Kerkorde en kerkrecht (3)

De weg naar de Dordtse Kerkorde

In de 16 ^e eeuw, toen de Reformatie in ons land vorm begon te krijgen, nam binnen de Nederlandse kerken de behoefte toe aan een ordening van het kerkelijk leven en richtlijnen voor de kerkelijke regering en kerkelijke uniformiteit. In 1568 werd het Convent van Wezel gehouden. Dat was geen synodale vergadering, omdat de personen die aanwezig waren, geen afgevaardigden waren met een lastbrief van hun kerkelijke gemeenten. Bekende personen op dit Convent zijn Petrus Datheen, die waarschijnlijk de preses is geweest en Philips van Marnix, heer van Sint Aldegonde, die in nauw contact stond met Willem van Oranje.

Op basis van de kerkenordeningen van onder meer Calvijn, De Paltz en Frankrijk is in Wezel een regeling opgesteld van zo’n 124 artikelen. Deze artikelen vormen de basis van het gereformeerde stelsel van kerkregering, dat meestal wordt aangeduid met de twee begrippen ‘presbyteriaal’ en ‘synodaal’. Deze begrippen wijzen op twee belangrijke elementen van het stelsel, de ambten en de vergaderingen. Opvallend is dat het ambt van ouderling (presbyter) typerend is voor het stelsel. Het tweede kenmerk is dat van de synodale vergadering (synode). De plaatselijke zelfstandige gemeenten staan niet op zichzelf, maar zijn via de synodale vergadering met elkaar verbonden. Een belangrijk deel van de artikelen van Wezel heeft betrekking op de inrichting van de plaatselijke kerken, classes en synoden, de ambten, de sacramenten en de kerkelijke tucht.

De eerste echte synode van Nederlandse kerken en kerken in Duitsland en Oost-Friesland is gehouden in Emden in oktober 1571. De Acta van de Particuliere Synode van Emden bevat 53 artikelen. Er wordt hier gesproken over ‘Acta’ en ‘Artikelen’, omdat men in die tijd nog niet sprak over een kerkorde. De kerkorde zoals wij die kennen, heeft namelijk een groeiproces doorgemaakt. Men had zich toen niet als doel gesteld om een kerkorde te ontwerpen. De synode van Emden werd gehouden tijdens de 80-jarige oorlog, kort na de Beeldenstorm in 1566. Deze synode zag zich voor de opdracht geplaatst om allerlei zaken te regelen. De regelingen en besluiten die genomen werden, werden genotuleerd tussen allerlei andere zaken. Pas later is men uit die notulen of Acta een aantal zaken gaan halen die van algemene aard of strekking waren. Deze werden artikelsgewijs bijeengevoegd en zo ontstond de kerkenordening. Eerst op de Synode van Middelburg in 1581 is aan de kerkordelijke bepalingen de naam ‘kerkenordening’ gegeven.

In de inleidende artikelen van de synode van Emden komt duidelijk naar voren dat het doel van deze kerkordelijke bepalingen is het positioneren van de zelfstandige plaatselijke gemeente met een presbyteriaal-synodale organisatievorm in een kerkverband. Direct in artikel 1 van die kerkorde wordt als klaroenstoot gegeven dat “geen kerk zal over een andere kerk, geen dienaar des Woords, geen ouderling, noch diaken, zal de één over de ander heerschappij voeren”. Daarmee staat voorop dat er in de kerk geen sprake is van hiërarchische leiding, waarin het ene ambt of de ene ambtsdrager ‘belangrijker’ is dan de andere.

Tegelijkertijd benadrukken de artikelen in de Acta van Emden dat er ook geen sprake is van independentisme: een volledig losse, onafhankelijke, niet met andere gemeenten verbonden plaatselijke gemeente. Daarom bepaalt direct het volgende artikel dat “om de eendracht in de leer tussen de gemeenten te bewijzen”, de predikanten bij hun ambtsaanvaarding de Neder landse Geloofsbelijdenis ondertekenen. In de plaatselijke gemeente staat de kerkenraad centraal. Daarnaast wordt de verbondenheid geregeld met de andere gemeenten, in de vorm van classes, regionale synoden en een generale synode. Er wordt dan gesproken over ‘meerdere’ vergaderingen, niet in de betekenis van ‘hogere’, maar van ‘bredere’ vergaderingen.

Op deze manier krijgt in Emden de gereformeerde kerkorganisatie duidelijk gestalte en wordt afstand genomen van het canonieke (roomse) kerkstelsel en de independentistische stroming, terwijl ook niet wordt gekozen voor de lutherse kerkinrichting. Een opvallend element in de ordening van Emden is ook dat de kerkelijke tucht veel aandacht krijgt. Dat is ook begrijpelijk omdat de tucht een Bijbels fundament heeft en in Matthéüs 16 wordt aangeduid als de “sleutelen van het Koninkrijk der hemelen”. Volgens artikel 29 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis is het zelfs één van de kenmerken van de ware Kerk. Daarmee is de kerkelijke tucht dan ook een wezenlijk onderdeel van een christelijke gemeente.

Hoewel de Acta van Emden bepaalde dat eens per twee jaar alle Nederlandse (Gereformeerde) kerken zouden samenkomen, was het door de tijdsomstandigheden niet mogelijk dat de kerken na twee jaar in nationaal synodaal verband samenkwamen. Wel is in 1574 nog een Provinciale Synode van Holland en Zeeland gehouden. De eerste officiële nationale synode in Nederland is gehouden in 1578 in Dordrecht. Daarna volgen de synoden van Middelburg in 1581, van ’s-Gravenhage in 1586 en van Dordrecht in 1618-1619. Op deze laatstgenoemde synode is – na het vertrek van de buitenlandse afgevaardigden – de Dordtse Kerkorde besproken en vastgesteld. In deze kerkorde zijn de belangrijkste elementen uit de eerdere kerkordes gehandhaafd. Het grootste verschil met de eerdere kerkordes betreft de positie van de overheid ten opzichte van de kerk. De “christelijke overheid” kreeg uitdrukkelijk een rol toebedeeld bij de beroeping van predikanten en bij de verkiezing van ouderlingen en diakenen. Een aantal onderwerpen uit de Dordtse kerkorde zal in het vervolg nog nader worden besproken.

Deputaatschap Kerkrecht

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen