Lof voor de schoolmeester

„De dag van den 24 juli 1806 was voor eiken vader, iedere moeder, voor alle kindervrienden, voor geheel ons dorp inzonderheid, zeer belangrijk. Onze verdienstelijke schoolonderwijzer W. Groenendijk, die op de achting der ouderen en de liefde van hun kroost zich de billijkste aanspraak verwierf, door zijne zoo onvermoeide als schrandere pogingen, ter ontvrikkeling der teedere ziels vermogens van de lieve jeugd, hier reeds met de gelukkigste gevolgen bekroond, hield des namiddags, in het koor der Hervormde Kerk, in de tegenwoordigheid der regeering dezer plaats en van eene menigte van aanschouwers, van hier als elders toegevloeid, om deze genoegelijke plegtigheid bij te wonen, het jaarlijksch examen zijner onderwijzelingen, die, volgens de nieuwe schoolorde, in drie klassen verdeeld, allen, van de minsten af tot de meesten toe, de overtuigendste proeven van naarstigheid en vatbaarheid opleverden, en toonden dat de kundigheden, over welke het onderzoek liep, geen bloote gevolgen van een goed geheugen, maar bewijzen waren dat men grondig verstaan leerde, hetgeeen onderwezen werd, want elk der aanschouwers, die zelve genoeg ervaren was, had de vrijheid om de kinderen op den toets te zetten, gelijk de brave Groenendijk ook het genoegen smaakte dat door den een en ander, deskundig, ten aanhooren van alle de aanwezigen, verrigt werd".

Wie het geduld bezat om deze ontstellend lange zin tot het eind toe te lezen, zal begrepen hebben, dat het hier over een schoolgebeurtenis gaat. De plaats van handeling staat er niet bij, maar het is Oude Tonge. Er bestond in dit dorp 150 jaar geleden dus een school, en wat voor één! In bijzijn van velen nam meester Groenendijk „examen" af van zijn leerlingen.

De school van Oude Tonge, waar dit evenement plaats had, maakt een vrij gunstige indruk, indien wij haar beoordelen naar dit bericht. Met het onderwijs in de dorpen was het in die tijd anders droevig gesteld. In de eerste plaats bestond er geen leerplicht, zodat een groot deel van de dorps jeugd geen school bezocht.

Hoeveel nadelen dit in het latere leven gaf, hebben velen maar al te goed ondervonden. Sommigen trachtten later de schade nog in te halen. Zo werd in de winter van 1836 op 1837 op zondag school gehouden te Sommelsdijk ten gerieve van ouderen. Zeventig personen maakten hiervan gebruik; sommigen van hen waren vijftig jaar en ouder toen zij leerden lezen en schrijven. Maar ook bij degenen, die in hun

Maar ook bij degenen, die in hun jeugd wél school hadden gegaan, was de kennis dikwijls maar al te gebrekkig. Welnu, -dat is voldoende verklaarbaar. In Melissant bij voorbeeld was de schoolmeester van beroep metselaar. Daarom zag hij slechts vijftien weken in het jaar kans om de kinderen wat te leren; de rest van het jaar was er geen school .... Maar in Oude Tonge stond het er

Maar in Oude Tonge stond het er kennelijk best voor. Daar" had men althans een echte schoolmeester. Het „examen" en de prijsuitreiking was daar niet het opzeggen van een lang tevoren ingestudeerd lesje, want er werd ook aan buitenstaanders gelegenheid gegeven om de scholieren te ondervragen.

In welke vakken? Schrijven, rekenen, Nederlandse taal, lezen, natuurlijkevaderlandse- en algemene historie. Uiteraard waren het alleen de leerlingen van de hoogste klas, die in elk van deze vakken onderwezen werden. Dit leerplan en ook de verdeling in klassen, was voorgeschreven door de nieuwe schoolorde van 1806, een onderwijswet die niettegenstaande haar gebreken toch het onderwijs, vooral op de dorpen, ten goede is gekomen.

Kennis is macht

Het samenzijn in het koor van de kerk te Oude Tonge was geopend door de schoolopziener van het eiland, ds. G. Outhuys van Den Bommel. Er waren destijds veel predikanten, die als schoolopziener fungeerden. In een korte rede zette de Bommelse

In een korte rede zette de Bommelse dominee uiteen, „dat kennis en onderwijs den mensch eerst waarlijk tot mensch verheffen." Ja, zo dacht men er in het begin van de 19e eeuw algemeen over. In deze rationalistische tijd meende men, dat het vermeerderen van kennis hand in hand zou gaan met het vermeerderen van geluk en welvaart. Natuurlijk is daar iets van waar, doch dit zou tegelijk ^nhouden, dat de analfabeet gelijk staat met het redeloze dier. De Bijbel leert ons wel anders. Niet alleen lezen en schrijven en het verwerven van andere kennis verheffen de mens waarlijk tot mens.

Ds. Outhuys rijkte ook de prijzen uit aan de knapste leerlingen. Bij zijn woor den van lof werd overigens meester Groenendijk niet vergeten. „Niemand", zo gaat het verslag, dat wij hierboven citeerden, voort, „die dit kinderfeest, (met een zeer toepasselijk lied, uitgevoerd op eene wijze, die het hart verteederde, aangevangen en besloten) met zijne tegenwoordigheid vereerde, verliet hetzelve, zonder zijne achting, als eene verschuldigde hulde. Groenendijk achter te laten, zonder 's Lands Overheid in het hart te zegenen, dat dagen als deze was, de blijde vruchten van derzelver werkzame zorg voor het schoolwezen uitmaken, vruchten, die — wordt der braven wensch vervuld — steeds overvloediger worden moesten".

Er is nogal een optimistische toon in dit verslag. Men is ingenomen met de prestaties van de kinderen, met het onderwijs van meester Groenendijk, met de regering van het land (Rutger Jan Schimmelpenninck), die zo'n beste schoolorde had uitgevaardigd, en ook met de plaatselijke overheid; want deze laatste had er voor gezorgd, dat het oude schoolvertrek door een „ruimer en aangenamer lokaal" was vervangen.

Wat de schoolopzichter Outhuys betreft: deze is gedurende de Franse tijd in Den Bommel blijven staan, zodat zijn schoolopzienersambt over Flakkee wel in een donkere periode van het land viel, al ging het met de school in een betere richting.

In 1813 werd ds. Outhuys predikaiit te Minnertsga, waar hij bleef tot zijn overlijden in 1835. Bij zijn dood werd hij gekenschetst als een zeer geoefend en wetenschappelijk man, die als dichter destijds niet onverdienstelijk was. Hij genoot de achting van velen om zijn ootmoedig geloof en warme godsvrucht. Zijn uitlating bij het schoolexamen te Oude Tonge wekken de indruk, dat hij een kind van zijn tijd was, getuige zijn nogal hoog gespannen verwachtingen omttent kennis en onderwijs.

H. de J.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen