Nederland-Japan: eeuwen haat - liefde

De verstandhouding tussen Nederlanders en Japanners is niet altijd even hartelijk geweest; in de Indische „Jappenkampen" was die ronduit slecht. Dat was in een ver verleden soms anders. De tentoonstelling „Vier eeuwen Nederland Japan" laat ons dat zien in voorwerp en bijbehorend fotoboek. Aanleiding tot het opzetten van die uitstalling in het Rijksmuseum voor Volkenkunde te Leiden is het kwart-eeuwfeest van de Nederlands-Japanse Vereniging. Kunst, wetenschap, taal en handel komen in deze vier eeuwen relaties aan bod.

Als we de beschermheer van de Japans-Nederlandse Vereniging in Tokio, prins Takahito Mikasa, mogen geloven is een stuk van de modernisering van Japan veroorzaakt door de Rangaku-sha (Hollandologen) en de Rangaku (Hollandkunde). Hij zegt dit in het voorwoord voor de Japanse uitgave van de bundel artikelen „Vier eeuwen Nederland-Japan", geschreven door o. a. de taalgeleerde prof. F. Vos en Willem van Gulik van genoemd museum, zoon van de bekende diplomaat, japanoloog en sinoloog en auteur van de Rechter Tie-verhalen dr. Robert van Gulik.

Naar Oost-Indië
Hoe het begon? Dank zij de VOC en de Oost-Indiëvaarten. Puyck en Van den Broek - niet onze minister - waren tegen 1609 de eerste Hollanders die het land van de Rijzende Zon ais officiële gezanten bezochten, aanmerend in het toen weinig opvallende Hirado. Dan woont in Nagasaki al ene Melchior van Santvoort, geen emigrant naar Japan, maar hier aangespoeld.

De vloot van Mahu en De Cordes, die in 1600 via Straat Magelhaes naar het Verre en nog onbekende Oosten wilde, ging ten dele in zware stormen te gronde. Maar het (kennelijk goede) schip De Liefde ging niet kapot en bereikte ontredderd Japan.

Een aantal bemanningsleden vestigden zich hier als kooplui die handel dreven op Achter-lndië. Ze schreven ook het moederland aan, maar pas na vele jaren leidt dat tot de „Hofreis" van Puyck c.s. Jacques Specx wordt het eerste „opperhoofd" van het handelskantoor in Hirado. En dan volgt het verhaal van de soms weinig aantrekkelijke in- en uitvoer, de problemen wanneer Holland zich ook op Formosa vestigt en de concurrentie met de Chinezen.

Gouverneur Nuyts van Formosa legt de Japanners op zijn eiland belasting op. Gevolg: Hollandse schepen in Japan in beslag genomen en de factorij gesloten (1628-1632) tot de Hollandse regering in Batavia besluit Nuyts als gijzelaar naar Japan te sturen. De sjogoen (vorst) houdt hem daar tot 1636, want dan komt een boodschap met een fors cadeau (een koperen kaarsenkroon met 220 pond waskaarsen) en zie daar, de relatie klaart op. Temeer daar de Hollandse schepen met hun moderne schietijzers te hulp worden geroepen om een inheemse opstand te bedwingen.

Helaas blijken boordwapens op de wal weinig effectief te zijn. Resultaat op langere termijn is wel, dat de Portugezen door Hollandse kwaadsprekerij uit Japan worden verbannen en dat het eiland Deshima de nieuwe factorij wordt. Dat was ook Japans eigenbelang, want de Hollanders waren evengoed christen als de Portugese Jezuïeten met hun missiedrang. Daarom was isolement en controle gewenst en Deshima leende zich daar uitstekend voor. . .

Hoeren welkom. . .
M. E. van Opstall tekent nauwgezet de betrekkingen met Japan tot 1856 en op de expositie is van alles uit deze periode te zien: porselein, vermaard lakwerk, schilderingen, documenten, gebruiksvoorwerpen etc. Holland bleef bevoorrecht, want heel de Edo-tijd (plm. 1600-1868) was Japan voor buitenlanders gesloten.

Hoe de Hollanders op Deshima leefden laat prof. Vos zien. De „roodharigen met de dunne lippen" mochten het eiland niet zonder reden verlaten. Daar stond tegenover dat het „vrouwen verboden was hier binnen te treden met uitzondering van publieke vrouwen". Nog altijd bevat het Japans een ruim aantal Hollandse leenwoorden.

De expositie loopt tot 19 februari en de fraaie kleurig geïllustreerde katalogus (uitg. De Tijdstroom) komt op 15 gulden. De RU Leiden kent al sinds 1855 een leerstoel Japano- en Sinologie en de bijdrage daarvan aan deze expositie is onmiskenbaar.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen