Een Romein en een komma in de Twaalf Geloofsartikelen

De heiden

Welke kerkganger zal de woorden over Pontius Pilatus in de Twaalf Geloofsartikelen niet kunnen dromen? Iedere zondagavond klinken ze door de kerk: ‘…. Die geleden heeft onder Pontius Pilatus, is gekruisigd …’. Daarmee is Pilatus een van de bekendste Romeinen in de wereldgeschiedenis. Pilatus behoort, net als Maria, tot de twee niet-Goddelijke personen die voorkomen in de geloofsbelijdenis. Betekent dit dat hij een gelovige was? Zelfs onze kinderen zullen zeggen: nee, natuurlijk niet! En toch een plaats in de geloofsbelijdenis? Dan moet er toch wel wat achter zitten dat een heidense Romein de ‘eer’ heeft gekregen om in één zin met de Gekruisigde genoemd te worden.

De stadhouder

Het zal een eervolle benoeming geweest zijn voor Pontius Pilatus: stadhouder over het Joodse Judéa. Hij is het tien jaar geweest, van 26 tot 36 na Christus. In die tijd heeft hij bloedige sporen getrokken. De Bijbelverklaarder M. Henry haalt schrijvers uit die tijd aan die Pilatus karakteriseren als ruw, hooghartig van karakter, eigenzinnig, onverbiddelijk, hebzuchtig en verdrukkend. Anderen noemen hem omkoopbaar, maar ook komen we woorden tegen als onbuigzaam en onbarmhartig. Onberekenbaar dus. Hij schrok er niet voor terug om de Joden op allerlei manieren en meerdere malen te ergeren. Hij haalde bijvoorbeeld de woede van het Joodse volk op zijn hals door geld uit de tempel weg te nemen en te gebruiken om een water leiding naar Jeruzalem te bekostigen. De gebeurtenissen bij zijn rechthuis, toen hij een uitspraak moest doen over Jezus, bevestigen dat hij vooral een man is geweest die zijn eigen behoud op het oog had. Na tien jaar stadhouder geweest te zijn werd hij aangeklaagd vanwege bloedige executies. Hij moest zich verantwoorden voor de keizer in Rome, en keerde nooit meer terug. Is hij daarna verbannen en heeft hij uiteindelijk zelfmoord gepleegd? Hoewel dat door een oude bron beweerd wordt, is daar geen zekerheid over. Maar van hem is het waar geworden: opgaan, blinken en verzinken.

En dan toch een plaats in de geloofsbelijdenis?

De rechter

Als stadhouder heeft Pilatus ook de taak gehad om in moeilijke zaken recht te spreken. De Joden genoten grote vrijheid in het uitoefenen van hun godsdienst. In wereldse zaken moesten ze zich echter onderwerpen aan het Romeinse recht. Dat vonden de Joden een vreselijke vernedering, maar het is hen in ieder geval één keer goed uitgekomen: bij de veroordeling van die door hen gehate Nazarener, Jezus. Daar zat het volgende achter. De Joden mochten iemand vanwege godslastering veroordelen, maar ze hadden maar beperkte mogelijkheden om de doodstraf ten uitvoer te brengen. Daar hoorde de kruisdood niet bij. En díe dood hadden ze juist in gedachte bij Jezus. De kruisdood was immers een vervloekte dood, meer dan bijvoorbeeld steniging, de gebruikelijke straf bij godslastering. Dus was het Sanhedrin veroordeeld tot de instemming van Pilatus met hun plannen. Hij was degene die tot kruisiging kon oordelen. En al heeft Pilatus meerdere keren - overtuigd van zijn gelijk - uitgesproken dat Jezus onschuldig was, ze hebben het voor elkaar gekregen. Het Sanhedrin heeft op een listige wijze gebruik gemaakt van de angst van Pilatus om afgezet te worden door de keizer. Zijn eigenliefde heeft het recht verkracht.

Pilatus heeft zich schuldig gemaakt aan een ontzaglijke misdaad door de Onschuldige als een schuldige te laten kruisigen. Toch is dat het middel geweest dat de Rechter van hemel en aarde gebruikte om zichzelf liefhebbende, schuldige, hoogmoedige, hebzuchtige zondaren door recht te verlossen. Sion zal door recht verlost worden (Jes. 1:27). Pilatus is gezagsdrager geweest en als overheidspersoon was hij dienaar Gods (zie Rom. 13). Hij voerde Gods recht uit. De Heere Jezus heeft het Zelf gezegd tegen Pilatus: Gij zoudt geen macht hebben tegen Mij, indien het u niet van boven gegeven was (Joh. 19:11). Dat ging tegen Pilatus’ hoogmoedige gedachten in, toen hij zei: Weet Gij niet dat ik macht heb U te kruisigen, en macht heb U los te laten? (vs. 10). Dit moment in het verhoor door Pilatus is van groot belang. Het is ook een wonderlijk moment. Want hiermee laat de Vader zien dat Hij Zijn volk heeft laten zaligen in een rechte weg. Hij ziet de zonden van de Zijnen niet door de vingers! Hij straft ze – maar dan wel in Zijn eigen Zoon, zodat de echte schuldigen vrijuit gaan!

Als het godsdienstige Sanhedrin de kruisdood had kunnen gebieden, dan zou niet volkomen voldaan zijn aan de Goddelijke gerechtigheid. Christus’ betaling voor de zonden is volkomen doordat het door een weg van recht is gegaan. Dit is dan ook de reden dat een Romein een plaats heeft in de Twaalf Geloofsartikelen. Voor Pilatus is het echter een ontzettend oordeel, dat zijn naam op deze wijze iedere keer klinkt als deze geloofsbelijdenis wordt gelezen.

Het is op grond hiervan dat in de Heidelbergse Catechismus niet gevraagd wordt: ‘Waarom heeft hij onder den stadhouder Pontius Pilatus geleden?’, maar: ‘Waarom heeft hij onder den rechter Pontius Pilatus geleden?’.

Uiteindelijk gaat het in de Twaalf Geloofsartikelen niet om de persoon, maar om het ambt van Pilatus. Hij was rechter. En dát is de reden dat deze Romein een plaats heeft gekregen in de geloofsbelijdenis!¹

De komma

In de Twaalf Geloofsartikelen blijkt ook hoe belangrijk een komma kan zijn.² Lees nog maar eens goed hoe het staat in het vierde artikel: ‘Die geleden heeft onder Pontius Pilatus, [komma] is gekruisigd, gestorven en begraven’. Zó staat het ook in de oorspronkelijke tekst. We belijden daarmee niet alleen dat Jezus geleden heeft, maar dat Hij geleden heeft onder Pontius Pilatus. De betekenis en het belang daarvan is hierboven uitgelegd.

Maar het kan zomaar gebeuren dat in een ander kerkverband dit artikel als volgt wordt gelezen (en let op de plaats van de komma!): ‘Die geleden heeft, [komma] onder Pontius Pilatus is gekruisigd, gestorven en begraven’. Waarom verplaatst men die komma? Daarmee wordt dan uitgedrukt, zo wordt dan gezegd, dat Jezus niet alleen onder Pilatus, maar ook onder ons en vanwege onze zonden heeft geleden. Een ander argument is dat Jezus niet alleen onder Pilatus, maar Zijn gehele leven heeft geleden. Van deze argumenten is niets te zeggen. Er wordt geen onwaarheid mee gesproken. Maar door het verplaatsen van de komma wordt een wezenlijk element van het lijden van Jezus weggewist; het feit dat Gods récht in dit lijden is volvoerd is verdwenen.

De spiegel

Pilatus is niet meer, al klinkt zijn naam nog zó vaak. En toch: hoeveel Pilatussen lopen er nog rond? Mensen die hun eigen eer zoeken, gericht zijn op eigen behoud, die hun handen wassen in onschuld, onbetrouwbare politici, listig opere rend om uit de problemen te komen, meedraaiend met de wind …

Onderzoek blijft nodig: ben ik soms ook een Pilatus? Maar ook: weet ik ervan door recht verlost te zijn?

Noten

1. Voor deze en de volgende alinea is geput uit enkele artikelen van L.M.P. Scholten in De Wachter Sions (16-03-1978, 23-11-2000 en 14-12-2006).

2. Denk ook aan het eerste artikel. Daar staat niet: ‘… de Almachtige Schepper …’, maar: … de Almachtige, [komma, een van de Namen van de Eerste Persoon van het Goddelijk Wezen, naast de Naam van] Schepper …’. Dat is een wezenlijk verschil, waar ambtsdragers rekening mee dienen te houden bij het voorlezen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen