Calvijn over Gods beloften (2)

Beloften der wet

Wanneer wij geconstateerd hebben dat de eigenlijke scopus (doelwit) van het geloof, volgens Calvijn, gevormd wordt door de beloften, met uitsluiting van de geboden sluiten wij op een merkwaardig verschijnsel. Herhaaldelijk wijst de hervormer er namelijk op dat er ook beloften der wet zijn. De vraag rijst wat hij daaronder verstaat en of hij deze al of niet tot het voorwerp van het geloof rekent. Vanwege het grote belang dat Calvijn aan deze beloften der wet (promissiones legis) toekent, veroorloven wij ons er in dit verband nader bij stil te staan. In Institutie III, 17, 6 vinden wij een definitie: 'Beloften der wet noem ik niet die, welke overal in de boeken van Mozes verspreid zijn (want daarin treft men ook veel beloften van het Evangelie aan), maar die welke in eigenlijke zin betrekking hebben öp de bediening der wet. Zulke beloften, hoe men ze dan ook noemen wil, kondigen aan dat u vergelding bereid is onder deze voorwaarde dat gij doet wat u bevolen is'. Het gaat bij deze beloften der wet blijkbaar om loonbeloften, die ons Gods vergelding toezeggen voor het naleven van Zijn geboden. Aan de onderhouding van de wet heeft God beloften van beloning verbonden. Hoewel God naar recht van ons eist wat Zijn wet voorschrijft, belooft Hij ons toch een onverschuldigd loon. 'Om ons op alle manieren aan te sporen belooft Hij als beloning voor de gehoorzaamheid van hen die Zijn geboden onderhouden, zowel zegeningen voor het tegenwoordige leven alsook de eeuwige gelukzaligheid.'

Voorwaardelijk — onvoorwaardelijk

Het grote verschil met de beloften van het Evangelie is dat deze onvoorwaardelijk zijn en enkel steunen op Gods barmhartigheid, terwijl de beloften der wet voorwaardelijk zijn, namelijk afhankelijk van onze naleving van de geboden. De scholastiek leerde dat de mens min of meer bij machte is aan deze voorwaarde der werken te voldoen, zodat in de rechtvaardiging niet alleen Gods genade, maar ook de verdienstelijkheid van de mens gewicht in de schaal legt. Men redeneerde: het is ondenkbaar dat God de beloften der wet tevergeefs heeft gegeven; derhalve moet de mens in staat worden geacht aan haar voorwaarde te voldoen.

Calvijn wil daar echter niets van weten en benadrukt, dat God niet een gedeeltelijke, maar volkomen gehoorzaamheid van de mens eist en dat die door niemand opgebracht kan worden. 'De beloften der wet worden krachteloos gemaakt door onze ondeugd, omdat zelfs de volmaakste verre is van een volkomen rechtvaardigheid.' Wanneer wij op de beloften der wet zien, komen wij niet verder dan de ontdekking van onze zwakheid en tekortkomingen. Het is vanwege deze onmogelijkheid onzerzijds om aan de voorwaarden die aan - de beloften der wet verbonden is te voldoen, dat het geloof er ten diepste geen boodschap aan heeft. Hun vervulling zou altijd wankel en onzeker blijven, aangezien onze prestaties altijd onder de maat blijven. Calvijn rekent hen daarom, evenmin als de geboden tot het eigenlijke voorwerp van het geloof. Op geen andere wijze worden wij rechtvaardig voor God dan door het geloof in de beloften van het Evangelie. 'Wij verkrijgen de rechtvaardigheid alleen omdat deze ons wordt aangeboden door de belofte van het Evangelie en daaraan zien wij, dat wij deze bezitten door het geloof.'

Genadeloon

Ondertussen blijft de vraag van Rome aan het adres van Calvijn natuurlijk wel staan: waarom heeft God beloften der wet gegeven wanneer toch niemand in staat is aan haar voorwaarde te voldoen? Calvijn ontkent met klem, dat ze nutteloos zouden zijn. Wat wij door eigen werken niet verwerven kunnen wil Hij ons wel schenken uit genade. Wanneer wij tot de erkenning gekomen van onze onmacht om aan de voorwaarde van de beloften der wet te voldoen en wanneer wij Gods goedheid, ons in het Evangelie aangeboden, in geloof omhelzen dan geeft God ons uit genade wat ons ontbreekt en doet Hij ons de vrucht van de beloften der wet genieten net alsof de voorwaarde door ons vervuld was. 'Wat God in Zijn wet aan volmaakte betrachters der rechtvaardigheid belooft, ontvangen de gelovigen door Zijn goedgunstigheid, terwijl Hij hun streven en hun vrome begeerte om te gehoorzamen uit genade voor een volmaakte rechtvaardigheid rekent. Men zou het zo kunnen samenvatten: terwijl de beloften der wet volgens Calvijn van nul tot generlei waar­ de zijn in het kader van onze rechtvaardigmaking vanwege het feit dat wij met onze werken niet in staat zijn aan de voorwaarde van haar vervulling te voldoen (hier lag zijn conflict met Rome) kent hij er in het leven der heiligmaking een zeer positieve waarde aan toe. Het loon dat God ons in deze beloften toezegt moet verstaan worden aan genadeloon. God belooft Zijn eigen werk in ons te zullen belonen en Hij doet dat met name om ons te stimuleren tot een leven van dankbaarheid. 'Omdat wij door de geboden in onze traagheid niet genoeg geprikkeld worden, worden er beloften bijgevoegd, die door een zekere lieflijkheid aanlokken om de geboden lief te krijgen.'

Correlatieve betrokkenheid

Calvijn wordt niet moe het beloftekaraktervan het geloof te onderstrepen. In allerlei toonaard en variatie wordt het thema geloof en belofte door hem aan de orde gesteld. Enkele sprekende voorbeelden daarvan willen wij hier, ter nader illustratie doorgeven. Hoe deelt God ons het leven mee? 'Door Zijn genadige beloften, die wij door het geloof aannemen.' Het geloof 'hangt samen met de beloften'; een waarachtig geloof 'hoort de woorden Gods en steunt op Zijn belofte; De natuur van het geloof kan door niets beter of duidelijker verklaard worden dan 'door het wezen van de belofte, waarop het als op een eigen fundament zo steunt, dat wanneer zij weggenomen wordt, het geloof terstond instort, of liever: verdwijnt'; zoals gehoorzaamheid uit het geloof geboren wordt, zo wordt ook het geloof 'uit de beloften geboren'; het geloof 'hecht zich aan de beloften'.

Belofte en geloof zijn voor Calvijn dus helemaal op elkaar afgestemd. Over en weer zijn ze op elkaar aangelegd. Het is aan het geloof eigen zich uitsluitend te richten op de belofte. Maar omgekeerd nodigen en dringen ons Gods beloften ook tot geloof. Er is hier sprake van een wederkerigheid, van een correlatieve betrokkenheid. Calvijn laat in dit verband de term 'wederkerig akkoord' vallen (un accord mutuel). In een preek over Lukas 1 : 45-48 wordt gezegd: Het geloof, zoals de Heilige Schrift daarvan spreekt neemt Gods beloften in aanmerking. Er is als het ware een blik van verstandhouding en een wederkerig akkoord: od van Zijn kant roept ons tot Zich en Hij breidt Zijn armen uit om ons als Zijn kinderen bij Zich te nemen; en wij van onze kant komen tot Hem, nemen Zijn eindeloze goedheid aan, die Hij jegens ons koestert, rusten in Hem en weten dat Hij ons niet tekort zal doen als Hij Zich zo goedertieren jegens ons betoont'. Calvijn bedoelt te zeggen: at God ons belooft in Zijn Woord, moet van onze kant met geloof beantwoord en aangenomen worden. Zonder geloof hebben wij aan Gods beloften niets. De krachtdadigheid van de beloften openbaart zich pas dan aan ons, wanneer ze geloof bij ons hebben gevonden. Vanwege deze correlatieve betrokkenheid van geloof en belofte is het, naar de mening van de reformator de taak van een getrouw dienaar des Woords, niet alleen de beloften bekend te maken, maar ook de mensen aan te sporen de roepstem des Heeren te volgen en niet 'traag en stom te blijven zitten'. ,

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen