Gratie

Bij de gratie Gods

‘Wij Willem-Alexander, bij de gratie Gods, Koning der Nederlanden, Prins van Oranje-Nassau, enz. enz. enz.’. Deze formulering vormt het begin van alle door onze koning ondertekende wetten. Het is de vraag in hoeverre onze koning de diepte van de woorden ‘bij de gratie Gods’ peilt, maar ze staan er wel. Wat wordt daarmee bedoeld? De koning heeft zijn macht te danken aan God. Zijn macht is een begrensde macht: hij kan niet zomaar doen wat hij wil, want hij is verantwoording schuldig aan God. Helaas staan deze woorden ook boven wetten waarvan de inhoud tegen Gods wetten ingaat … Er is al weleens geprobeerd deze woorden weg te halen, maar dat is gelukkig niet gelukt.

Gratie

Gratie: wat betekent dat eigenlijk? Er zijn in grote lijnen drie betekenissen: 1. Bevalligheid, charmant (met gratie loopt de dame naar haar stoel: ze loopt met vloeiende bewegingen naar haar zitplaats); 2. Gunst (de man is uit de gratie van zijn werkgever gevallen: hij kan het niet meer goed doen bij zijn baas); 3. (Gedeeltelijke) ontheffing van straf, genade (de koning verleent gratie aan de misdadiger: de veroordeelde hoeft zijn straf verder niet meer te ondergaan en mag vrij heengaan). ‘Bij de gratie Gods’ heeft het meest te maken met de tweede betekenis: de koning heeft zijn macht te danken aan God. We komen het ook tegen bij het reformatorische begrip ‘Sola gratia’: alleen uit genade. Het woord ‘gratis’ is ervan afgeleid, in het Latijn ‘Pro Deo’ genoemd (om Gods wil, van God ontvangen, om niet).

In dit artikel sta ik stil bij gratie in de betekenis van (gedeeltelijke) ontheffing van straf. Want daar is nogal wat over te doen geweest de laatste tijd.

Verkeerde gratie

Een van de eerste daden van Donald Trump na zijn inhuldiging als president van Amerika was het verlenen van gratie aan bijna 1600 veroordeelde ‘Capitoolbestormers’ (RD, 23 jan. 2025). Deze mensen, veelal aanhangers van Trump, probeerden op 6 januari 2021 te voorkomen dat Biden aan zou treden als opvolger van Trump, die de toenmalige verkiezingen had verloren. Trump beweerde dat zijn nederlaag het gevolg was van verkiezingsfraude. Hij riep zijn aanhangers op om naar het Capitool te marcheren om het kiescollege tot andere gedachten te brengen. Terwijl hijzelf terugreed naar zijn ambtswoning, drongen ongeveer 2000 relschoppers het overheidsgebouw binnen, waar ze vernielingen aanrichtten. Vier mensen kwamen om, kort voor, tijdens en na de bestorming. Een uur na het begin van de bestorming riep Trump de relschoppers op om het vreedzaam te houden, de politie te respecteren en naar huis te gaan. Later op de avond riep hij opnieuw op om rustig naar huis te gaan. Hij toonde echter ook begrip voor de bestormers, aan wie hij schreef: ‘We houden van jullie. Jullie zijn heel bijzonder’. Bij verschillende agenten was sprake van blindheid, afgerukte vingers, hersenschade en post-traumatische stressklachten. Het is niet vreemd dat gesproken werd over binnenlands terrorisme en zelfs een staatsgreep.

Onder de ruim 1200 opgepakte relschoppers werden gevangenisstraffen tot ruim 20 jaar uitgesproken. Eind 2024 liepen er nog honderden rechtszaken, waaronder ook tegen bestormers die nog vrij rondliepen.

Het was al bekend dat Trump na zijn beëdiging gratie zou verlenen, maar het zou dan gaan om ‘vreedzame’ demonstranten. Geweldplegers moesten daar niet zomaar op rekenen. Maar Trump hakte enkele uren nadat hij president was geworden de knoop door en verleende het grootste deel van de relschoppers gratie. Trump vond dat deze ‘politieke gevangenen’, zoals hij ze noemde, lang genoeg gevangen hadden gezeten. Ze waren immers januari 2021 met een hart vol liefde naar Washington gekomen! Een ander deel kreeg vermindering van de straf.

Niet onbegrijpelijk is het dat de hoge politiefunctionarissen spraken van ‘een klap in het gezicht’. Iedereen kan op zijn vingers narekenen dat deze gratieverlening niet bevorderlijk is voor het gezag van de politie en de rechterlijke macht. Veelzeggend is het ook dat een van degenen die gratie ontving deze gratie geweigerd heeft op grond van dezelfde argumenten. Hoewel de kans bestaat dat de losgelaten ordeverstoorders zich uit ‘ontzag’ voor Trump rustig houden, is het te verwachten dat ze toch een keer misbruik gaan maken van hun vrijheid.

We kunnen Trumps gebaar van verzoening richting de relschoppers daarom niet anders zien dan een ronduit verkeerde actie van iemand die zich geen rekenschap geeft van zijn daden en daarin absoluut niet handelt bij de gratie Gods. Daar kan tegenin gebracht worden dat zijn voorganger niet beter was, omdat die zijn eigen zoon enkele uren voor de beëindiging van zijn presidentschap gratie verleende, terwijl hij enige tijd daarvoor ook aan zo’n 1500 terdoodveroordeelden gratie had verleend. Dat klopt, maar dat is geen rechtvaardiging van Trumps ‘liefdevolle’ actie. Verblijdend is dat Trump, al zullen daar ook wel politieke motieven achter zitten, veroordeelde anti-abortusdemonstranten gratie heeft verleend. Maar dat weegt niet op tegen de gratie van de Capitoolbestormers.

Koninklijk besluit

Ieder jaar worden enkele honderden gratieverzoeken ingediend door veroordeelden en/of hun familieleden. Alle voorstellen tot gratieverlening worden persoonlijk voorgelegd aan de koning. Daarvan wordt een beperkt aantal ingewilligd, meestal na een lang proces van wikken en wegen, waarbij adviezen worden ingewonnen bij verschillende instanties (zoals bij de rechterlijke macht en bij de minister van Rechtsbescherming). Een enkele keer komt zo’n gratieverlening in het nieuws, zoals die van cocaïnesmokkelaar Frank Masmeijer in 2022, overigens tot zijn eigen verbazing. Uiteraard roept zoiets positieve en negatieve reacties op.

Justitie vindt dat gratieverlening alleen mogelijk is als er nieuwe omstandigheden zijn waardoor achteraf gezien geen straf zou zijn opgelegd of als er geen redelijk doel meer is voor uitvoering van de straf.

In ons land wordt op een goede en zorgvuldige wijze omgegaan met gratieverlening. De rechtsstaat is daarbij niet in het geding. Na het inwinnen van advies neemt onze koning een besluit, waarna hij zijn handtekening zet ‘bij de gratie Gods’. Met die handtekening onderstreept de koning dat het besluit volgens de geldende procedures en wet- en regelgeving tot stand is gekomen.

Bijbelse gratie

Is gratieverlening trouwens wel Bijbels? Dat is een begrijpelijke vraag. Het gaat toch om (gedeeltelijke) ontheffing van de straf van mensen die toch volgens het recht veroordeeld zijn? Het woord ‘gratie’ staat toch nergens in de Bijbel? Dat is waar. Maar hoewel we het woord ‘gratie’ niet letterlijk kunnen vinden in de Bijbel, heeft de betekenis zoals ik die in dit artikel heb omschreven te maken met een Bijbels kernwoord: genade. Dan gaat het om de genade dat de Heere schuldbesef schenkt, maar ook dat Hij vergeving, gratie, schenkt. Denk ook aan het eerdergenoemde ‘Sola gratia’.

Een duidelijk voorbeeld daarvan vinden we in Zacharia 3. Daar wordt de hogepriester Jozua beschuldigd. Zijn vuile klederen laten zien dat hij het waardig is veroordeeld te worden. Maar dan volgt het wonder: satan, de beschuldiger, wordt ‘gescholden’ en Jozua krijgt uit genade reine, schone wisselkleren. En wie denkt niet aan de vrijspraak die David ontvangt na zijn overtredingen, in een weg van schulderkenning en buigen voor het oordeel? Het is het beeld van wat de Heere schenkt aan iedere zichzelf schuldig kennende en veroordelende zondaar: hij ontvangt uit genade verlossing en daarmee vrijheid.

De kanttekenaren schrijven ook verschillende keren over gratie / gratiën. Ik noem ter afsluiting enkele voorbeelden die een diepere betekenis geven aan het geschrevene in dit artikel. In Psalm 127:3 gaat het over kinderen die als een beloning ‘van de Heere’ worden gegeven. Kanttekening 3 noemt dan het woordje ‘gratie’.

In Hooglied 5:13 staat over de Bruid: Zijn wangen zijn als een beddeken van specerij, als welriekende torentjes; Zijn lippen zijn als leliën, druppende van vloeiende mirre. De kanttekenaren schrijven dan over ‘de lieflijke en aangename gratiën van Christus, dewelke deelachtig worden al degenen die Hem met een waar geloof aannemen’. Daar worden gratie en geloof aan elkaar verbonden als een onlosmakelijk geheel. Met de vloeiende mirre worden dan ‘de gratiën of genaden (of woorden der genade)’ bedoeld.

Dan krijgt ‘bij de gratie Gods’ een bijzondere betekenis en glans!

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen