Kerkorde en kerkrecht (1)

Aanleiding

Op 1 januari 2022 zijn de gewijzigde Dordtse Kerkorde en de daarmee samenhangende appelregeling voor de Gereformeerde Gemeenten in Nederland in werking getreden. Dat is inmiddels drie jaar geleden. Aan de wijziging van de kerkorde is destijds maar beperkt aandacht geschonken. In het verslag van de synodevergadering in De Wachter Sions en in het Reformatorisch Dagblad is hier wel over geschreven, maar verder is deze aanpassing vrij geruisloos verlopen. Nu waren uitgebreide beschouwingen ook niet direct nodig, omdat er inhoudelijk geen ingrijpende veranderingen zijn aangebracht.

Tegelijkertijd was het wel een belangrijk moment, omdat voor de eerste keer in het bestaan van ons kerkverband door de synode veranderingen zijn aangebracht in de Kerkorde. Een belangrijke vraag is dan ook waarom het nodig is om wijzigingen aan te brengen in de Dordtse Kerkorde die ruim 400 jaar geleden door de bekende nationale Synode van Dordrecht in 1619 is vastgesteld. En als die noodzaak er al is, hoe ingrijpend moet de Kerkorde dan worden aangepast? En wat betekenen die wijzigingen voor de kerkenraden die beslissingen nemen, of voor het verloop van een classisvergadering?

Op deze en een aantal andere vragen gaan we in enkele artikelen nader in. Eerst besteden we in meer algemene zin aandacht aan de vraag wat kerkrecht is en waarin het kerkrecht verschilt van het ‘wereldlijk’ recht, zoals het burgerlijk recht of het strafrecht. Vervolgens bespreken we de belangrijkste aanpassingen die in 2022 zijn aangebracht in het kerkrecht. Daarna willen we een aantal concrete inhoudelijke kerkrechtelijke onderwerpen behandelen.

Kerkrecht

De eerste vraag die opkomt, is wat kerkrecht precies inhoudt? Bij kerkrecht kan al snel de gedachte ontstaan aan kerkelijke wetboeken zoals deze in het bijzonder in de Rooms-Katholieke Kerk en de Anglicaanse Kerk in de afgelopen eeuwen zijn gevormd en toegepast. Uitspraken van concilies, synodes, decreten van pausen en kerkelijke leiders zijn uitgegroeid tot een fijnmazig stelsel van kerkelijke regels, ook wel aangeduid als canoniek recht.

Vooral Maarten Luther heeft zich kritisch opgesteld tegen het in de 16 ^e eeuw geldende Codex Iuris Canonici, het Wetboek van het kerkelijk recht. In dat wetboek staat de kerkelijke hiërarchie in de verschillende kerkelijke ambten centraal, met aan het hoofd de paus. De in het wetboek neergelegde opvattingen over het kerkelijk ambt, de prediking, de sacramenten en de kerkelijke tucht waren volgens Luther echter niet in overeenstemming met Gods Woord. Op 10 december 1520 heeft Luther dan ook zijn banbul samen met het pauselijk wetboek verbrand buiten de poorten van Wittenberg. Dat was een cruciaal moment in de kerkhervorming, omdat daarmee de macht en het gezag van de Roomse Kerk ter discussie werd gesteld.

Overigens wordt in de Lutherse kerken nog steeds kritisch gekeken naar het kerkrecht. In de Lutherse traditie kunnen kerk en recht niet samengaan. Het recht is een wereldlijke aangelegenheid en de kerk is geestelijk van aard, daar regeert Christus door Zijn Geest en Woord. Dit sluit helemaal aan bij de tweerijkenleer van Luther. Daarin maakt hij een scherp onderscheid tussen het wereldse rijk en het geestelijk rijk.

Ontstaan van het gereformeerde kerkrecht

Deze visie van Luther op het kerkrecht gaat er echter aan voorbij dat het nuttig en nodig is voor een goede en rechtvaardige ordening van het kerkelijk leven om een aantal regels vast te leggen. De jurist Calvijn stelde in 1541 een aantal kerkelijke ordinanties vast voor de kerk van Geneve. Daarmee was de basis gelegd voor het gereformeerde kerkrecht. De bekende 17 ^e -eeuwse theoloog Gisbertus Voetius, die een dik boek heeft geschreven over de praktijk van de godzaligheid, heeft ook een belangrijke bijdrage geleverd aan het gereformeerd kerkrecht. Hij spreekt over het kerkrecht als “de heilige wetenschap om de zichtbare kerk te regeren”.

Gereformeerd kerkrecht is dan ook in de eerste plaats een theologische wetenschap. Daarin verschilt het kerkrecht van het ‘wereldlijk’ recht; dit laatste is een juridische wetenschap, waarin de menselijke ordening en de ‘kunst van de regels’ centraal staan. In het kerkrecht wordt onderzoek gedaan naar de bronnen van het kerkrecht, de beginselen van het kerkrecht, de geschiedenis van het kerkrecht, maar ook naar de toepassing van kerkrecht in de kerkelijke praktijk.

Verder moeten we onderscheid maken tussen het kerkrecht en de kerkorde. Zoals gezegd is het kerkrecht een wetenschap; daarin gaat het erom ‘hoe het hoort’. De kerkorde bevat de door het kerkverband vastgestelde regels waarin staat ‘hoe het is (geregeld)’. In een volgend artikel gaan we uitgebreider in op de in ons kerkverband geldende kerkorde. Maar eerst nog iets meer over het kerkrecht.

Deputaatschap Kerkrecht

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen