De verdrukking van het christendom in het Midden-Oosten

IIn oktober werd de wereld opgeschrikt door een aanval op de Syrisch-katholieke kerk in de Iraakse hoofdstad Bagdad. Gewapende terroristen van Al-Qaeda stormden tijdens de mis de kerk binnen en richtten een waar bloedbad aan. Priester Wassam Sabih smeekte de jihadisten nog het leven van zijn parochianen te sparen, maar nadat hij als eerste ter dood was gebracht, werden nog eens ruim vijftig christenen omgebracht. Sinds de val van Saddam Hoessein in 2003 proberen fundamentalistische moslimgroeperingen de uiterst fragiele stabiliteit van Irak te ondermijnen, waarbij vooral de christelijke gemeenschappen het moeten ontgelden. Uit een recent artikel in de Washington Post blijkt goed hoe benard de positie van de christenen in Irak is geworden. Voordat de oorlog uitbrak, waren er nog ruim een miljoen christenen woonachtig in Irak. Inmiddels is tweederde van de half miljoen christenen die Bagdad rijk was, gevlucht en zijn duizenden van hen omgekomen. In de stad Mosul – een Koerdische stad in het noorden van Irak – zijn momenteel nog maar vijfduizend van de honderdduizend christenen overgebleven.

Het geweld tegen christenen beperkt zich niet tot Irak. In de Oudejaarsnacht maakte een aanslag op een Koptische kerk in de Egyptische stad Alexandrië een einde aan het leven van vijfentwintig Koptische christenen. Naast de te betreuren doden raakten tevens tientallen kerkgangers gewond. De aanslagen in Bagdad en Alexandrië zijn dus niet zomaar incidenten, maar vormen inmiddels een verontrustend patroon en staan symbool voor de wijze waarop de oeroude christelijke gemeenschappen van het Midden- Oosten in hun voorbestaan worden bedreigd. De Amerikaanse hoogleraar Philip Jenkins heeft er onlangs in de Volkskrant op gewezen dat alleen in Syrië christenen nog een relatief stil en gerust leven kunnen leiden, maar waarschuwt er tegelijkertijd voor dat dit snel kan omslaan als het daar heersende Ba’ath-regime eventueel ten val mocht komen. Met name in Irak gaat het allang niet meer om een aanslag hier of daar, maar lijkt inmiddels een religieuze zuivering plaats te grijpen zonder dat men zich daar in de Westerse wereld werkelijk van bewust is. Weliswaar hebben Europese regeringsvertegenwoordigers – en gelukkig ook een aantal overheden van islamitische landen – de hierboven beschreven terroristische aanslagen in scherpe bewoordingen veroordeeld, maar verder blijft dit diplomatiek protesteren veelal zonder consequenties.

De Nederlandse kranten Trouw en de Volkskrant hebben de aanslag op de Koptische kerk in Alexandrië gepoogd te verklaren aan de hand van een gerucht dat vele moslims in de Arabische wereld momenteel in de ban houdt. Al-Qaeda zou het speciaal op de Koptische christenen gemunt hebben, omdat zij twee christelijke vrouwen, die zich tot de islam willen bekeren, daarvan proberen te weerhouden en hen verborgen zouden houden in christelijke kloosters. Radicale islamitische groeperingen stellen dan ook dat de Kopten deze twee vrouwen in gijzeling houden en in heel Egypte hebben moslims gedemonstreerd voor de vrijlating van deze ‘geloofszusters’. Opmerkelijk is dat ook de jihadisten, die de aanslag op de kathedraal in Bagdad pleegden, refereerden aan deze kwestie van de twee ontvoerde vrouwen en hun terreurdaad zelfs opdroegen aan één van hen.

Er valt nogal wat af te dingen op deze zogenaamde verklaring voor de recente aanslagen in Irak en Egypte. Allereerst is het gehele verhaal van de dubbele ontvoering niet meer dan een hardnekkig gerucht, dat dankbaar wordt aangegrepen door Al-Qaeda om terreurdaden te rechtvaardigen. Deze moslimfundamentalistische beweging heeft inmiddels gedreigd door te gaan met het plegen van aanslagen op kerken totdat de twee Koptische vrouwen zijn bevrijd. De dreiging is zo groot dat ook Koptische kerken in Nederland tijdens de viering van het Koptisch kerstfeest door de politie en particuliere beveiligers beschermd moesten worden.

De Kopten zelf hebben een andere lezing van de zogenaamde ontvoering, die bij nadere bestudering ook beter lijkt aan te sluiten bij de werkelijkheid van de maatschappelijke verhoudingen in Egypte. Zij stellen dat de twee vrouwen vanwege hun huwelijk met een islamitische man onder dwang zijn bekeerd en nu door hun families in veiligheid zijn gebracht en toevertrouwd aan de Koptische kerk. Kloosters en kerken gelden namelijk als vrijplaatsen in Egypte en mogen niet door justitie worden binnen gevallen. Waarom is dit verhaal geloofwaardiger? Welnu, Koptische christenen zijn al decennialang tweederangs burgers in Egypte en hun positie is er de afgelopen jaren alleen maar slechter op geworden. De Egyptische overheid bemoeit zich actief met de godsdiensten in het land en bevoor- deeld daarbij de Islam. Zo kan men als christen wel openlijk moslim worden, maar geldt dat andersom niet. Dit beleid komt ook terug in de omgang met het huwelijk. Islamitische mannen mogen Koptische vrouwen trouwen, maar Koptische mannen mogen niet met islamitische vrouwen trouwen. Dit is overigens slechts de specifieke uitwerking van een huwelijksregel, die zich in de gehele islamitische wereld voordoet en het is een effectieve maatregel om van de islam afwijkende religieuze minderheden op z’n minst klein te houden en zo mogelijk verder te decimeren. Dat is precies wat er ook met de Koptische gemeenschap gebeurt. Het is opmerkelijk dat men over deze achtergrond van de maatschappelijke verhoudingen tussen christenen en moslims in Egypte nauwelijks iets leest in onze kranten, waarin men liever de kool en de geit wat poogt te sparen dan daadwerkelijk een diepte-analyse te maken van wat er in Egypte en het Midden-Oosten plaatsgrijpt. Wie de verklaring voor de laatste aanslagen zoekt in het gerucht over de ontvoerde vrouwen, misleidt zichzelf en gaat voorbij aan een reeks van 162 incidenten die zich sinds de jaren zeventig tegen Kopten hebben voorgedaan.

De democratische rechtsstaat en de daarmee verbonden klassieke vrijheidsrechten – zoals de vrijheid van godsdienst – en een respectvolle omgang met minderheden is in vrijwel het gehele Midden-Oosten op z’n minst zwak ontwikkeld. Daarbij komt dat in de afgelopen jaren de radicale islam een steeds belangrijkere rol is gaan spelen in Egypte en Irak, maar ook in landen als Turkije, Libanon en Palestina. Het Westen lijkt de moed te ontberen om van islamitische landen een redelijke mate van godsdienstvrijheid te eisen, terwijl diezelfde landen er constant op gespitst zijn dat moslims in Europa van alle Westerse rechten en vrijheden gebruik kunnen maken. Niet zelden krijgt Europa het verwijt racistisch en islamofoob te zijn, maar keer op keer blijkt dat landen die overwegend islamitisch zijn zelf moeilijk in staat zijn tot een vreedzaam samenleven met religieuze minderheden.

De betekenis van de huidige verhevigde christenvervolging in het Midden-Oosten is groot, ook voor Europa. De christelijke gemeenschappen die inmiddels daadwerkelijk in hun bestaan bedreigd worden, gaan terug op de vroeg-christelijke kerk van de eerste eeuwen na Christus. De aanslag op de kerk in Alexandrië heeft in dat opzicht een grote symbolische waarde. In de klassieke Oudheid vormde Alexandrië – vernoemd naar haar Macedonische stichter Alexander de Grote (356 – 323 v.Chr.) – een belangrijk brandpunt van de Joodse, Griekse, Romeinse en christelijke beschaving. In deze stad werden de wijsgerige geschriften van vele grote klassieke filosofen bestudeerd en verzameld in de beroemd geworden Bibliotheek van Alexandrië, waar zich op een gegeven moment naar schatting zeker een half miljoen boekrollen bevonden. De exacte wetenschappen kwamen tot een imponerende bloei en bijvoorbeeld Aristarchus van Samos (310 – 230 v. Chr.) ontdekte er reeds zeventien eeuwen voor Galileo Galilei (1564 – 1642) dat de zon het middelpunt van het heelal vormde. Hier ontstond ook de belangrijkste en grootste Joodse gemeenschap buiten Israël en kwam de Septuaginta tot stand. In deze stad vormde zich een aanzienlijk deel van de Wijsheidsliteratuur en schreef Philo van Alexandrië (20 v.Chr. – 50 n.Chr.) zijn prachtige boeken over de schepping, waarbij hij putte uit de inzichten van het Jodendom en de Griekse wijsbegeerte. Ook het christendom deed al vroeg zijn intrede in Alexandrië en vanaf de vierde eeuw was het christendom de belangrijkste godsdienst, totdat in de zevende eeuw islamitische veroveraars hieraan een einde maakten.

Eeuwenlang heeft de Koptische christengemeenschap kunnen overleven in Egypte, evenals andere over het Midden-Oosten verspreide christelijke groeperingen. De vrees is niet geheel ongegrond dat de bakermat van het christendom weldra nauwelijks nog christelijke gelovigen zal tellen en dat alleen nog stille getuigen herinneren aan de bloeitijd van het christendom in het Midden-Oosten. En hoe zal het Europa vergaan? Ook hier is het christendom naar de randen van de samenleving gedrongen en bestaat het evenals in het Midden-Oosten voornamelijk nog uit steeds kleiner wordende christelijke gemeenschappen. De vraag is tevens hoe groot de invloed van de islam op Europa zal zijn. In Groot-Brittanië schijnt het aantal bekeerlingen tot de islam in de tienduizenden te lopen. Het valt te hopen dat de Europese volkeren alsnog terugkeren tot hun voorvaderlijke tenten en in deze verwarrende tijden zich zullen herbezinnen op de bronnen van de Westerse cultuur. Maar zelfs als dat niet mocht gebeuren mogen we ons als christenen verheugen in het feit dat in China zoveel mensen zijn die hun heil zoeken bij Christus. Het aantal christenen in China neemt jaarlijks toe met miljoenen en het grootste land ter wereld telt naar verluid momenteel ongeveer honderd miljoen christenen. In alle verdrukking ver weg en soms ook dichtbij is dat een tot dankbaarheid stemmend wonder.

M. Neuteboom, Den Haag

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen