In Lourdes word je ziek van de commercie, maar beter door dienstbetoon

Mijn „pelgrimstocht", die tegenwoordig geen volle aflaat meer oplevert, maakte ik met de indrukwekkende en diep ontroerende 90ste bedevaart van het voormalige NKV voorouders van lichamelijk en/of verstandelijk gehandicapte kinderen met hun kroost. De reis met de zogeheten ,,witte" trein is een belevenis op zich en directeur H. Goedemans van de Stichting Comité Lourdesbedevaarten van het NKV heeft er de handen vol aan om de liefst negentien treinstellen (totale lengte 600 meter), ditmaal bevolkt door zo' n 250 lichamelijk en geestelijk gehandicapte kinderen en meer dan 350 volwassenen, op tijd in Lourdes te krijgen. Maar daarvoor zijn er dan ook tientallen verpleegkundigen, kleuterleidsters, brancardiers, een drietal artsen en diverse pastores aan boord. Hoogste geestelijke leidsman is de emeritus-bisschop van Den Bosch, mgr. drs. J. M. Bluyssen, met wie ik later een aangenaam vraaggesprek zou hebben over heel dat bedevaart-gebeuren in Lourdes en de uitleg daarvan door de R. K. Kerk na het Tweede Vaticaans concilie.
De stemming is prima: ook voor de begeleidende ouders en de leidsters (die de kinderen tijdens de lange, deels nachtelijke, rit van zo'n achttien uur bezig houden en die in Lourdes de zorg voor de jonge pelgrims op zich nemen) lijkt het allereerst een vakantietrip. Dat is het óók wel, maar naderhand blijkt me wel in gesprekken dat heel wat ouders toch hopen op het wonder, dat in Lourdes zou kunnen gebeuren. Ze hopen, ondanks de officiële leer der kerk en ondanks het duidelijke vermaan van de Nederlandse bisschop en zijn mede-pastores dat men niet naar Lourdes moet gaan om genezing van alle kwalen te verwachten.

Eerlijk is eerlijk: mgr. Bluyssen en m'n gesprekspartners benadrukken telkens weer dat ieder - vooral de ouders der gehandicapten en hun kind — beter wordt in Lourdes, maar niet dankzij wonderwater of mirakelen die de Heilige Maagd zou bewerkstelligen als zij al ooit - wat ook door moderne geestelijken wordt ontkend of op z' n minst betwij f eld in de vorige eeuw aan Bernadette zou zijn verschenen in de grot van Massabielle buiten Lourdes, op de oever van de Gave de Pau.

Genezing
Dat,,beter worden'' is dan te verstaan in de zin van: nieuwe kracht putten, het leven - vaak het zo verstoorde, defecte leven — weer beter aankunnen, troost ontvangen door gebed en meditatie en misviering, bemoediging ervaren van andere ouders met dezelfde zware problemen. En dit alles zeggen ook deze ouders wel tegen ons, maar toch blijft er bij hen, hoe nuchter en verlicht Nederlands katholiek ook, iets van de begrijpelijke houding van: je weet toch maar nooit; het kan toch geen kwaad omje kind of jezelf hier te laten baden in de ,,gewijde" bronwateren? Zo van: baat het niet, het schaadt ook niet. En je moet toch alles doen wat heilzaam voor je (kind) kan zijn. ook al handel je tegen beter weten in?

Laatste kans
Zeker, ook in ,,onze kringen' ' is die houding wel bekend. Hoevelen zoeken niet hun toevlucht tot alternatieve genezers, iriscopisten, strijkers en zalvers, als de reguliere geneeskunde geen baat meer oplevert. In dat opzicht verschillen orthodoxe calvinisten en moderne roomskatholieken niet veel van elkaar: ieder wil het hem opgelegde kruis zoveel mogelijk verlichten. Dat ik een kinderbedevaart meemaakte en niet één der diverse andere: voor volwassen zieken, idem gezonden, voorjongeren, militairen, zal niet zoveel verschil maken. Ik ben geneigd om deze bedevaart te beschouwen als een soort combinatie van ,,onze" landelijke zendingsdagen, EO-familiedagen en massameetings van Osborn of Maasbach om met een beroep op de Pinkstergeest genezing te verlangen. Alle aspecten van die zendings- en familiedagen zitten ook aan zo'n pelgrimage: ontmoeting van gelijkgezinden, gezellig samenzijn, zich geestelijk door Woord of Sacrament laten verkwikken, versterkt het leven en de harde werkelijkheid weer tegemoet treden. Maar wat een wereld van verschil in geloven en geloven. Daarover straks meer.

Wees gegroet
Na de reis, deels in ambulance-rijtuigen van de Franse spoorwegen, en na de ochtendwijding van deken Van Veijfeijken, die de geestelijke leiding van de bedevaart heeft, en na het , ,Te Lourdes op de bergen'' met het meeslepende refrein ,,Ave Maria" ligt daar, op 400 meter hoogte, de kleine Franse Pyreneeënstad Lourdes schitterend aan de Gave, met op de achtergrond de toppen van de Pic du Jer en de Béout. Het eerste wat opvalt is de slanke neogotische,,bovenkerk' ': de basiliek van O.L. Vrouwe Onbevlekte Ontvangenis, gebouwd direkt boven de grot van de (vermeende) Maria-verschijningen. Wat later is ook de Crypte zichtbaar en daarvóór de koepel met grote gouden kroon van de,,benedenkerk' ': de basiliek van de H. Rozenkrans. Het complex van de heiligdommen omvat veel méér gebouwen: kloosters bij de kruiswegstaties, ziekenhuizen en opvangcentra (het Accueil van Maria en dat van Bernadette), de moderne St. Jozefkapel, de machtige ondergrondse basiliek paus Pius X, overdekt met gras en plaats biedend aan wel 25.000 pelgrims. Ook uitstekend te benutten als parkeergarage of bomvrije schuilkelder...

Commercie
De oude stad, met grote burcht (vóór de,,verschijningen" in 1858 niet meer dan een bergdorp) is niet mooi en bovendien vergeven van kitsch en toeristische rommel, waarbij alle souvenirs in vele talen worden gepresenteerd en in verband gebracht met de H. Maagd of de lokale heilige Bernadette. Wie al gezond zou worden in Lourdes wordt weer ziek van de commercie: vierhonderd hotels met vrome namen, honderden winkels met heilbrengende medaillons; flessen in de vorm van het Mariabeeld om - gratis! Lourdeswater uit de bron te tappen; kaarsen en een soort lampions met erop gedrukt het Lourdeslied en de Apostolische Geloofsbelijdenis en verder alles wat de toeristenindustrie maar kan bedenken.

Buiten 't heiligdom
Maar het moet ook gezegd: heel deze reusachtige evangelische boekhandel met bijprodukten speelt zich volstrekt buiten de heiligdommen rond de Mariagrot af. Elke commercie, zelfs die van de fotograaf die u te duur wil ,,vereeuwigen" bij de Rozenkranskerk of het beeld van de Gekroonde H. Maagd, wordt op het domein van de heiligdommen geweerd. En tot m'n stomme verbazing is het - naar sommigen aannemen: genezing bewerkende — bronwater geheel kosteloos. Alleen een offer wordt gevraagd voor de mooie witblauwe kaarsen die men in de grot brandt voor het witblauwe Mariabeeld waarvan Bernadette zei dat het toch niet echt leek op de Dame zoals die aan haar was verschenen. Ik merk tegen een Nederlandse pastoor op het wel mooi te vinden dat men, zoals Jezus de wisselaren, nu de middenstanders met hun glittertroep van het,,tempel" plein verjaagt. Maar er staat ook een bord dat bedelen verbiedt binnen dit gewijde domein. Kijk, en dat deed Jezus niet. Hij verjoeg niet de bedelaars, maar hielp en genas ze. (De zigeunervrouw met haar kind dat mij om een aalmoes bleef achtervolgen zag er trouwens niet hulpbehoevend of doodziek uit!)

Processies
Als je nu eenmaal bent aangekomen en over de ergste schrik over dit religieus bedrijf heen bent, wat moetje hier dan als pelgrim? Wel, wie wil kan de hele dag en avond eucharistievieringen in alleriei talen bijwonen bij en vóór de kerken, vóór de Mariagrot, in een reusachtige circustent voor jongeren. Maar er zijn dagelijks voor elke devote katholiek twee volstrekte hoogtepunten. Elke middag is er de processie van het Heilig Sacrament waarin onder een baldakijn door priester of bisschop de monstrans met daarin de ouwel wordt rondgedragen. Velen, maar niet zozeer Nederlandse pelgrims, knielen op de Esplanade vóór de kerken en aanbidden deze vleesgeworden kleine ronde koek. Want ondanks Vaticanum II en ondanks een modernere Nederiandse roomse uitleg van het misoffer is voor de duizenden die hier aanbidden Christus lijfelijk in het brood en de wijn aanwezig.
Die processie - ik zag o. a. de stoet geleid door bisschop Donze van Tarbes en Lourdes - is een volstrekt hoogtepunt van godsdienstige beleving bij de eenvoudige devote bedevaarder, mede omdat na afloop de honderden zieken op hun brancards en in rolstoelen worden gezegend en soms het oude, weer van stal gehaalde maar nu nieuw uitgelegde, sacrament van de ziekenzalving (voorheen: laatste oliesel) ontvangen.

Lichtstoet
En het andere toppunt van godsdienstig en vooral ook esthetisch genieten is elke avond de lichtprocessie waarin de H. Maagd van Lourdes centraal staat: één grote ten hemel stijgende lofzang en gemurmel van gebeden waarin de Moeder Gods- die zij volgens mgr. Bluyssen niét is! - en de Mede verlosseres (die zij in de kerkleer óók niet is, al heeft het volksgeloof daar om zo te zeggen lakaan!)ende Koningin des hemels op waarlijk meeslepende wijze in zang en gebed wordt vereerd.

Kloof
Officieel alleen vereerd, niet aangebeden, want zelfs Rome leert dat de H. Drieëenheid alleen aanbeden mag worden, terwijl de H. Maria, altijd maagd, slechts moet worden vereerd of om voorspraak bij haar Zoon gevraagd. Maar wat een kloof tussen leer der kerk en al of niet toegestane of zelfs bevorderde volksdevotie.

En al doet de moderne kerkleiding hier en daar moeite om deze vroomheid te bagatelliseren en om de Mariaverschijningen te ontmythologiseren en onhistorisch uit te leggen, het blijft een feit dat men de R. K. Kerk niet alleen mag beoordelen naar haar dogma's en encyclieken, maar ook naar de praktijken. En die zijn in Lourdes soms van een heidense magie en steeds volstrekt onbijbels.

Bisschop Bluyssen
Een vraaggesprek in Lourdes met oud-bisschop mgr. Bluyssen (Den Bosch), die ik bij tal van eucharistievieringen en bij de eerste communie en het toedienen van het sacrament van het vormsel had bezig gehoord en gezien. Een zeer pastorale, spirituele man met een warm hart voor gestoorde en zieke mensen en kinderen. Een man die liever herder dan kerkvorst was, daardoor ook (letterlijk) ziek werd van Rome en kerkpolitiek en daarom zijn ambt moest neerleggen. Iemand die Vaticanum II bijwoonde en als vernieuwer gold in de Nederlandse kerkprovincie. Watzoektzo'n,,moderne" bisschop in Lourdes? Genezing? Hij was er al zo'n 25 keer. Zijn preken waren tamelijk Christocentrisch, opvallend weinig Mariaal, als ik ze vergelij k met wat ik aan bijv. Italiaanse en Spaanse missen hoorde. Maar dat is geen tegenstelling, zegt de bisschop, want Maria's taak is heenwijzen naar het Lam Gods. Zelf is zij niet goddelijk, maar wel na Jezus de beste mens die ooit op aarde leefde.

Verkilde kerk
Nee, Bluyssen kwam niet zelf voor genezing en benadrukt dat een eventueel wonder ook nooit de reden mag zijn van een pelgrimage naar Lourdes, noch voor een aflaat, want daarover wordt niet weer gerept. Wie komen vanuit ons land dan hier en waarom? Eenvoudigen in leer en leven die in de wat verkilde kerk van na het concilie warmte en liefde missen en hier weer via de moederlijke Mariafiguur hun gemis aanvullen. Deze volksdevotie is legitiem, al is de kerk er altijd voorzichtig mee. Nieuwe verschijningen (zoals nu in Joegoslavië) worden ook niet meteen erkend, soms zelfs helemaal nooit. Men komt hier allereerst om troost, bemoediging, voorspraak, toenadering tot God en Christus via de moeder van Jezus die zelf ook zoveel heeft doorstaan. In de Nederlandse kerk is, aldus Bluyssen, Maria terwille van het oecumenisch gesprek wel eens te veel naar de achtergrond verdrongen, alsof ze er niet zo toe doet. Hij vindt dat onjuist: oecumene is niet: je eigen achtergrond verwaarlozen.

Symboliek
Maar anderen bezoeken Lourdes vooral om hulp en dienstbaarheid, om hun christenzijn in daden om te zetten. De laatsten zullen, zo merk ik op, met dat oude geloof in wonderlijke verschijningen en tekenen minder uit de voeten kunnen. En een jonge pastor, wijdeling van Bluyssen, had me verteld heel die poespas op de koop toe te nemen. Het gaat om een nieuw beleven van de symbolen water (reinigend), vuur (verwarmend, ook louterend), licht enz. De bisschop: op het laatste concilie is die nieuwe weg als de juiste gewezen. Alle nadruk moet liggen op zaken als troost en steun, op een persoonlijke ommekeer, het ontvangen van nieuwe hoop, en niet op wondergenezingen. (Die zijn, zo lees ik elders, trouwens niet zozeer bij bron en grot voorgekomen als wel bij de H. Sacramentsprocessie waarin niet Maria, maar,, ons Heer" centraal staat).

Middelares?
Bedevaarten als ontmoeting zijn goed, maar men moet wel de juiste geloofshouding verkondigen: Christus centraal en niet Zijn moeder, aldus mgr. Bluyssen die opmerkt dat Maria in de kerkleer geen Medeverlosseres heet, maar ,,wèl officieel Middelares en dat is al aanvechtbaar genoeg". Hij noemt de aflaat,,volkomen achterhaald' ', merkt op dat Maria's Lofzang (het Magnificat) niet alleen feministisch te gebruiken is, erkent zijn voorliefde voor spiritualiteit, wil Maria's plaats niet vergroten en wil nu nog geen oordeel vellen over de betekenis van het bezoek van de sterk Mariale paus aan ons land voor het eventueel herleven van de Maria-devotie. De kerk moet meer doen aan bezinning en bekering, zegt hij en hij uit zijn vrees voor grote splijtzwammen in de Ned. kerkprovincie waarbij, zoals bij,,Samen op weg'', linker en rechter vleugels dreigen af te haken.

Waarom op bedevaart?
Waarom ga je naar Lourdes? Sinds 1883 zijn er vanuit ons landjaariijks duizenden per trein of vliegtuig naar de grot van Bernadette getogen. Lourdes ontvangt in het hoogseizoen (van Pasen tot half oktober) gemiddeld per week 60.000 tot 70.000 pelgrims, per jaar meer dan vier miljoen, waarvan misschien éénderde als gewoon toerist. De rest: eenvoudige volksgelovigen, militante missieof actiegroepwerkers, kritischen die Lourdes zien als folklore en magie en jongeren die niet Maria zoeken, maar vooral elkaar, de stilte, de meditatie.
Enquêtes vroegen: wat zoekt u in Lourdes? Antwoorden in volgorde van belangrijkheid en grootste aantallen: Maria vereren, kracht krijgen, geloof versterken, genezing vragen, de wereldkerk beleven, leren bidden, mij bekeren, ontspanning vinden, een gedane belofte houden. Van zeventien antwoorden kwam bekering pas op de 15e plaats. Drie Nederlandse bedevaartorganisaties zijn bisschoppelijk erkend. De oudste is de Nationale Bedevaarten (Den Bosch), daarnaast werken de Limburgse Bedevaart en de uit hetR.K. Werkliedenverbond (later KAB) voortgekomen Comité Bedevaarten van het NKV. Katholieke ziekenfondsen bekostigen vaak de tocht, met name van de gehandicapten en één begeleider. De drie geven samen het kwartaaltijdschrift,,Lourdes" uit, maar hebben elk hun eigen achterland. De NKV-pelgrims hoeven geen lid te zijn van de (in de FNV opgegane) R.K. vakbonden. Daarnaast organiseren ook de Paters Montfortanen en reisbureaus als Raptim wel Lourdestochten. Maar die laatste reizen zijn niet gegarandeerd pelgrimsreizen in de ware zin.
De Nederiandse pelgrims waren, zo kon ieder duidelijk zien, vaak een vreemde eend in de bijt van volksdevotie, magie, begelovig knielen en de grotwand kussen, etc. Zij bleven overeind staan als Latijns Amerika knielde, de rozenkrans bad, zich bekruiste en vol vervoering leek.,,Doe maar normaal" lijkt soms de slogan van deze Hollandse Lourdesgasten tussen de murmelende gebedenstromen en de vervoerende mystiek en muziek...

Hoe zag Bemadette Maria?
Waarop zijn de honderden hotels, vele kerken, ziekenhuizen, souvenirwinkels van Lourdes gegrondvest? Op de uitspraken van een 14-jarig meisje, Bemadette Soubirous, die vier jaar na het officiële dogma van Maria Onbevlekt Ontvangen (1854) vanaf 11 februari tot 16 juli 1858, maar vooral in februari en maart, in totaal achttien keer in een grot boven de rivier de Gave de ,,Dameinhet wit meteen blauwe brede ceintuur" zou hebben ontmoet.
Deze ,,dame" maakte zich naderhand bekend als,, Ik ben de Onbevlekte Ontvangenis" en Bemadette kreeg heel wat opdrachten: ze moet veertien dagen achtereen elke dag bij de grot komen. De verschijning belooft haar,,niet dat ze gelukkig wordt in deze wereld, maar wel in de andere" . Ze moet streng boete doen en daarvoor o. a. gras eten en modderwater uit de rots drinken. Bij de derde maal ontspringt hier dan een heldere bron, die anno 1985 per dag zo'n 120.000 liter zuiver water geeft. Bemadette moet ook doorgeven dat men in processie naar de grot moet komen, dat er een kapel ter verering moet worden gebouwd, dat er alom boete wordt gedaan en gebeden om zondaars te bekeren. Pastoor Peyramale en bisschop Laurence staan aanvankelijk aarzelend tegenover de verschijningen, maar vanaf 1862 worden ze erkend. De in 1879 overieden Bemadette werd eerst zalig — en al in 1933 door paus Pius XI heilig verklaard.
Enkele wonderen hebben, zo zegt men, haar 35-jarig leven vol moeite en verdriet vergezeld. En in haar officiële biografieën van de RK theoloog en historicus prof. René Laurentin krijgt men een indruk van een gemarteld leven. Psychopatisch? Neurotisch? Ziekelijk? In volstrekte eenzaamheid ging ze haar weg: alleen zij ,,zag" de verschijningen, ook als honderden haar vergezelden naar de grot van Massabielle. Overspannen fantasie? Echt afdoende verklaringen ben ik nog niet tegengekomen en de roomse uitleg bevredigt mij niet!

Lourdes: wat is er tégen?
Er is veel op Lourdes tegen. Niet de schitterende natuur en het stralende weer. Wèl het fundament dat niet steunt op de Schrift alleen, maar op een door ons afgewezen kerkelijke traditie van twintig eeuwen. Maria was niet onbevlekt, niet altijd maagd, niet koningin des hemels, niet moeder van God. Maar elke dwaling in de Schriftuitleg had logischerwijze nieuwe tot gevolg. Maria worden tal van verschijningen toegedicht, steeds aan jonge meisjes en voor anderen oncontroleerbaar: Lourdes, Fatima, Lisieux, Medjugorje. Haar vermeende boodschappen zijn strijdig met al de bijbelse gegevens. Zij leidt niet tot Jezus, maar juist van Hem vandaan, in deze verering die aanbidding wordt, in deze processies en misvieringen (ook als ze modern zijn, met vlotte tekst en Nederiandse gezangen). Wij zijn in onze eeuw lief voor elkaar en andersgelovigen en we zullen niet meer zo vaak hardop Vraag 80 van de Heidelberger Catechismus reciteren: ,,de mis is een verloocheningvan de enige offerande en het lijden van Jezus Christus en een vervloekte afgoderij".
Mgr. Bluyssen wil duidelijkheid in de oecumene en daar past ook dit belijden van Zondag 30 bij. Daar past niet bij dat de Schriftlezingen in de afscheidsmis bij de grot werden gedaan door de vrouwelijke Hervormde predikante ds. S. van der Wal, die in Huize 't Gruytveld te Terheijden pastorale zorg verleent. Haar ambt als vrouw en als predikant wordt door Rome niet erkend en het belijden van haar kerk noemt de mis afgoderij. Maar ze zong luide het,, Ave Maria'' mee, terwijl Bluyssen de mis celebreerde.
En ex-pater Redemptorist ds. H. j. Hegger merkt op over Lourdes: massahypnose, strijdig met Joh. 4 (aanbidden overal, in geest en waarheid) en met alles wat de Bijbel leert over verschijningen (die, als te Endor, eerder van Satan dan van God uitgaan). De wonderen zijn volgens Hegger meer duivels werk dan Gods werk. Zelf onze zonden uitboeten is onnodig en onmogelijk. Gestorven heiligen aanbidden is verboden en van,,Christus alleen de eer" blijft niets over. Lourdes is psychische wierook die de ziel bedwelmt met tal van heidense en bijgelovige aspekten, aldus deze ex-priester.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen