Gezag en gerechtigheid

Deze ets van Rembrandt staat bekend als ‘Ecce Homo’ – latijn voor ‘Zie de Mens’, de woorden die Pilatus uitriep toen Jezus aan het volk getoond werd.

De breed opgezette prent wordt gedomineerd door een monumentaal bouwwerk met aan weerszijden een uitbouw van twee vleugels. De hoge gevel boven het bordes is versierd met beelden van Justitia en Fortitudo, de symbolen van Gerechtigheid en Macht.

Wie goed kijkt, ziet dat Vrouwe Justitia is uitgerust met een weegschaal en een blinddoek en Fortitudo is voorzien van een leeuwenkop en knots. Dus een gerechtsgebouw met de pretentie van Gezag dat samengaat met Gerechtigheid. Nog altijd zijn er dictaturen waar onschuldige mensen, die het wagen zich onafhankelijk op te stellen, door de regerende macht het zwijgen wordt opgelegd of zelfs geëlimineerd worden. Het recht wordt zo verbogen, dat de machthebbers uiteindelijk hun zin krijgen. Hoe gaat dat er hier aan toe?

De hoofdpersonen op het bordes lichten op tegen de donkere achtergrond van de poort van het gerechtspaleis: een vermoeide Pilatus (met tulband en scepter), een geboeide Jezus en achter hen beiden de wrede tronie van Barabbas. Dit alles maakt duidelijk, dat het hier gaat om Pilatus’ vraag in Matth. 27:17: ‘Wie wilt u dat ik u zal loslaten, Barabbas of Jezus, die Christus genoemd wordt?’ Die vraag wordt vertaald in het handgebaar van Pilatus naar Jezus. De uitslag van dit referendum is overduidelijk: dat blijkt uit de wilde gebaren van de woedende mensenmassa voor het bordes. En wel heel speciaal uit de gedecideerde houding van die ene leidsman rechts vooraan, wiens opgeheven hand een krachtige slagschaduw veroorzaakt op de witte muur, waardoor dit dreigende gebaar naar Jezus nog eens verdubbeld wordt.

De tegenstelling tussen Gerechtigheid en Macht krijgt nog meer kleur, doordat Rembrandt de jongen met schaal en waterkan (waarmee Pilatus straks z’n handen wast en zich er zo van af maakt) pál onder Justitia plaatst, en precíes onder het beeld van de Macht een forse soldaat opstelt, die nu al verwijst naar de soldaten, die Jezus aan het kruis zullen brengen. Het recht wordt om zeep geholpen door de macht. In het machtsspel tussen Pilatus en de mannen van het Sanhedrin lukt het hem niet om zuiver te blijven.

Pilatus is een man die alleen maar kan denken in termen van macht; maar in Jezus’ Rijk gaat het niet om macht, maar om gerechtigheid. En zo staan ze naast elkaar: Pilatus, de man van de macht en Jezus, de Man van de Gerechtigheid. Het gaat bij Christus om een heel ander Koninkrijk. Dat stempelt zijn houding. Zie Hem daar staan!

Heel bijzonder, dat juist de vrouw van Pilatus wél iets van die messiaanse gerechtigheid in Jezus herkent. Wij zien haar zitten in het raam linksboven. De bode, die haar man moet informeren over haar droom, maakt zich juist uit de voeten (zie het venster ernaast).

Als Rembrandt een poos later zijn ets nog eens onder de loep neemt, is hij toch niet helemaal tevreden met zijn preek. Kan het niet korter? Meer to the point? Het wordt een ingrijpende wijziging.

De krioelende menigte voor het podium is geheel verdwenen en in plaats daarvan zijn er twee stenen bogen verschenen. Tussen deze donkere keldergewelven is een schemerige figuur zichtbaar, wiens lange haar en baard aan een klassieke riviergod doen denken.

Van de figuren op het podium krijgt vooral de gestalte van Jezus meer reliëf. Door de nu lege voorgrond worden wij als kijkers rechtstreeks geconfronteerd met de scène op het bordes. Rembrandt focust nu helemaal op de beide hoofdpersonen: Pilatus, rijk uitgedost met de scepter als statussymbool en daartegenover Jezus in zijn schamelheid en met geboeide handen. De schone schijn van de macht, uitgebeeld in Pilatus en de verborgen majesteit van de Gerechtigheid, belichaamd in Jezus.

Door deze radicale omwerking worden wij als kijkers nóg directer uitgedaagd tot een beslissende keuze. Ik kan mij niet meer verschuilen achter de demonstranten op de eerste ets. Alsof Pilatus het nu aan mij persoonlijk vraagt: Wie kies jij, Jezus of Barabbas?

Opmerkelijk, dat Rembrandt deze tweede variant signeert en dateert (1655) en hem daarmee als voltooid beschouwt (zie de inscriptie op de bovendorpel van het poortje boven de trap rechts).

Door dit alles heen speelt er een groots mysterieus gebeuren. Zoals Kohlbrugge in zijn beroemde Barabbas-preek in de Utrechtse Dom naar voren bracht: doordat Jezus geboeid werd, kwam Barabbas vrij! En nu Jezus de dood ingaat, ontvangen wij het leven, eeuwigheidsleven! De vreemde gerechtigheid van de Kruiskoning.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen