met wijkwethouders gewerkt kan worden.’

Draagvlak voor aanpak

Naast machtsverhoudingen in colleges is een zo groot mogelijk draagvlak binnen gemeenteraden – over coalitiegrenzen heen – van eminent belang. Natuurlijk, de rol die een gemeenteraad kiest, is afhankelijk van een aantal factoren als eensgezindheid, politiekbestuurlijke cultuur, onafhankelijkheid en daadkracht. De eerder genoemde raadswerkgroep in Ede is een goede start hiervoor. Los van politiek en media wordt hardop nagedacht over mogelijkheden en onmogelijkheden.

Naast deze manier om draagvlak te krijgen, moet in de politieke arena ook nagedacht worden over hoe men om wil gaan met verantwoordelijkheden! Immers, gemeenteraden moeten ervoor waken toe te geven aan incidentenpolitiek. Want wat gebeurt er bijvoorbeeld, indien door gemeentelijk beleid mensen in de knel komen of er zelfs slachtoffers vallen? Gemeenteraden zullen vooraf goed moeten bedenken, hoe ze hierop zullen reageren. Dit voorkomt dat er zomaar een afrekencultuur ontstaat, waarbij wethouders zullen sneuvelen en colleges instabiel worden. Terwijl juist de doelgroep gebaat is bij een stabiel gemeentelijk bestuur.

Verantwoordelijkheid

Bij gemeenteraden en colleges zal altijd op het netvlies moeten staan dat het uiteindelijk gaat om de zorg voor kwetsbare burgers. Daarbij dienen eigen (politieke) belangen overstegen te worden, zodat de doelgroep niet tussen wal en schip belandt. Dit kan de lokale overheid echter niet zonder haar burgers doen. Want in toenemende mate zullen burgers mede verantwoordelijk worden en zal er gebouwd worden op de ‘eigen kracht van de burger’.

Tot slot. Voor zowel de verantwoordelijke over - heid als de verantwoordelijke samenleving geldt wat staat in Spreuken 31 vers 9: ‘Open uw mond, oordeel met rechtvaardigheid, en verschaf recht aan de ellendige en de arme’.

Ing. A. Versteeg, SGP-raadslid in Ede

Gebruikte literatuur

: • ‘Decentralisatie Wmo-taken. Gemeenten dreigen speelbal te worden’, door Jan Telgen en Wouter Lohmann, in: Zorg+Welzijn nr 3, 1 maart 2013.

• Presentatie ‘zorginkoop door gemeenten’, door prof.dr.J. Telgen, Ede 24 juni 2013.

• ’Het is mensenwerk. Toegang tot sturing in het sociaal domein’, Gemeente Ede, 9 oktober 2013.

• ’Anders organiseren in de zorg.’ Annemarie van Dalen, Ede 28 november 2013.

Ede in cijfers

Ede heeft zo’n 110.000 inwoners. Circa zestig procent woont in Ede, de rest woont verspreid over zes dorpen (Bennekom, Otterlo, Harskamp, Wekerom, Lunteren en Ederveen) en het uitgestrekte buitengebied. Ede maakt deel uit van de regio FoodValley. In deze regio werken acht gemeenten samen, voornamelijk op het gebied van economie en ruimtelijke ontwikkeling. Zeven gemeenten gaan op het gebied van de Jeugdzorg samenwerken. De gemeenten beschikken daardoor over voldoende specialistische kennis en capaciteit voor een toereikend aanbod van zorg- en hulpverlening. Ede kent een rijk verenigingsleven, veel kerken, een moskee en een goed functionerend diaconaal platform. Ruim veertig procent van de Edenaren zet zich in als vrijwilliger.

Het gaat om mensen, altijd!

‘Kijk bijvoorbeeld naar de overdracht van regelgeving en taken, zoals de AWBZ, de WMO en de Jeugdzorg. Naar mijn gevoel is daarbij kostenbesparing leidend. Terwijl het altijd om de inhoud zou moeten gaan. Misschien heeft u mijn column gelezen over Irma van der Wal. Zij is 38 jaar en woont met begeleiding in Ederveen; ze heeft een verstandelijke beperking. Irma bezoekt dagactiviteitencentrum Veldheim. Daar maakt ze onder meer sieraden en pindaslingers voor vogels. In 2015 worden gemeenten verantwoordelijk voor de uitvoering van ondersteuning en begeleiding van mensen zoals Irma. De AWBZ wordt daartoe omgevormd. Gaat het om het begrotingstekort of gaat het om Irma. Gaat het om bezuinigingen of om lokale identiteit. Gaat het om geld of gaat het om mensen. Al deze ontwikkelingen beschouwend zullen we moeten waken voor de cohesie in onze samenleving. Onze Irma’s hebben die samenleving wel nodig. Want wat mij betreft gaat het om mensen. Altijd.’

Citaat uit de nieuwjaarstoespraak (2013) van burgemeester C. van der Knaap (Ede)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen