Middeleeuwer Anselmus Als Antwoord Op Opkomst Islam

Daarin oefent hij kritiek op de leer van de “verzoening door voldoening” en vraagt hij aandacht voor de oudchristelijke Christus victor-benadering (Christus Overwinnaar). Een studiedag over dit onderwerp heeft geresulteerd in de bundel Hoe kan Jezus’ kruisdood ons verlossen? ²

Het is niet mijn bedoeling een bespreking van deze bundel te geven of een bijdrage te leveren aan de discussie zoals deze een weerslag heeft gekregen in deze bundel. De vraag die bij mij al lezende is opgekomen gaat over de consequenties die het afwijzen van de leer van “verzoening door voldoening” heeft voor het missionaire werk onder de moslims in Nederland.

Niet nieuw

Welke vragen spelen er?

De kritische vragen die Sonneveld stelt zijn niet nieuw. Ze werden eerder al gesteld door theologen als prof. dr. P. Smits en dr. H. Wiersinga. Prof. Smits (1906–2002) schokte kerkelijk Nederland door rond Goede Vrijdag in het jaar 1959 de verzoeningsleer op de hak te nemen door de volgende uitspraak: “Het is ook mijn eer te na, dat iemand voor mijn schuld zou moeten boeten. Ik wens te stáán voor de gevolgen van mijn eigen daden. En geef dan wat Paulus betreft mijn portie maar aan Fikkie.”

De belangrijkste vragen die door Sonneveld (en anderen) worden gesteld zijn de volgende:

- Kan God de zonden niet vergeven zonder dat er sprake is van genoegdoening?

- Kan God als liefdevolle Vader van Zijn Zoon verlangen zich op te offeren voor zondaars? Welke vader doet zoiets?

- Wordt van de HEERE niet een wraakzuchtig God gemaakt Die wil dat Zijn toorn wordt gestild door het offer van Zijn Zoon?

Ik herinner mij dat een catechisante tamelijk overstuur bij mij kwam. Ze had een gesprek gehad met Jehovah’s Getuigen die haar hadden gezegd: welke vader stopt zijn eigen kind in de kachel? Dat doet toch geen normale vader! Zou God Zijn Zoon dan wel door de hel laten gaan!? Toen heb ik haar duidelijk gemaakt dat deze Jehovah’s Getuigen een karikatuur maken van het verlossingswerk van Jezus Christus. Uit de Bijbel weten we dat de Zoon van God Zich bereid heeft verklaard om voor zondaars het offer van Zijn leven te geven.

In Hebreeën 10, 5–7 staat geschreven: “Daarom zegt Christus bij Zijn komst in de wereld (……): “Hier ben ik,” want dit staat in de boekrol over mij geschreven: “Ik ben gekomen, God, om uw wil te doen.”’ Christus citeert de woorden uit Psalm 40.

Christus Victor

Wanneer Christus niet naar deze aarde is gekomen om ons te verlossen van Gods woede over de zonde die wij hebben gedaan, wat is dan wel het doel van zijn komst naar deze wereld? Het antwoord van Sonneveld laat zich als volgt samenvatten: Christus is gekomen om ons te verlossen van het kwaad. En die verlossing van het kwaad is gerealiseerd door de gewelddadige dood die Christus aan het kruis is gestorven. Door Zijn lijden en sterven heeft Hij als het ware het kwaad geabsorbeerd en overwonnen. Die overwinning is bevestigd door Zijn opstanding uit het graf.

Deze andere kijk op de kruisdood van Jezus Christus hangt samen met The New Perspective on Paul zoals deze onder anderen wordt uitgedragen door de bekende theoloog N.T. (Tom) Wright. Kort gezegd komt het erop neer dat de apostel Paulus in zijn brieven niet zozeer heeft gestreden tegen de Farizese leer van de goede werken. Het ging Paulus in de eerste plaats om vragen rond de toetreding van niet-Joden tot de vroegchristelijke gemeente. Die gemeente bestond uit Joden die tot geloof in Christus waren gekomen. En zij onderhielden nog de besnijdenis, voedselvoorschriften en de sabbatsrust. Moesten de niet-Joodse gelovigen die voorschriften ook gaan onderhouden? Het zijn de vragen waarover we lezen in Handelingen 15: het zogeheten apostelconvent.

Dit “nieuwe perspectief” wijkt af van het perspectief dat een man als Maarten Luther had op de brieven van Paulus. Luther benadrukte dat het bij Paulus gaat om de vraag hoe wij rechtvaardig zijn voor God: door werken van de wet of door genade dankzij het offer van Jezus Christus. Daarmee stond Maarten Luther in de lijn van Anselmus. En die lijn treffen we ook aan in de Heidelbergse Catechismus.

Meer modellen

Het valt niet te ontkennen dat het samenkomen van de gelovigen uit de heidenen en de Joodse gelovigen in één gemeente een belangrijke kwestie is geweest in de vroegchristelijke gemeente. Ook is wel duidelijk dat er over het verlossingswerk van Christus meer te zeggen is dan in de formule “verzoening door voldoening”. Tim Keller spreekt van verschillende “modellen” of “talen” van verzoening in de Bijbel. 3 Hij noemt de taal van het slagveld (overwinning van het kwaad), de markt (Christus betaalt de losprijs), de ballingschap (Christus brengt thuis) en de rechtbank (Christus neemt onze straf op zich).

Dat alles bij elkaar is evenwel nog geen reden om afscheid te nemen van de “verzoening door voldoening” (de taal van de rechtbank). En dat zien we helaas nu wel gebeuren. Naar mijn stellige overtuiging verliezen we met het afwijzen van deze leer een essentieel onderdeel van het Evangelie.

Het is zeker waar dat het in onze tijd moeilijker is om de betekenis van “verzoening door voldoening” en de daarmee samenhangende offergedachte over te brengen. Daarom is het goed om ook de andere (door Keller genoemde) aspecten te benadrukken. Tegelijk gebiedt de nuchterheid op te merken dat elke Nederlander nog begrijpt wat wij op 4 mei gedenken: veel (jonge) mensen hebben hun leven geofferd voor de vrijheid die wij nu genieten.

Islam

Nu de verbinding met de islam. Wanneer gemeenteleden gesprekken met moslims aangaan, merken ze al snel dat een van de verschil-punten tussen moslims en christenen het geloof in Jezus Christus is. Moslims kennen Jezus als “Isa” en ze hebben eerbied voor Hem en Zijn moeder Maria. Ze geloven en belijden dat Isa een profeet is die ook in de eindtijd een belangrijke rol zal spelen. De moslims verwerpen echter beslist de christelijke overtuiging dat Jezus de Zoon van God is en dat Jezus zondaren verzoent door Zijn offerdood aan het kruis.

Het is dan ook niet vreemd dat drs. Cees Rentier, directeur van de stichting Evangelie & Moslims (E&M) (die kerken toerust en coacht bij de ontmoeting met moslims in Nederland) zich geroepen voelde om in het blad Oriëntatie te reageren op het verzet tegen Anselmus’ leer van de “verzoening door voldoening” zoals dit wordt verwoord door Reinier Sonneveld. ⁴

Rentier wijst erop dat de vragen die Sonneveld stelt typisch de vragen zijn die moslims altijd stellen wanneer het gaat over het verlossingswerk van Jezus Christus: “Waarom zou God een offer van een middelaar nodig hebben om ons te kunnen vergeven, als Hij van ons vraagt om elkaar zonder zoiets te vergeven? Mogen wij niet gewoon rekenen op de goedheid van God en moeten wij ons niet richten op een goed leven zoals Hij van ons verwacht?”

Vervolgens schrijft Rentier dat Anselmus zijn boek Cur deus homo waarschijnlijk heeft geschreven als een apologetisch antwoord op de kritiek van moslims. Ervan uitgaande dat dit klopt, is dit wel zeer verrassend.

De kritische vragen over “verzoening door voldoening” zijn niet nieuw. Ze zijn niet pas opgekomen vanwege de cultuur waarin wij leven. Het zijn de vragen die alle eeuwen door zijn gesteld omdat de verkondiging van de gekruisigde Christus voor de Joden aanstootgevend is en voor de heidenen een dwaasheid en voor moslims is het niet anders. Er staat dus wel wat op het spel in de discussie rond “verzoening door voldoening”.

Noten

1. Reinier Sonneveld, Het vergeten evangelie. Het geheim van Jezus verandert alles, Amsterdam, 2018.

2. Aan deze bundel hebben negen theologen meegewerkt. De bundel is samengesteld onder redactie van William den Boer en uitgegeven in de TU-bezinningsreeks als nr. 23 (uitg Buijten & Schipperheijn, Amsterdam)

3. Tim Keller, Centrum Kerk, Franeker 2014, p. 119.

4. Oriëntatie, nr. 139, juni 2020, p. 9.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen