Evolutieleer lijkt op een veenbrand

Hoogleraren afkomstig uit de brede gereformeerde gezindte kwamen in februari 2016 voor een overleg bij elkaar. Na afloop van de bijeenkomst spraken enkelen nog even door over de uitleg van de eerste hoofdstukken van Genesis door prof. dr. G. van de Brink. Zijn gedachten werden een jaar later breed verspreid in het boek ”En de aarde bracht voort”. Tijdens het gesprek gaf een van hoogleraren aan dat verschillende vooraanstaande gereformeerde theologen aan het eind van de 19e en begin van de 20e eeuw niet afwijzend stonden tegenover het idee dat God heeft geschapen door evolutie.

„Dat bleef bij mij haken”, zegt De Vries (60), in het dagelijkse leven hoogleraar milieusysteemanalyse aan Wageningen University & Research. „Ik kende die opvattingen niet. Aan het begin van mijn studietijd was ik vooral gevormd door boeken van onder anderen prof. Ouweneel. Het was toen nog niet zo lang geleden dat de Evangelische Omroep en ook de Evangelische School waren opgericht. Daarbij speelde verzet tegen de evolutietheorie een grote rol, evenals het tanende Schriftgezag bij een omroep als bijvoorbeeld de NCRV. De meningen van vroegere gereformeerde theologen werden in dit verband niet genoemd. Ik wilde er daarom meer van weten.”

U BEGON EEN ZOEKTOCHT NAAR UITSPRAKEN VAN TOEN. WAT WAS DE UITKOMST?

„In mijn vrije tijd begon ik op internet te googelen op vele namen van gereformeerde theologen aan het einde van de 19e en het begin van de 20e eeuw die ik kende, zoals Spurgeon, John Gresham Machen en Charles Hodge. Dat heeft tot een intensieve gedachtewisseling geleid met de hoogleraar die me vertelde over de ruimte die theologen lieten als het ging om evolutie en schepping. De informatie die ik opdeed, is ook deels in het boek verwerkt. Niet alleen fundamentalisten en chiliasten, die bijvoorbeeld alles in Openbaring als letterlijk en chronologisch lezen, waren kritisch. Veel anderen stonden eveneens afwijzend tegenover de evolutietheorie. Spurgeon liet ruimte wat betreft de ouderdom van de aarde, maar schreef ook felle stukken tegen de evolutie.

Op gereformeerde universiteiten, zoals Princeton Theological Seminary, waren er duidelijke tegenstemmen onder meerdere orthodoxe hoogleraren in de theologie. Vrij massief was de opvatting dat de aarde echt in zeven dagen van 24 uur is geschapen.”

OVER DE LEEFTIJD VAN DE AARDE WERD GENUANCEERDER GEDACHT. BEGINT DAARMEE NIET DE AFBROKKELING?

„Dat is een lastige vraag. De ouderdom van de aarde volgens de Bijbel is gereconstrueerd aan de hand van de stambomen die erin staan. Het is echter bekend dat zoon ook gemakkelijk kleinzoon kan betekenen en nog meer geslachten kan overslaan. De aarde kan dus in die zin ook gemakkelijk 10.000 jaar oud zijn, maar 1 miljoen jaren of meer leert de Bijbel ons niet. Er zijn door orthodoxe theologen verschillende pogingen gedaan om miljoenen jaren, vanuit de geologie, te verenigen met de Bijbel. Een voorbeeld hiervan is de zogenaamde ”gap theory”, waarbij wordt aangenomen dat er een kloof in tijd is tussen Genesis 1:1 en Genesis 1:2. Deze gedachte kom je tegen bij onder anderen Thomas Chalmers, stichter van de Free Church of Schotland. Later werd de klooftheorie uitgebreid met de gedachte dat er in die tussentijd zelfs dieren hebben geleefd en zijn gestorven, om het voorkomen van fossielen te verklaren. Dit wordt ook een keer geopperd door Spurgeon in een van zijn preken. Het is duidelijk dat de Bijbel geen grond geeft voor deze gedachte.”

IN HOEVERRE WAREN UW INSPANNINGEN EEN REACTIE OP HET WERK VAN PROF. VAN DEN BRINK?

„Mijn bemoeienis met dit onderwerp begon rond 2016 nadat Van den Brink in het tijdschrift Kontekstueel aangaf dat de mens opkomt uit het dierenrijk en op een gegeven moment de keuze krijgt om te beantwoorden aan Gods roeping omdat hij een moreel besef krijgt. Daarin gaf hij aan dat de keuze van de mens tegen God geen val is vanuit een situatie van heiligheid en rechtvaardigheid, maar een bewust nee zeggen tegen God en Zijn bedoelingen. De mens koos ervoor om te blijven bij de agressie die hij heeft geërfd van dierlijke voorouders. Hoewel heel voorzichtig geformuleerd, werd hier een wissel omgezet. Dat gaf de discussie onder hoogleraren. Toen kwam zijn boek uit in 2017.

In reactie daarop leek het de commissie opleiding en vorming van de Hersteld Hervormde Kerk goed om de jaarlijkse winterconferentie in januari 2018 aan deze thematiek te besteden. Prof. dr. Marc de Vries heeft dat ingeleid door meer inzicht te geven in de wetenschapsfilosofie. Het gaat dan om vragen hoe betrouwbaar wetenschappelijke kennis is en hoe we de evolutietheorie moeten wegen.

Mijn bijdrage was meer gericht op wetenschappelijke vragen die te stellen zijn bij evolutie en wat de geschiedenis ons leert bij aanvaarding ervan door de kerk, terwijl mijn broer ds. P. de Vries inging in op de historische betekenis van Genesis 1 tot en met 3.”

DAT IS NOG GEEN BOEK…

„Studenten en docenten vonden dat allemaal zo van belang dat de vraag kwam om tot een bundeling van die lezingen te komen. Om te voorkomen dat het hapsnap werd, is het een samenhangend boek geworden. Daarbij zijn die drie lezingen in uitgebreide vorm samengebracht in vier hoofdstukken. Daarnaast is aan het doel van dit boek meer inhoud gegeven door een inleiding en een drietal toegevoegde hoofdstukken. Daarin wordt onder andere ingegaan op verschillende benaderingen rond geloof en wetenschap en de mate waarin die elkaar kunnen en mogen beïnvloeden.”

WE VERNEMEN OVER DIT ONDERWERP IN DE KERKEN NIET VEEL. EEN GEBREK?

„Genesis 1 tot en met 3 heeft in de reformatorische gezindte beslist een zekere status, zeker als het gaat over de zondeval. Aan de andere kant hoor je er maar weinig uit preken. Mogelijk gebeurt dat uit een zekere gemakzucht, want er liggen best veel vragen. Niet alleen over de ouderdom van de aarde. Waar lag de hof van Eden en waar is de engel met het zwaard gebleven? Er zou best meer studie van gemaakt mogen worden. In de Vroege Kerk was dat heel anders. Kerkvaders als Ambrosius, Augustinus en Chrysostomos preekten veel vaker uit Genesis.”

HOUDEN DE KERKEN ZICH OOK NIET TE AFZIJDIG IN DE DISCUSSIES?

„Dat is zeker waar. Er zijn tal van ambtsbroeders die druk zijn met bijzaken en binnenkerkelijke twisten, maar dit laten liggen. Terwijl de gedachte dat God heeft geschapen door evolutie een extreme bedreiging vormt voor het christelijke geloof.”

WAT ZIJN DE GEVOLGEN VAN HET MORRELEN AAN DE EERSTE HOOFDSTUKKEN VAN DE SCHRIFT?

„Het gezag ervan wordt aangetast. Dat begint al met de zondeval. God riep de mens op een bepaald moment tot gehoorzaamheid, zegt men. Maar het heeft ook gevolgen voor de verhouding tussen man en vrouw en vervolgens voor discussies over bijvoorbeeld de vrouw in het ambt of homoseksualiteit. De Schrift is er volkomen helder over:

het is in zijn geheel de stem van God. Ook al erken je dat het eerste deel van Genesis beeldende elementen bevat en van een andere orde is dan bijvoorbeeld de geschiedenis van Jozef. Maar je kunt in dat geval niet wegkomen met een vage mythische verklaring. De Schrift legt zichzelf uit en gaat soms ons verstand te boven.”

VERDRAAGT DE THEÏSTISCHE EVOLUTIE ZICH MET HET LIDMAATSCHAP VAN EEN KERK WAARIN HET GEZAG VAN DE SCHRIFT HET LAATSTE WOORD HEEFT?

„Ik meen in volle overtuiging van niet. Het Schriftgezag is wezenlijk. In de gereformeerde theologie heeft men daarbij vier eigenschappen geformuleerd die omschrijven op welke manier de Heilige Schrift de basis vormt voor ons geloof: de Bijbel heeft gezag, is noodzakelijk, is genoeg en is duidelijk. We hebben niet méér nodig dan de Bijbel om de boodschap ervan te verstaan. Dat principe wordt aangetast.”

VOOR WIE IS DIT BOEK BESTEMD?

„Vooral voor studenten om hen te wapenen met argumenten tegen de claim dat evolutie als wetenschappelijke theorie onontkoombaar is. Dat gaat dan vooral om argumenten uit de genetica die de kloof van micro­ naar macroevolutie moeten overbruggen. De evolutietheorie dringt zich onontkoombaar aan hen op. Het boek is verder bedoeld voor ouders, ambtsdragers en predikanten die wat hoger geschoold zijn om hun kinderen of studenten bij te staan en hen te bewaren bij Gods Woord.”

GAAT HET EROM VOORSTANDERS MET ARGUMENTEN TE ONTWAPENEN OF HET GEVAAR VAN DEZE REDENERING VOOR TE HOUDEN?

„Beide. Ik wil ook waarschuwen voor het gevaar van de consequenties die evolutie, hetzij op korte of wat langere termijn, onvermijdelijk heeft. Dan gaat het om de aantasting van het Schriftgezag; van Gods eigenschappen zoals Zijn goedheid, van de leer van het heil –van schepping, zondeval en verlossing– en zoals gezegd de Bijbelse ethiek.”

U GEEFT AAN DAT VELEN IN DE GEZINDTE OM ZIJN. WAARUIT BLIJKT DAT?

„In gesprekken met hoogopgeleiden merk je dat. We worden allemaal geconfronteerd met vele meningen: de wereld ligt open en we worden daardoor beïnvloed. Jongeren gaan naar de universiteiten en evolutie wordt daar gedoceerd en gebracht als een feit.

Het incorpereert daardoor in het denken. Veel theologische studenten die willen vasthouden aan het gezag van Gods Woord gaan ook door een crisis als het gaat om Schriftkritiek. Bij vermeerdering van kennis heb je het ook niet gemakkelijk, want er ontstaan tal van vraagstukken. Niet alleen bij theologie, geologie of biologie, ook op terreinen van de medische wetenschap. Het Schriftgezag wordt aangetast door de evolutie. Je kunt het ook omdraaien en je afvragen of het gezag van de Schrift al tanende was, waardoor andere opvattingen insluipen.

Wie onvoorwaardelijk buigt voor Gods Woord zit in een zeer sterke uitzonderingspositie en dan is het zonder genade heel moeilijk om staande te blijven.”

WAAROM SPREKEN MAAR WEINIGEN ZICH OPENLIJK UIT?

„Ik denk dat het aantal theologen dat er openlijk voor uitkomt inderdaad niet zo groot is. Velen twijfelen of hebben zelf niet zo’n goed antwoord en houden zich op de vlakte. Een beetje struisvogelpolitiek. Wat mij opvalt is dat er mensen op vooraanstaande posten zijn die dit zelf niet hebben aanvaard, maar zich wel heel soepel opstellen tegenover hen die dit wel doen.”

WAT IS HET GEVAAR DAARVAN?

„Dat het sluimerend onder de oppervlakte als een veenbrand verder gaat en uiteindelijk tot een ommekeer leidt van alles wat de Bijbel ons leert. Je kunt de gereformeerde gezindte niet precies vergelijken met de gereformeerde kerk in de periode na de Tweede Wereldoorlog, maar wat verschuivingen in het denken en wereldgelijkvormigheid betreft zijn er wel heel veel overeenkomsten. De kleine luyden, zoals ze genoemd werden, gingen toen studeren. Nu doet dat de gereformeerde gezindte.”

VEEL ‘GEWONE’ KERKLEDEN HALEN DE SCHOUDERS OP. HET IS TOCH EEN GELOOFSZAAK, ZEGGEN ZE.

„Je kunt het als onzin bestempelen als je er nooit mee bent geconfronteerd, maar zo simpel is het niet als het gedoceerd wordt. Dan val je als eerste om. Mogelijk zijn zij niet besmet met evolutie maar meer door wereldgelijkvormigheid. En met de ethische consequenties ervan die sterk om zich heen grijpen, waarschijnlijk zonder die theorie te aanvaarden. Waar het vooral om gaat is het loslaten van het gezag van Gods Woord.”

VALT UW DUIDELIJKE TAAL NIET SLECHT BIJ COLLEGA’S? HEEFT DIT WELLICHT BETEKENIS VOOR UW FUNCTIONEREN?

„Nog niet. Mogelijk is het nog niet zo sterk doorgedrongen. Daarnaast houd ik de wetenschap wel hoog. Dat is niet zomaar een mening. Het hoofdstuk dat gaat over de argumenten voor evolutie en de argumenten die er tegen pleiten, probeert op volwassen niveau ook de wetenschappelijke argumenten uit te wisselen. Daarbij gaat het dan niet over details maar over de grote lijnen.”

WAAROM ZOU DE WETEN- SCHAPPELIJKE WERELD IN SOMMIGE GEVALLEN ZO FEL ZIJN?

„Men voelt het mogelijk als een aanval op het vakgebied, wat ik overigens zeker serieus neem. Veel tegenargumenten komen uit hetzelfde vakgebied. Overigens heb ik echt wel collega’s die meer agnost zijn, maar direct toegeven dat er veel vragen te stellen zijn bij de theorie. Dan gaat het met name om het ontstaan van leven en de ontwikkeling van bewustzijn, gevoel, emotie, normbesef en dergelijke. Evolutie blijft echter onaantastbaar als je welbewust van alles wat je ziet, uitgaat van natuurlijke oorzaken. Maar de uiteindelijke vraag naar de grondoorzaak –waar komt alles vandaan– blijft natuurlijk onbeantwoord.”

WOORD & WETENSCHAP; W. DE VRIES, M.J. DE VRIES EN P. DE VRIES; LABARUM ACADEMIC, APELDOORN; ISBN 978 90 8718 1284; 230 PAGINA’S; € 15,95.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen