Wat is waarheid?

‘De leugen regeert’. Dat was de mening van toenmalig koningin Beatrix over de Nederlandse journalistiek. Deze opmerking, in 1999 gemaakt tijdens een gesprek met een aantal journalisten, deed veel stof opwaaien. Volgens de koningin werd de Nederlandse pers ontsierd door ‘slordigheden, spelfouten, onzorgvuldigheden en eenzijdigheid’. Ook hekelde ze de ‘popularisering’ in de berichtgeving door de toenemende commercialisering. Commerciële media moeten immers geld verdienen. En dat kan door opvallende berichten, die onze aandacht trekken. De opmerkelijk scherpe uitspraken van de koningin schokten destijds de media. Het leidde zelfs tot een nieuw televisieprogramma onder de titel ‘De leugen regeert’, waarbij vermeende missers in de media aan de orde werden gesteld.

Wat waar voelt

Hoewel haar kritiek destijds vooral over de traditionele media ging, zijn haar zorgen in het huidige digitale tijdperk alleen maar relevanter geworden. Men spreekt zelfs van het ‘post-truth tijdperk’, waarin het verschil tussen waarheid en leugen er niet meer zo toe doet. Niet de objectieve feiten zijn belangrijk, maar persoonlijke overtuigingen en emoties. In deze post-truth samenleving telt niet meer wat waar is, maar wat waar voelt.

Democratisering van informatie

Een ontwikkeling die hieraan heeft bijgedragen, is de democratisering van informatie. Waar vroeger de traditionele media bepalend waren voor het verspreiden van informatie, is die rol tegenwoordig ook weggelegd voor iedere burger. Inmiddels kan iedereen met zijn smartphone nieuws maken, delen en interpreteren. Hoewel dit niet negatief hoeft te zijn, is wel het risico aanwezig dat de eigen interpretatie van de werkelijkheid vrij spel krijgt. Dat risico is ook aanwezig bij politici en influencers, die hun eigen mediakanalen opzetten. Via YouTube, X of Telegram communiceren zij hun boodschap direct met hun volgers. De Amerikaanse president Donald Trump communiceert zelfs via zijn eigen socialemediaplatform ‘Truth Social’. Ook de SGP verspreidt haar boodschap via een eigen YouTubekanaal (@SGPnieuws), met inmiddels bijna 26000 abonnees.

Desinformatie en nepnieuws

De opkomst van desinformatie en nepnieuws is een tweede ontwikkeling. Via sociale media kunnen onjuiste of gemanipuleerde berichten zich razendsnel verspreiden. Er wordt steeds vaker gebruikgemaakt van deepfakes (software waarmee je nepvideo's kunt maken die nauwelijks van echt te onderscheiden zijn) en AI-gegenereerde teksten. Schattingen geven aan dat inmiddels meer dan 50% van de berichten op sociale media (deels) door AI wordt opgesteld. Hierdoor wordt het steeds lastiger om echte beelden en uitspraken van valse te onderscheiden. Wie deze ontwikkelingen op zich in laat werken, kan met Pilatus cynisch en sceptisch worden. Wat is waarheid? Is de waarheid nog wel objectief vast te stellen? Heeft het nog wel zin om het nieuws te volgen? Moet ik mij niet helemaal afkeren van sociale media?

Vele nieuwsbronnen

Vijfentwintig jaar geleden was het Reformatorisch Dagblad de belangrijkste bron van nieuwsvoorziening voor de gereformeerde gezindte. Inmiddels komt het nieuws via allerlei kanalen tot ons. En dat doet iets met onze meningen en standpunten. De ‘gratis’ (sociale) media lijken aantrekkelijk, maar hun subtiele invloed op ons denken is veel groter dan vaak wordt beseft. Dat media niet neutraal zijn, bleek onlangs toen het onderzoek ‘God in Nederland’ werd gepresenteerd. De NOS koos voor de kop ‘Deel protestanten vaker negatief over homoseksualiteit en echtscheiding’, terwijl dagblad Trouw kopte met ‘Voor het eerst zijn jongeren geloviger dan de generatie voor hen’.

Goede journalistiek is niet alleen de feiten beschrijven, maar ook het nieuws duiden. Dit kan vanuit verschillende invalshoeken. Het maakt veel verschil of ontwikkelingen vanuit Bijbels perspectief worden benaderd of vanuit een seculier oogpunt. Zeker in gezinnen met opgroeiende kinderen is het nodig dat we het Reformatorisch Dagblad en kerkelijke bladen, zoals De Saambinder en Daniël, in huis hebben.

Verantwoordelijkheid ouder

Men maakt zich wereldwijd zorgen over de invloed van sociale media. Zo schrijven Europese regels voor dat jongeren onder de 16 jaar alleen met toestemming van hun ouders een account mogen aanmaken op socialemediaplatforms. En in maart heeft de Tweede Kamer een motie aangenomen over het instellen van een minimumleeftijd voor socialemediaplatforms als Facebook, Instagram, TikTok en Snapchat. Hierbij denken de Kamerleden aan 15 jaar. Hoewel deze regels moeilijk te handhaven zijn, geven ze wel een duidelijk signaal naar alle ouders. Als men zich in de Tweede Kamer al grote zorgen maakt over de invloed van sociale media, zou deze zorg bij reformatorische gezinnen nog veel sterker moeten zijn. Nemen we als ouders wel voldoende onze verantwoordelijkheid?

Mediawijsheid

Binnen reformatorische scholen is al enkele jaren aandacht voor het ontwikkelen van mediawijsheid bij jongeren. De lessen lijken echter een druppel op een gloeiende plaat te zijn. Het is essentieel dat we jongeren door een Bijbelse bril leren kijken naar nieuws en kritisch leren omgaan met bronnen en informatie. Mediawijsheid moet, meer dan nu het geval is, een kernonderdeel van de christelijke opvoeding zijn.

We leven in een verwarrende wereld, waarin echt en nep steeds moeilijker zijn te onderscheiden. In een tijd waarin waarheid steeds moeilijker te onderscheiden is, mogen we ons vasthouden aan Gods Woord: ‘Uw woord is de waarheid’ (Joh. 17:17). Wie leert denken vanuit de Bijbel, blijft staande in een wereld vol verwarring. ‘Koop de waarheid en verkoop haar niet’ (Spreuken 23:23). Juist nu.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen