Samenleving maakbaar?

Forum

De vooraanstaande PvdA-er Den Uyl zei het in zijn dagen al: in de politiek zijn de marges smal. Het was bedoeld als een verontschuldiging voor het achterblijven op zijn politieke idealen en bepaald niet als juichkreet.

De na-oor!ogse tijd; de tijd van de wederopbouw en van de betrekkelijke welvaart en groei. De jaren zestig; de jaren van "alles mag en kan". De jaren zeventig; de jaren waarin welhaast alles binnen bereik leek. De Staat verzorgde van wieg tot graf. Een enkele zwartkijker hier of daar stak een waarschuwende vinger op: zo kan het niet altijd doorgaan. Er zal een keer komen. En hoe zullen de verwende, vooral jongere generaties zich dan gedragen?

De kentering kwam, tot ongenoegen van velen. Den Uyl werd herinnerd aan zijn idealen, uitgedaagd om die toch te verwerkelijken. Edoch, de marges bleken erg smal. Onze politieke leider toen, ds. H.G. Abma, hoopte dat die situatie van teleurstelling en frustratie niet zou leiden tot malle charges. De verzorgingsstaat had zichzelf vertild. De samenleving was werkelijk niet zo maakbaar als in "betere tijden" gedacht. Nu klinken zelfs in politiek-linkse kringen geluiden dat de samenleving maar beperkt maakbaar is door de politiek. Gewezen kan worden op het jongste boek van de heer J.A. van Kemenade, die kamerlid was, minister van onderwijs was, informateur was, vooraanstaand en trendzettend lid van de PvdA, nu burgemeester van Eindhoven. Hij constateert een grote scepsis over het typisch socialistische stokpaard van "de maakbare .samenleving" van weleer, maar weigert overigens zijn authentieke idealen op te geven. Hij erkent dat de toekomst niet modelmatig kan worden gepland, maar herinnert er met klem aan dat wij wel bij uitstek verantwoordelijk blijven voor een meer rechtvaardige, vrije en doelmatige inrichting van onze samenleving. Het ijveren voor vernieuwing en verbetering zal zijns inziens gepaard moeten gaan met het besef dat de regels van A. Roland Holst in zijn gedicht "De ploeger" van toepassing zijn. Deze luiden: "Ik zal de halmen niet meer zien, noch binden ooit de volle schoven, maar doe mij in de oogst geloven, waarvoor ik dien". Hij gaf zijn boek daarom de titel "geloven in de oogst" mee.

MAAKBAAR VIA ONDERWIJS?

Dezelfde Van Kemenade kwam in de midden-zeventiger jaren met zijn beruchte Contourennota voor een nieuwe inrichting van het voortgezet onderwijs. Met zijn "middenschoolgedachte" laaide een felle discussie op in de volle breedte van politiek en maatschappij. De nota stelde in veler oog het onderwijs dienstbaar aan maatschappijvernieuwing. Een citaat: "Onderwijs kan weliswaar niet op eigen kracht nieuwe maatschappelijke verhoudingen en meer gelijkwaardigheid in de samenleving bewerkstelligen, maar het kan er wel een belangrijke bijdrage toe leveren. En het is stellig een wezenlijke voorwaarde voor het welslagen van een beleid dat daarop is gericht". En een ander citaat: "De voor een democratische samenleving noodzakelijke mondigheid en weerbaarheid van haar burgers vereisen een voortdurend langere en bredere vorming. De positie die men in de maatschappij inneemt en de macht die men op grond daarvan heeft, worden in toenemende mate bepaald door kennis en opleiding. Verdeling van macht en behoud van de mogelijkheden tot democratische controle vereisen dan ook meer dan ooit een rechtvaardige verdeling van opleiding en opleidingskansen". De middenschool bleek onhaalbaar. De discussie duurde voort en werd onlangs in de Tweede Kamer beslecht met het wetsvoorstel dat de basisvorming introduceert. Staatssecretaris Wallage, die het wetsvoorstel kanp verdedigde en als een trouwe leerling van Van Kemenade bekend staat, gaf tijdens het debat onomwonden toe dat de politieke ideologie van de middenschool als volstrekt opgegeven moet worden beschouwd.

Hooguit zijn veel l< leinere stapjes mogelijk in een langlopend vernieuwingsproces. De samenleving maakbaar via het onderwijs? Neen dus, althans veel langzamer dan ooit beoogd.

ANDERE TERREINEN DAN?

Eenzelfde deceptie tekent zich af in bijvoorbeeld het welzijnswerk met zijn vele gesubsidieerde koepels en instanties. De samenleving heeft er maar zeer beperkt door aan kwaliteit gewonnen. Mensen en structuren betonen zich in veranderingsprocessen weerbarstiger dan gedacht. Wat te denken van de Marietjes in het onderwijs, die vanuit de vrouwenemancipatiekoker met het (verplichte? ) vak wiskunde bediend, toch niet echt veel wijzer blijken te zijn geworden? De democratiseringsgolf van de jaren zestig en zeventig heeft bepaald geen hoogwaardiger bestuur en beheer opgeleverd. Aan universiteiten en hogescholen wordt steeds luider en serieuzer nagedacht over een terugschroeven van de "democratische verworvenheden" uit die dagen. De vrijheid-blijheid-houding lijkt hier en daar te (moeten) worden gekeerd door de wal van hechte en duurzame normen-en waardenpatronen.

Het is juist de jeugd die daarom vraagt, om duidelijkheid. De voorbeelden zijn met andere uit te breiden. Neen, de maakbaarheid van de samenleving blijkt goed tegen te vallen. Tot overmaat van ramp storten verdiepingen van het gebouw "verzorgingsstaat" in. De gezondheidszorg is op de bestaande voet niet langer te financieren; de aantallen gerechtigden in de Ziektewet en de Arbeidsongeschiktheidswet zijn zo hoog gestegen dat een en ander onbetaalbaar wordt en verhoudingsgewijs harde ingrepen nodig zijn. Vooral de linkse politici zien door veel strijd verworven rechten op de tocht terechtkomen. Dat verwekt ontreddering. Dat dwingt tot een heroriëntatie.

HET KWETSBARE VAN HET MAAKBARE

De grondfout die is gemaakt is deze, dat is uitgegaan van en te lang is vastgehouden aan de idee-fixe van de in beginsel goede mens of van het overwegend goede in de mens; een mens die je best in vrijheid een grote eigen ruimte kunt geven, waarvoor overigens de overheid zo ongeveer alle voorzieningen en regelingen collectief treft. Met ieders inspanning moet gemeenschappelijk kunnen gekomen worden tot een hoogwaardige samenleving waarin iedereen gelijke kansen heeft op macht, inkomen, wonen en vrije tijd. Maar wij hebben te doen met gevallen mensen, die liefhebbers zijn geworden van zichzelf en haters van de naaste; mensen die zich steeds weer en meer pogen te ontworstelen aan de zo heilzame normen en waarden in Gods Woord en Zijn Wet vervat voor het persoonlijke èn publieke leven. Deze ernstige werkelijkheid te veronachtzamen maakt het maakbare op voorhand uiterst kwetsbaar en het gemaakte broos.

MET ZUIVER PASLOOD GEMAAKT

De overheid naar het onverkorte artikel 36 van onze Nederlandse geloofsbelijdenis maakt wel degelijk ook een samenleving. Recht en gerechtigheid oefenen; de ongebondenheid onder de mensen tegenstaan; de zwakken een schild zijn; het Koninkrijk van Jezus Christus doen vorderen en alles dat zich daartegen verheft keren; Gods Wet naleven en doen naleven met hulp van daarvan afgeleide (rechts-)beginselen. Ja, als de overheid haar ambt en plicht Dienaresse Gods te zijn, recht zou verstaan en oprecht zou nastreven, dan wordt óók gewerkt aan een samenleving, dan wordt ook gestuit op weerbarstige mensen en structuren en zal de samenleving niet zo maakbaar blijken te zijn als idealiter voor ogen staat; maar dan zal er wel iets goeds tot stand komen, iets duurzaams ook, omdat het gehanteerde paslood zuiver is. Bescheidenheid en volharding gaan dan hand in hand bij het zoeken van het enig goede voor land en volk. Dan kan in de oogst worden geloofd, omdat God Zelf die toezegt (Psalm 19)! En waakzaamheid blijft geboden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen