Scheepsramp met de sloep Middelharnis: deze week 150 jaar geleden

In 1863 brak voor de zeevisserij vanuit Middelharnis een bloeiperiode aan. Na decennia van armoede en tegenslag, verdienden de vissers nu het dubbele van voorheen. Maar de scheepsrampen van 1863, 1865, 1867 en 1872 overschaduwden alles. 63 vissers lieten het leven bij vijf scheepsrampen. Middelharnis was in rouw.

De vooruitzichten voor de zeevisserij waren gunstig, De reders Kolff, Slis, Veerman en Peeman durfden het daarom aan om de vloot van Middelharnis volledig te vernieuwen. Ze lieten zeventien sloepen bouwen op scheepswerven in Vlaardingen en Middelharnis. Johannis Meijer Veerman (1808-1892) nam er drie voor zijn rekening, waaronder de Middelharnis. Deze sloep liep in 1865 van stapel van de werf van L. van Dam & Co. in Vlaardingen.

Veerman vertrouwde het gezag over de Middelharnis toe aan Cornelis Smit (1821-1872). De reder koos voor een zeer ervaren zeeman, want Smit werkte al sinds 1850 als schipper op verschillende sloepen van Middelharnis. Cornelis Smit en zijn bemanning waren zeer succesvol met de nieuwe sloep. Ze maakten met de Middelharnis elk jaar hoge besommingen. Gemiddeld verdienden de vissers op de vloot van Middelharnis 450 gulden in het jaar voor de ramp. Het jaarloon van een matroos op de Middelharnis bedroeg maar liefst 615 gulden.

Extreme weersomstandigheden

Op vrijdag 8 november 1872 vertrekt de Middelharnis vanuit de thuishaven naar de visgronden bij de Waddeneilanden, tegelijk met de Vijf Gebroeders (schipper Gerrit Langbroek). Aan de noordkant van Terschelling vissen de sloepen van Middelharnis vanaf oktober tot in december vaak met plomplijnen (handlijnen) op schelvis. De ramp voltrekt zich op de avond van dinsdag 12 november 1872. De weersomstandigheden zijn extreem slecht: een harde westenwind en sneeuwbuien. De Middelharnis wordt in het donker overvaren door een groot koopvaardijschip, een driemastbark.

De bemanning van de Vijf Gebroeders zag wat er gebeurde. Hendrik de Korte (1880-1948), oud-visser en leraar aan de Visserijschool in IJmuiden, tekende de toedracht als volgt op: ‘Er kwam weer een zware sneeuwbui opzetten en men geraakte elkaar uit het oog. Plotseling kwam er een groot zeilschip recht voor de wind varende rakelings achterom. Dit schip dat een grote snelheid had, voer recht op de plaats aan waar Smit met zijn schip zich bevond. Toen de bui over was, was er van de sloep van Smit niets meer te zien. Smit is nooit meer binnengekomen en zeer waarschijnlijk door het zeilschip overvaren.’

De reizen op verse vis in het najaar en in de herfst en in de winter duurden meestal tien tot veertien dagen. Naarmate er eind november 1872 meer sloepen behouden in de thuishaven terugkeerden, groeide de ongerustheid over het lot van de Middelharnis en haar bemanning. De Vijf Gebroeders, die gelijk met de Middelharnis vertrokken was, keerde op 2 december terug in Middelharnis. Op dat moment drong het verlies tot de nabestaanden door. Een week later beschouwde men het vergaan van de sloep als definitief. Ds. W.C. Huizer, voorganger in Dirksland en vriend van schipper Cornelis Smit, schreef op 10 december zijn ‘Rouwklacht op het vergaan van de vischsloep genaamd Middelharnis’.

Twaalf

Bij de ramp kwamen twaalf vissers om: Cornelis Smit (schipper, 51 jaar), Pieter Dubbeld (51 jaar), Simon de Moeij (47 jaar), Pieter de Man (42 jaar), Adrianus van den Nieuwendijk (35 jaar), Arend de Waard (30 jaar), Johannis Don (28 jaar), Hendrik Dupré (27 jaar), Gerrit Smit (22 jaar), Aren Jan de Waard (22 jaar), Marinus Smit (15 jaar) en Bastiaan de Moei (14 jaar).

Het kwam in die tijd vaak voor dat bemanningsleden op een sloep familie van elkaar waren. Zo ook op de Middelharnis. Bij deze ramp verloren Cornelis Smit, zijn zoons Gerrit en Marinus en zijn schoonzoon Arend de Waard het leven. Vader en zoon Simon de Moeij en Bastiaan de Moei kwamen eveneens om.

Met uitzondering van Aren Jan de Waard en de twee jongens, waren alle bemanningsleden gehuwd. Negen vrouwen werden weduwe en 28 kinderen verloren hun vader. Er was in deze tijd geen sociaal vangnet. Na elke scheepsramp werd geld ingezameld om de nabestaanden te ondersteunen. Op 13 december startte de landelijke collecte voor de weduwen en kinderen van de omgekomen vissers van de sloep Middelharnis.

Gulle giften

In vissersplaatsen als Maassluis, Vlaardingen en Nieuwediep werd gul gegeven. Ook het Koninklijk Huis liet zich niet onbetuigd. Koning Willem III en prinses Marianne schonken elk 200 gulden, prins Frederik 50 gulden en prins Hendrik zelfs 400 gulden. De commissie maakte eind maart 1873 de eindstand van 10.254 gulden bekend. Dit was een hoog bedrag vergeleken met eerdere inzamelingen, die 4.000 tot 6.000 gulden opbrachten. Afhankelijk van het aantal kinderen, bedroeg de wekelijkse ondersteuning voor een weduwe 1,50 tot 2,50 gulden per week. Daarnaast was er hulp in de vorm van brandstof en warm eten in de winter. De opbrengst van de inzameling was voldoende voor een minimale bijdrage aan de gezinnen gedurende een aantal jaren.

In de getroffen gezinnen kwamen na het vergaan van de sloep nog vier kinderen ter wereld. Johannis Don kreeg, ter nagedachtenis, de naam van zijn vader. Gerrit Cornelis Marinus Smit is vernoemd naar zijn vader, zijn grootvader en zijn oom. Bastiaan Simon de Moei is vernoemd naar zijn broer en zijn vader. Ook Adriaantje van den Nieuwendijk werd naar haar vader vernoemd.

Veel mogelijkheden had een weduwe niet om zelf in haar levensonderhoud te voorzien. Hertrouwen bood nog de meeste bestaanszekerheid, maar een nieuw huwelijk was pas na enkele jaren mogelijk. Alle negen weduwen begonnen een gerechtelijke procedure om het overlijden van hun echtgenoot aan te tonen en toestemming voor een nieuw huwelijk te krijgen. Die toestemming kwam in 1876, maar de meesten maakten er geen gebruik van. Van de negen weduwen zijn alleen de jongste drie hertrouwd. De weduwen van Pieter Dubbeld, Pieter de Man en Simon de Moeij begonnen een winkeltje. Ze waren in de veertig en hadden een groot gezin. De spoeling voor de winkeliersters was helaas erg dun. Er waren immers al vier scheepsrampen geweest en ook enkele van deze weduwen waren winkeltjes begonnen. Adriaantje Boon, de weduwe van schipper Cornelis Smit, die haar man en twee zoons verloor, verhuisde met een deel van het gezin naar Den Haag. Haar stiefdochter Tannetje Witvliet Smit, de weduwe van Arend de Waard, vertrok na enkele jaren naar Vlaardingen. Pieternella van Dongen, de weduwe van Adrianus van den Nieuwendijk, is niet verhuisd. Ze overleed in 1935 in de leeftijd van 98 jaar. Ze was gedurende 63 jaar weduwe.

Meer informatie over de scheepsrampen is te vinden in 'Rinus van Dam, Marlies Jongejan en Pieter Koster. De vergeten vissers van Middelharnis. Scheepsrampen en ongevallen (1717-1938).' Uitgegeven onder auspiciën van het Streekmuseum Goeree-Overflakkee in 2018.

De rouwklacht van ds. W.C. Huizer is door het Streekmuseum in zijn geheel gepubliceerd in het Eilanden-Nieuws van 14 en 18 december 1984 en te raadplegen via www.krantenbankzeeland.nl.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen