Jacobus Ball

en de laatste preken van ds. G.J. Gobius du Sart Gregorius Johan Gobius du Sart, geboren in Nigtevecht op 6 juni 1832, was een zoon van ds. J.F. Gobius du Sart. Hij studeerde theologie in Utrecht en werd in 1857 predikant te Sint Jansga. Zijn tweede en laatste gemeente was Arnemuiden, waar hij stond van 1861 tot zijn overlijden op 29 mei 1865. Gregorius Johan Gobius du Sart is dus maar 33 jaar geworden; zijn laatste preken sprak hij uit op 14 en 21 mei 1865. Onder de toehoorders bevond zich toen een zekere Jacobus Ball uit Middelburg, van beroep ‘ronddrager van Bijbels’, die deze preken heeft uitgeschreven. Later zou hij – zoals hij schreef – teruggeven ‘wat ik mijnen en zovelen uwer onvergetelijke, nu zalige vriend en Leraar der Gereformeerde Gemeente te Arnemuiden, zelf aldaar heb horen prediken… tot nut en stichting voor mij, mijne betrekkingen en vrienden’.BijzonderheidWat Jacobus Ball (1831-1899) zelf betreft, hij zou in 1869 door kruisdominee Cornelis van den Oever in Terneuzen tot predikant worden bevestigd. In 1899 is hij in Vlaardingen overleden. Hij maakte melding van een merkwaardige bijzonderheid rond de opgeschreven preken, hij schreef: ‘Bereids had ik die van 14 mei aan een vriend ter lezing gegeven; en ziet, hoe wonderlijk de Heere God in Zijne wegen ook in dezen is! Die vriend was zondag 21 mei ten huize van de geliefde leraar, met een gezelschap van plus minus twintig personen bijeen; waar mijn geliefde vriend de geschrevene leerrede voorlas. De dominee en de leden van de kerkenraad gaven hun verwondering te kennen over het geschrevene, en erkenden allen volmondig, dat het de predicatie was door de leraar zelf, de 14e mei gehouden.’Nagelaten leerredenenIn die tijd schreef ds. Gobius du Sart zijn preken zelf niet meer uit. Eerder had hij dat wel gedaan, want na zijn sterven vond men er zeven uit de tijd van zijn eerste gemeente. Meer waren er niet, want hij had al snel het schrijven nagelaten in de overtuiging dat God hem als een herder en opziener over zijn gemeente had gesteld. Gobius du Sart was van mening dat bij elke verkondiging van het Woord de Heere licht en wijsheid geven moest om de verborgenheid des geloofs voor de gemeente open te leggen. Die zeven leerredenen zagen een jaar na zijn overlijden samen met een lijkrede door zijn broer ds. Joan Jacob Gobius du Sart – toen predikant te Raamsdonk – in 1866 het licht. De uitgever was J.J.H. Kemmer te Utrecht.Rondom KohlbruggeArnemuiden was voor ds. Gregorius Johan Gobius du Sart de tweede gemeente, daarvoor had hij in St. Jansga en Delfstrahuizen in Zuidwest Friesland gestaan. Daar trouwde hij op 19 mei 1859 met jonkvrouw Maria Wilhelmina Schorer te Middelburg. Hun eerste kind Joan Willem Frederik werd in St. Jansga geboren.Evenals zijn familieleden – enkele zussen woonden in Elberfeld – en zijn vrouw Wilhelmina Schorer onderhield Gobius du Sart contacten met dr. H.F. Kohlbrugge. Verder kreeg hij problemen in St-Jansga vanwege het niet laten zingen van gezangen. Hij vond het onstichtelijk dat hij gezangen opgaf, terwijl het grootste gedeelte van de kerkenraad deze liederen niet in de eredienst meezong. Zodoende stelde hij de kerkenraad voor de keuze: of zij zongen allen mee, of hij gaf geen gezangen meer op. Het laatste gebeurde en dat bleef niet zonder gevolgen: het kwam hem op vier weken schorsing door het classicaal bestuur te staan. Aangezien ds. Gobius du Sart ook daarna bleef weigeren om gezangen op te geven, mengde het provinciaal kerkbestuur zich in deze kwestie; zij besloten de zaak te laten rusten, omdat zij twijfelden aan de verbindende kracht van een provinciale verordening uit 1808.ArnemuidenIn het vissersstadje Arnemuiden werd Gobius du Sart de opvolger van ds. J. van der Meulen. Onder zijn bediening nam de kerkgang toe en werd er in 1858 een nieuw kerkgebouw gebouwd. De gezangen werden niet meer opgegeven.Op zondag 20 oktober 1861 bevestigde zijn broer hem. Zijn intrede volgde diezelfde middag, hij preekte toen uit Jesaja 40 vers 6-8.Aan vrienden in zijn vorige gemeente schreef hij dat er in Arnemuiden ‘een ellendig en arm volk’ woonde, waar ‘de eigengerechtigheid’ niet wonen kon, omdat de Heere Zich aan hen betoonde ‘als een God, geweldig in het strijden’.Gobius du Sart was in Arnemuiden zeer gezien. Het kerkgebouw was overvol, gemeenteleden moesten soms zelfs met staanplaatsen genoegen nemen. Hij leefde mee met zijn gemeenteleden en de armen voorzag hij van liefdesgaven.Gezinsuitbreiding vond er plaats: zoon Jacob Cornelis Guilielmus werd op 8 december 1861 geboren, dochter Anna Maria Jensina op 10 augustus 1863 en Cornelia Digna op 8 februari 1865.Gobius du Sart ontving tal van beroepen, maar liefst zeventien: in 1864 bijvoorbeeld naar Nijkerk, Harderwijk, Oldebroek, Scheveningen en Bleskensgraaf. En toen op 27 april 1865 een beroep naar Oud-Beijerland, dat hij de dag daarna aannam. Deze gemeente zou hij echter niet dienen, want de pokken braken uit in Arnemuiden. Aan de predikant werd gevraagd om bij een meisje langs te gaan dat eraan leed. Zijn vrouw smeekte hem dit niet te doen, maar de plichtsgetrouwe predikant is er toch heengegaan en ook hij werd vervolgens ernstig ziek. Zijn vrouw zou later aan Jean Louis Bernhardi schrijven: ‘Ik zag hem, hoewel nog gaande en staande langzamerhand wegsterven.’Niets dan Uw naakte WoordJacobus Ball heeft over het sterven van Gobius du Sart in zijn voorwoord geschreven: ‘Doch ziet! Nog voor ZijnEw. van deze gemeente losgemaakt wordt, roept zijn grote Zender hem tot zich aan Zijn rechterhand, boven het gewoel der wereld, verheven boven alle benijders en venijnige lastertongen.’ Inderdaad was Gobius du Sart jong, ‘nog geen drieëndertig jaren oud’, evenwel ‘een heldere ster aan de Hemel, een licht onder een krom en verdraaid geslacht, een ijverig en nederig, getrouw dienaar van de grote God en Zaligmaker Jezus Christus, een getuige in de Hervormde Kerk tegenover de leugenleer dezer dagen, die zich niet schaamde er openlijk voor uit te komen, om Jakob zijn zonde en Israël zijn overtreding bekend te maken in ’s Heeren Naam.’ Ja, hij verkondigde ‘dien enigen Naam, Jezus Christus de Gekruiste, als dat lieve Lam, dat de zonde der wereld wegdroeg’. In alle opzichten – volgens Ball - was hij ‘én als dienaar én uitdeler der verborgenheden Christi… achtenswaardig en beminnelijk’. De predikant ging heen ‘steunende op het bloed van het lieve Lam, waarin hij geloofde rein gewassen te zijn’.Niet lang voor zijn sterven zei Gobius du Sart: ‘Heere God! Ik heb niets dan Uw naakte Woord, ontferm U over mijne ziel om Jezus’ wil.’ Ball eindigde: ‘Gelijk hij predikte, is hij ingeslapen 29 mei 1865. Op Hemelvaartsdag heeft hij voor het laatst gepredikt over de woorden “En toen Hij dit gezegd had, werd Hij opgenomen daar zij het zagen en een wolk nam Hem weg van hunne ogen”.’LijkredeGregorius Johan Gobius du Sart werd op de oude begraafplaats van Arnemuiden ter aarde besteld en zijn broer J.J. Gobius du Sart hield op Pinksterzondag 4 juni een lijkrede naar aanleiding van Filippenzen 1 vers 12. Daarin zei hij over het sterven van zijn broer: ‘Mijne geliefden! hij heeft de doodsstrijd gestreden – in zijn laatste ure heeft hij nog beleden, dat hij zelf niets had, en met heldere stem heeft hij om ontferming gesmeekt en amen gezegd op zijn bede, zodat hij zijn hoofd kalm ter neder kon leggen.’ Hij vervolgde: ‘Zo is hij ontslapen; en nu? Hij juicht bij de zaligen in de hemel! Hij behoeft niet meer tegen vijanden te strijden, of zich te bedroeven over de hardheid en vijandschap des harten van zo velen, die op het Woord Gods geen acht gaven, die het Evangelie, dat hen door hem verkondigd, niet wilden aannemen. Hij heeft geen lijden, geen hoon, geen smaad, die hem is aangedaan, meer te verduren; geen vernedering meer te ondergaan. Heeft hij reeds hier in deze tijd eer gevonden, als er in de laatste dagen zo vele beroepingen naar andere gemeenten, uit verschillende oorden van ons vaderland, tot hem kwamen; hij heeft nu een veel heerlijker kroon, dan de eer, die hem door mensen gegeven werd.’ De lijkredenaar eindigde deze beschrijving met de woorden: ‘Hij heeft die kroon verkregen, die nedergelegd wordt aan de voeten des Lams, om te zingen het nieuwe lied, het Hallelujah! Gij o Heere, hebt ons gekocht met Uw bloed. U zij de eer, de lof, de aanbidding en dankzegging in eeuwigheid!’Waardige leerredenenWerden de zeven leerredenen uitgegeven ten gunste van het Oranje Weeshuis te Huizen, Jacobus Ball nam ook een beslissing om de twee leerredenen, gehouden op 14 en 21 mei, onder aandrang van de dierbare betrekkingen en de gemeente van Arnemuiden te laten verschijnen. Hij schreef: ‘Ik besloot derhalve in’s Heeren kracht, tot heil van Sion, tot een onvergetelijk aandenken voor zijn dierbaarste betrekkingen en onvergetelijke gemeente Arnemuiden, deze waardige leerredenen niet voor mij alleen te behouden, maar ze door de druk algemeen te maken.’P.J. Milborn uit Middelburg drukte ze voor rekening van de schrijver. Antje Ball, de zus van Jacobus, schreef naar aanleiding van het sterven van ds. Gobius du Sart een gedicht, dat opgenomen is in de brochure met de twee leerredenen. Antje, die bijna blind was, legde zich toe op het dichtwerk en gaf diverse bundels gedichten uit.Mevrouw Gobius du Sart-Schorer vestigde zich enkele maanden na de dood van haar man met haar vier kleine kinderen in Elberfeld. Ze werd opgevangen door de daar wonende zusters van haar man. Haar zonen Frits (Joan Willem Frederik) en Jacob (Jacob Cornelis Guilielmus) – later beiden predikant – kregen catechisatie van dr. H.F. Kohlbrugge en J. Künzli. Mevrouw Gobius du Sart-Schorer vestigde zich later met haar twee dochters te Utrecht, vanwege de theologische studie van beide zonen. Zij woonde later in bij de jongste en overleed te Wijk op 16 januari 1900. PreekfragmentO, dan komt M.G.! zo een kindeken in Gods heilig recht en de Heilige Geest opent zijn ogen voor de eisen der wet! Ja dan, dan eerst moet hij het voor God en mensen uitroepen, uitschreeuwen: ‘O, Heere God, ik deug voor U niets, ik ben verwerpelijk, ja verdoemelijk voor Uw aangezicht! Ik ken mijn linker- uit mijn rechterhand nog niet eens! Ik ben een rot en verrot schepsel, een onnut bij U!’Maar de trotsheid des harten en eigengerechtige eigenwaan en eigenliefde belet die grote mannen tot die bekentenis en vernedering te komen. Het vrome vlees wil daar nooit aan. ‘Doch ook dit geslacht,’ zegt de Heere Christus, ‘vaart nergens door uit dan door bidden en vasten.’O, dat is geen eigengemaakt of eigenwillig bidden en vasten, M.G., o neen, maar in de nood der ziel wordt dat bidden geboren, waaruit het vasten van zelven voortspruit, want die zo moet leren bidden, hij vergeet dan wel zijn gewone spijs. Hij kan dan waarlijk niet eten – en dat is eerst vasten.En deze is ‘de meeste’ - niet die wordt ‘de meeste’- dan eerst – maar die is het al! Dus zo een kindeken is al in het koninkrijk der hemelen, de discipelen zoals zij stonden, nog niet. Dat waren nog mannen en ‘indien,’ zegt de Heiland, met een ernstig en plechtig ‘Voorwaar! Indien zij zich niet veranderden en vernederden als dit kindeken, zouden zij zelfs geenszins ingaan!’

Uitgebreid zoeken

Uitgebreid zoeken

Standaard operator

Zoekwoorden

Datum

Bronnen

Jacobus Ball

en de laatste preken van ds. G.J. Gobius du Sart

Artikel niet beschikbaar

Bekijk de hele uitgave van donderdag 1 september 2022

Bekijk de hele uitgave van donderdag 1 september 2022

Ook interessant voor u