‘Wat Europa van Trump kan leren!’

Inleiding

Uw boek ‘Was Europa von Trump lernen kann’, zou voor het Nederlandse lezerspubliek ook interessant kunnen zijn. Had u een bijzondere redenen om de eerste editie in het Duits te laten verschijnen?

Een Duitse uitgever, Vergangenheitsverlag, vroeg me in december 2016, kort na de Amerikaanse presidentsverkiezingen, dit boek te schrijven. Inmiddels is ook een Nederlandse uitgever geïnteresseerd en een vertaling verschijnt mogelijk nog dit jaar. Een ander boek van mij, The New Totalitarian Temptation: Global Governance and the Crisis of Democracy in Europe, verschijnt in vertaling een dezer dagen bij Uitgeverij De Blauwe Tijger te Groningen.

Het verschijnsel trump

De media in Europa zijn vooral negatief over Trump. Wat zegt dat volgens u over Trump? En wat zegt dat over de Europese media?

De Europese media zijn altijd al veel kritischer geweest op conservatieve en Republikeinse presidenten, dan op Democratische. Vergelijk bijvoorbeeld de manier waarop George W. Bush destijds werd afgeschilderd met de positieve berichtgeving over Barack Obama. De verklaring daarvoor is gelegen in het feit dat het politieke spectrum in Europa veel linkser is georiënteerd dan in de VS. Conservatieven zijn in Europa een zeldzaamheid en als Europeanen zich al conservatief noemen, zijn ze over het algemeen veel minder conservatief dan in de VS. Uit de daaruit voortvloeiende vooroordelen valt ook de negatieve berichtgeving over Trump te verklaren. Trump heeft bovendien de moed om zijn verkiezingsbeloftes na te komen, ongeacht wat zijn politieke tegenstanders en de media in de VS en Europa daarvan vinden – of het nu gaat om zijn pleidooi voor een evenrediger bijdrage van Europese landen aan de NAVO, het opzeggen van het nucleaire akkoord met Iran, zijn weigering het klimaatakkoord van Parijs te ratificeren of de verhuizing van de Amerikaanse ambassade in Israël naar Jeruzalem. Hij houdt woord.

Gevolg van toenemende kloof

Wat is kort samengevat de hoofdboodschap van uw boek? Waaruit bestaat de crisis in Europa en in Amerika? En waarom was Trump volgens u de juiste persoon op het juiste moment?

We kunnen het verschijnsel Trump niet begrijpen of plaatsen, indien we geen oog hebben voor de kloof die die er in de VS is ontstaan tussen de meerderheid van de kiezers aan de ene kant, en de dominante elites in de politieke, economische, academische en media-kringen aan de andere kant. De belangrijkste oorzaken van deze kloof zijn: (1) de explosieve groei van de bureaucratie in de VS; de (federale) overheid bemoeit zich via regelgeving met haast elk aspect van ons dagelijks leven, waardoor ongekozen ambtenaren veel macht gekregen hebben die ten koste is gegaan van die van politici die er uiteindelijk wel op worden afgerekend; (2) rechters die de rechtsstaat en de Grondwet op een steeds creatievere manier uitleggen, zodanig dat geen recht meer wordt gedaan aan de oorspronkelijke bedoeling ervan, maar alleen nog tegemoet wordt gekomen aan de wensen van progressieve elites; (3) een globalisering van de economie, en directies van multinationals die de beurswaarde van het bedrijf belangrijker vinden dan het belang van de werknemers; en (4) de wijze waarop bevolkingsgroepen in de VS tegen elkaar worden uitgespeeld via identiteitspolitiek, en het voor taboe verklaren van vrije meningsvorming voor zover die ingaat tegen het heersende politiekcorrecte denken.

Deze kloof komt ook voort uit de grote tegenstelling die er is tussen conservatieven aan de ene kant en progressieven aan de andere kant. Conservatieven willen vasthouden aan de Joods-Christelijke traditie met alles wat die aan moois gebracht heeft – democratie, de klassieke vrijheden, de vrije markteconomie en de rechtsstaat, terwijl progressieven een totaal andere wereld voor ogen hebben. Deze tegenstelling tussen conservatieven en progressieven is zichtbaar in de hele westerse wereld, zowel in Amerika als in Europa. Ik ben er diep van overtuigd dat de wortel van de progressieve visie is gelegen in de postmoderne afwijzing van de Joods-Christelijke eerbied voor de Goddelijke waarheid en autoriteit. De meeste progressieven beschouwen vrijheid als het recht om te ontkennen dat er een waarheid is die grenzen stelt aan de individuele ambities van mensen. Ze zien vrijheid als ‘het recht om je eigen waarheid te kiezen’ – het recht van elk individu om zelf te kiezen wat waar is, om vervolgens dat recht aan een ieder op te dringen. Deze postmoderne verheerlijking van het ‘recht om zelf te kiezen’ vormt de oorzaak van de huidige cultuurcrisis en de crisis van onze democratieën die wij in Europa en Noord-Amerika zien.

President Trump heeft mijns inziens door wat hier aan de hand is en doet er van alles aan om de oorzaken van de huidige vervreemding onder Amerikaanse kiezers te lijf te gaan. In de twee jaar waarin hij nu aan het roer staat, heeft hij een moed getoond en ondanks alle tegenwerking, een volharding in zijn streven het Amerikaanse politieke systeem te versterken en, waar nodig, nieuw leven in te blazen. Zijn presidentschap draait om het behoud van de Amerikaanse democratie, de klassieke vrijheden en de rechtsstaat tegenover de aanvallen van tot dan toe steeds sterker wordende antiwesterse progressieve tendensen.

Tegenbeweging

De laatste jaren zijn in verschillende Europese landen bewegingen tegen de EU ontstaan of hebben die een grotere politieke aanhang gekregen? Wat vindt u van deze ontwikkeling?

In de meeste, zo niet alle gevallen gaat het hier om een opleving van conservatieve gevoelens tegenover overspannen tendensen in de richting van een Europese superstaat – de onderwerping van soevereine staten aan een utopisch globalisme dat werkelijk gelooft dat de overdracht van nationale bevoegdheden aan de EU absoluut noodzakelijk is op weg naar een vreedzame wereldorde. Ondanks het risico voor gek te worden verklaard of als gevaarlijk te worden gebrandmerkt, zien we Europeanen die blijven vasthouden aan een gezond en zelfbewust patriottisme, hun democratisch gecontroleerde rechtsstaten verkiezen boven een ondemocratische Europese superstaat, en hun voorkeur uitspreken voor een vorm van saamhorigheid die geworteld is in een sterk en gezond natiebesef, een gezamenlijke geschiedenis, en een gedeeld waardenen normenpatroon. Hoewel een en ander nogal chaotisch en conflictueus verloopt, gaat het hier in essentie om een gezonde ont-wikkeling. De uitdaging waarvoor conservatieven zich gesteld zien, is om juist de wereldbeschouwing expliciet te maken die de basis vormt voor hun politieke handelen. Precies zoals hun voorouders deden, blijven de huidige conservatieven vasthouden aan de westerse Joods-Christelijke traditie. Wat ze wel moeten leren is die traditie opnieuw stem te geven in een universitaire, politieke en mediawereld die vrijwel volledig gedomineerd wordt door een postmodern antiwesters progressivisme. De aanhangers van laatstgenoemde ideologie vormen een sterke missionaire beweging. Daartegen zullen conservatieven hun eigen wereldbeschouwing opnieuw moeten leren formuleren om: (1) zich niet te laten meevoeren in vormen van politiek radicalisme; (2) het destructieve karakter van de antiwesterse progressieve ideologie bloot te leggen; en (3) hun licht te laten schijnen over het ware, goede en schone van de westers Joods-Christelijke beschaving.

Populisme

Hoe denkt u over populisten? Is er een verklaring voor het feit dat vooral populisten het voortouw nemen in de ‘anti-EU’-bewegingen?

In Europa wordt iemand ‘populist’ genoemd om duidelijk te maken dat betrokkene niet serieus genomen dient te worden door mensen die ertoe doen. Daaruit spreekt een diepgeworteld wantrouwen tegenover zoiets als gezond verstand van gewone mensen door zogenaamde elites en experts. Maar, precies zoals ik in mijn boek zeg, iedereen is in essentie gelijk – de gewone man, de expert én de ‘Professor dr. dr.’ We bezitten allen zonder onderscheid onze individuele menselijke waardigheid als dragers van het beeld van God. En als zodanig zijn we allemaal, elk op onze eigen wijze, geroepen om iets goeds te doen. Tegelijkertijd zijn wij ook allemaal zondaren die geneigd zijn het kwade te doen. We zijn allemaal geneigd misbruik te maken van de macht die we gekregen hebben en het idee te hebben dat we wijzer, intelligenter en beter zijn dan we in werkelijkheid zijn. We zijn allemaal beperkt in ons weten en ons begrip van de wereld om ons heen, of we nu een gewone kiezer zijn of een alom gerespecteerde adviseur van koningen, ministers en presidenten. Om deze redenen is het verstandiger ervan uit te gaan dat ieder mens voor zichzelf en de mensen in zijn directe omgeving beter weet hoe zijn of haar eigen leven te leven of wat zijn of haar politieke belangen zijn, dan iemand anders die op afstand staat dat weet – laat staan dat die ander daarover zou dienen te beslissen. En dat is waar, ongeacht de intelligentie en het inzicht dat de expert mag hebben die vanachter zijn bureau op het ministerie. En ongeacht de vele academische en professionele verdiensten die iemand ook mag hebben. Dat is waarom de macht van de staat beperkt dient te zijn, en verdeeld over een wetgevende, uitvoerende en een rechterlij-ke macht, en onderworpen aan de nodige controlemechanismen. Dat is waarom kiezers het recht dienen te hebben de zittende politieke klasse van tijd tot tijd ter verantwoording te roepen.

Deze fundamentele gelijkheid van mensen voor God – of misschien beter gezegd: de fundamentele menselijkheid van ieder mens – zowel goed als slecht, zowel wijs als dom – is de hoeksteen van onze democratie.

Door de zittende politieke klasse in Europa wordt deze opvatting niettemin afgewezen als gevaarlijk ‘populisme’. En de reden dat ‘populisten’ tegenwoordig vooraan lopen in de anti-EU bewegingen is deze: het zijn met name de proEU politici die zich niet (willen) realiseren hoe groot de kloof is die hen van de gewone kiezer scheidt. Waarom niet? Het is mijn overtuiging dat ze het niet kunnen omdat het van hen zou eisen hun globalistisch wereldbeeld en de legitimiteit van hun utopische streven naar een Europese superstaat in twijfel te trekken. Dat kunnen ze niet, als ze het al zouden willen! Ze hebben zich te lang ingebeeld dat ze geroepen zijn om van Europa een brave new world te maken, ongeacht of kiezers op een dergelijke post-nationale wereld zitten te wachten of niet.

Heeft de politiek iets geleerd?

Heeft u de indruk dat mainstreampolitici iets van de opkomst van populistische partijen hebben geleerd? Zien zij in dat de gewone burger ofwel de middenklasse zich in de steek gelaten voelt?

Er zijn te grote verschillen tussen mainstream politici alsook die tussen burgers onderling om die vraag goed te kunnen beantwoorden. Dat deel van de politieke mainstream dat streeft naar een Europese superstaat ten koste van de soevereiniteit van de lidstaten, maakt zichzelf verantwoordelijk voor een steeds groter wordende kloof tussen politieke elites en gewone burgers. De grote vraag is of politici die een dergelijk doel nastreven wel in staat zijn om positief te reageren op signalen van kritische burgers. Anders gezegd: waar zou de voorkeur van de gemiddelde burger naar uitgaan? Naar hun eigen soevereine nationale regering die ze zelf gekozen hebben, of een overheid die een samenspel is van min of meer soevereine staten en een EU die de bevoegdheden heeft die voorheen waren toevertrouwd aan gekozen nationale overheden? Dat zijn de vragen die Europeanen voor zichzelf zullen moeten beantwoorden.

Is er wat dit betreft nog verschil tussen linkse en rechtse populisten?

Mijn indruk is dat conservatieve populisten de meeste kans maken om te overleven, zelfs zodanig te groeien dat ze een blijvend onderdeel zullen uitmaken van het politieke landschap. Dat is omdat zij een herleving zijn van iets dat heel lang verdwenen leek in Europa, namelijk de politieke expressie van de traditionele Joods-Christelijke wereldbeschouwing. Anders dan linkse populisten, biedt deze traditie een werkelijk alternatief voor de progressieve wereldbeschouwing, die nog lang een dominante rol zal spelen in de Europese politiek.

Zoals de Duitse theoloog en politicus Steffen Heitmann eens heeft gezegd: ‘Het samengaan van rechts en links – van een gematigd conser-vatisme dat zich bewust is van menselijke beperkingen en een progressief activisme dat gelooft in de menselijke vooruitgang door middel van de politiek – is noodzakelijk voor het functioneren van een gezonde democratie.’ Europa dreigde de ene helft – the ‘right’ half – die nodig is om binnen het politieke systeem de vrijheid van intellectueel debat in leven te houden, te verliezen.

Onder conservatieven is het besef aanwezig dat de erosie van de democratie in het Westen direct te maken heeft met het verlies van de Joods-Christelijke traditie als inspiratiebron voor hen die politieke verantwoordelijkheid dragen. Probleem is echter dat de conservatieve wederopstanding, die tegenwoordig vaak wordt gebrandmerkt als ‘populistisch’, plaatsvindt zonder dat men zich bewust is van de oorzaken en geen beeld heeft van de oogmerken ervan. Wat conservatieven vooral moeten doen, is bedoelde wederopstanding voorzien van samenhangende en begrijpelijke articulatie van haar onderliggende wereldbeschouwing. Een wereldbeschouwing die geworteld is in de JoodsChristelijke traditie.

En, zoals gezegd, daarbij dient nadrukkelijk afstand te worden genomen van politiek radicalisme, moet het antichristelijke karakter van het hedendaagse progressivisme worden benadrukt, en het ware, goede en schone van de Joods-Christelijke beschaving worden belicht.

Joods-christelijke traditie

Centraal in uw boek staat de betekenis van de Joods-Christelijke waarden voor de Ame-rikaanse samenleving. We zien de laatste decennia dat Europa steeds sterker geseculariseerd raakt. Is dat proces omkeerbaar? Kan het zijn dat de Europese liberale samenleving geen gevaar ziet in de door u geschetste problemen van multiculturalisme en identiteitspolitiek? Is er daardoor in Europa sprake van een minder gunstig klimaat voor een positieve heroriëntatie op Joods-Christelijke waarden?

De belangrijkste oorzaak van de crisis van de democratie in het Westen, zowel in Noord-Amerika als in Europa is deze: we weten ons niet langer gebonden aan de Joods-Christelijke gedachte dat er een objectieve waarheid bestaat die geldig is voor ons allen zonder onderscheid. Dus: onafhankelijk van hoe wij daarover over denken, wat voor gevoel wij daarbij hebben of wat wij zelf graag zouden willen. De postmoderne opvatting dat waarheid niet echt waarheid is, maar slechts een middel in handen van de macht om mensen te onderwerpen, is het hart van de huidige identiteitspolitiek en het multiculturalisme. Ontkend wordt dat waarheid iets meer is dan een claim die de gevoelens en opinies van individuen en groepen raakt. De enige waarheid die zij erkennen is het inzicht van het betrokken individu wat waar is voor hem of haar zelf.

Een ieder dient die ‘individuele’ waarheid als zodanig te erkennen. Díe subjectieve waarheid in twijfel trekken, wordt beschouwd als een schending van de menselijke waardigheid. We zijn op een punt aangekomen waar iedereen die de postmoderne verwerping van objectieve waarheid bekritiseert, direct wordt gebrandmerkt als xenofoob, racist, homofoob, islamofoob, of wat dan ook. Via karaktermoord wordt de vrijheid van denken, meningsuiting en debat systematisch ingeperkt. Onrecht komt in de plaats van wat recht is, in naam van een ieders recht om te kiezen wat waar is en goed voor hem of haar zelf.

Of het mogelijk is om dit eindeloos doorsijpelen van het postmoderne relativisme in elk aspect van ons dagelijks leven tegen te gaan, is een vraag die niemand met zekerheid kan beantwoorden.

God regeert!

Maar één heel belangrijk punt dient hier wel te worden gemaakt: We spreken vaak van ‘Joods-Christelijke waarden’ in plaats van ‘Christelijk geloof’ omdat we het over politiek hebben in een plurale context waarin de meerderheid van burgers niet langer Christen is. Dat geldt voor Noord-Amerika niet minder dan voor Europa. Maar als gelovige Christenen die zich in de publieke ruimte begeven, moeten we onszelf ervan bewust zijn dat politiek en geloof niet op hetzelfde niveau staan. Integendeel, vergeleken met ons geloof is politiek slechts een bijkomstigheid. Een intermezzo. En dat vermag ons te troosten: God is de uiteindelijke Soeverein. Hij bepaalt wat er gebeuren zal, hoe onwaarschijnlijk dat misschien ook lijkt. En onze hemelse Vader is goed, vol van liefde, wijs en rechtvaardig. En we weten dat voor degenen die geroepen zijn naar Zijn wil en die Hem liefhebben, Hij alle dingen zal laten meewerken ten goede (Romeinen 8: 28).

de dubbelrol van de EU

Waarom is de Europese Unie in haar huidige vormgeving niet houdbaar? Deugen de controlemechanismen tussen Europese Commissie, Europees Parlement en Europese Raad?

De vraag die eerst beantwoord zou moeten worden is: ‘Wat is de EU eigenlijk?’ Niemand die dat weet! Het is geen internationaal samenwerkingsverband van soevereine lidstaten, zoals de VN of de OAS. Maar het is ook geen federale staat – het is geen ‘Verenigde Staten van Europa’. Hoewel ingenieus, is de organisatie van de EU moeilijk te begrijpen. De Europese Commissie wordt vaak aangeduid als haar uitvoerende macht. Maar dan wel een in een vorm die nooit eerder is voorgekomen in de wereldgeschiedenis. Met enkele zeldzame uitzonderingen, is het feitelijk de enige instelling binnen de EU die wetgevende bevoegdheden heeft. De Europese Raad van Ministers is de instelling waarin de lidstaten zijn vertegenwoordigd. Maar wanneer zij in Raadsverband vergaderen fungeren zij als niet als ministers van de lidstaten, maar als officials van de EU. Ze spelen een ‘dubbelrol’ op een manier die heel moeilijk is uit te leggen.³ Tenslotte, het Europees Parlement is geen parlement zoals we dat doorgaans gewend zijn. Het doet niet aan wetgeving – dat doet de Europese Commissie. Het heft geen belastingen. En vooral: het heeft geen meerderheid van waaruit de regerende partij wordt samengesteld, en heeft dus ook geen minderheid die haar oppositie vormt. Waarom? Omdat er geen ‘regering’ is in de EU. In plaats daarvan regeert iedereen samen in een hybride systeem dat op federaal niveau functioneert. Het heeft regeringsbevoegdheid, zonder dat het feitelijk een regering is, en het is een organisatie die politiek bedrijft, zonder dat men het ooit is eens geworden over haar eigenlijke status.

Toekomstperspectief

Zicht: Hoe ziet u de toekomst van de Europese Unie? Is er een oplossing voor de betutteling vanuit de EU? Moeten de overige EU-lidstaten het voorbeeld van het Verenigd Koninkrijk volgen en uit de EU stappen? Of kan een poging worden ondernomen om de EU van binnenuit te reformeren?

Het is onmogelijk om te zeggen wat de toekomst van de EU zal zijn. Onder de juiste omstandigheden zou het mogelijk moeten zijn haar van binnenuit te hervormen. Ik zie niet in waarom de EU niet kan worden teruggebracht tot datgene wat de Britten altijd gedacht hebben dat ze was: een regionale organisatie dat als forum dient waarbinnen op economisch en politiek gebied nauw wordt samengewerkt door soevereine lidstaten – zonder de utopische voorstelling van een federale staat als garantie voor een ‘eeuwige vrede’. Dat zal echter niet gaan wanneer we de EU zouden willen hervormen vanuit de veronderstelling dat iedereen uiteindelijk pragmatisch genoeg zal zijn om daarmee in te stemmen. Want daarmee wordt voorbijgegaan aan de kracht van het geloof in utopieën. De gedachte dat een vreedzame wereld kan worden bereikt door soevereine staten te onderwerpen aan een supranationale instelling is een machtige droom. Een ieder die wenst de EU van binnenuit te hervormen, zal deze droom moeten ontmaskeren als een waanvoorstelling.

Vormt de secularisatie van Europa – ofwel het geestelijk klimaat, de eenzijdigheid in visie – het grootste probleem?

De secularisatie van Europa (en Noord-Amerika) en het intellectuele klimaat in het Westen zijn twee zijden van één medaille. Door het verdwijnen van de Joods-Christelijke wereldbeschouwing uit het openbare leven wordt ook steeds minder geleefd vanuit de vooronderstelling dat de menselijke natuur fundamenteel onveranderlijk is en dat de mens voor zijn eigen welzijn dient ingebed te zijn in een traditie, een godsdienstige overtuiging, een gemeenschap en een gezin. Hoewel deze visie eeuwenlang een vruchtbaar uitgangspunt heeft gevormd voor opvattingen over individuele vrijheid en zelfbestuur in het Westen, heerst vandaag de dag een seculiere visie die radicaal het tegenovergestelde wil: aan ieder mens kan oneindig gesleuteld worden al naar gelang zijn of haar eigen wensen en keuzes. We zien de gevolgen daarvan overal om ons heen: vanaf het moment dat de vrijheid en het recht om zelf te kiezen boven alles verheven wordt, is er ook geen bescherming meer tegen sociale druk en overheidsinmenging om de ‘eigen keuze’ aan ons op te dringen, of we dat nu willen of niet.

Ga stemmen!

De Europese verkiezingen komen er weer aan. Heeft het wel zin om te gaan stemmen? Wat is uw advies?

Ja, iedereen zou hoe dan ook gebruik dienen te maken van zijn stem. De verkiezingen van 2019 zouden wel eens de belangrijkste kunnen worden tot nu toe. Tegen de achtergrond van de Brexit, het debat over immigratie, het conflict tussen de EU en Italië, Hongarije en Polen, markeren deze verkiezingen een moment van grote onzekerheid over de toekomst van Europa. En er is ook wat te kiezen. Er is veel variatie in visies hoe democratie in Europa zou dienen te functioneren, en hoe de toekomst van Europa er uit zou kunnen zien – of het nu is in de richting van een ever closer union, of dat het meer macht zou moeten laten aan de nationale staten.

Noten

1 Zie de website europeanconservative.com

2 De vragen zijn gesteld door Karel van der Linden, die dit voorjaar als stagiair bij het WI-SGP werkzaam is geweest. De antwoorden zijn vertaald door dr. Hans van de Breevaart, wetenschappelijk medewerker bij het WI.

3 Zie voor een interessante discussie daarover Luuk van Middelaars boek De passage naar Europa.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen