En dan nu vrijheid van meningsvorming

Zo nu en dan, maar vaker dan ons lief is, worden we verrast en opgeschrikt door mensen die hun meningen ongezouten en in onfatsoenlijke of zelfs blasfemische taal de ether in gooien. Slechts weinigen maken er zich tegenwoordig nog druk om. De vrijheid van meningsuiting is in Nederland zo goed als een absoluut recht. Het laatste incident betreft de uitlatingen van ‘activist’ Abulkasim Al-Jaberi, die mogelijk wordt vervolgd vanwege een scheldpartij aan het adres van ons koningspaar. Moet dat nu kunnen of niet? Moet het OM hem voor de strafrechter brengen of niet?

Nu is de vrijheid van meningsuiting natuurlijk geen absoluut recht. Je mag niet alles zeggen wat je wilt. De Grondwet bepaalt dat iedereen zich ook bij het uiten van zijn mening aan de wet moet houden. En die wet bepaalt dat we niet mogen beledigen, discrimineren, aanzetten tot haat of oproepen tot geweld. En ‘opzettelijke belediging van de Koning’ is ook strafbaar (art. 111 WvS).De zaak ligt dus eigenlijk heel eenvoudig, maar er is natuurlijk veel meer aan de hand. Terwijl allerlei wetten de vrijheid van onderwijs en godsdienst steeds meer beperken, worden wetten die de vrijheid van meningsuiting begrenzen steeds meer een dode letter. Dat komt ongetwijfeld omdat velen van mening zijn dat absolute vrijheid de kracht van een moderne, open samenleving demonstreert. Alles kan, alles mag, vrijheid, blijheid. Er zijn nog wel mensen die enige terughoudendheid bepleiten, bijvoorbeeld bij venijnige religiekritiek, maar die doen dat meestal om de verkeerde reden: uit angst voor represailles uit islamitische hoek.

Het punt lijkt mij dat wij moeten gaan inzien dat belediging en onfatsoen geen kracht maar een zwakte zijn. Het betekent immers veelal dat we zomaar het eerste het beste wat in ons opkomt, direct uiten. Die directheid openbaart zich op vele terreinen. Behoeften moeten direct worden bevredigd. Intellectuele inspanning legt het af tegen eenvoudig vermaak. Rechten worden opgeëist zonder dat daar een besef van plichten en verantwoordelijkheid tegenover staat.

Toegepast op meningsuiting betekent dit dat iedereen zijn persoonlijk recht claimt om altijd en overal zijn mening te geven, over welk onderwerp dan ook, in welke bewoordingen dan ook. Traditioneel is die gang van zaken altijd als een uiting van verval beschouwd. Een democratie die verloopt tot een regering (in politiek en media) door de massa, erkent geen grenzen meer, geen taboes, geen zelfbeperking, geen innerlijk fatsoen, prijst het gedurfde, brutale en extreme en minacht het voorzichtige en het gulden midden, verwerpt de opdracht om eerst te weten waar je het over hebt voordat je je mening geeft.

Het recht op meningsuiting heeft de plicht tot meningsvorming verdrongen. Meningsvorming betekent dat je je eerst in een onderwerp verdiept, de voors en tegens tegen elkaar afweegt, dat je je bezint, dat je de waarheid zoekt en niet de gewiekste overwinning in een debat. Het vraagt dus om studie, en het opschorten van de mening en het oordeel die spontaan in je opkomen. En het vraagt bovendien, en vooral, om de bereidheid van tevoren rekening te houden met de mogelijkheid dat iemand met een tegenovergestelde mening weleens goede argumenten zou kunnen hebben die jou dwingen je mening bij te stellen. Dat is geen gezichtsverlies maar kracht.

Het uiten van je mening heeft echter niet alleen een morele maar ook een intellectuele kant. De plicht tot meningsvórming is in vergetelheid geraakt, en de vrijheid tot die meningsvorming is ons zo goed als ontnomen. Die vrijheid is ons bijna afgepakt omdat we zijn gaan geloven dat alle meningen eigenlijk even veel waard zijn. Iedereen heeft recht op zijn eigen mening, hoe slecht onderbouwd die ook is, en mag die uiten. Alles is immers relatief. Waarheid is datgene waarbij een individu zich subjectief prettig voelt. Dat er een juiste mening zou kunnen zijn, en dat we die moeten proberen te vinden, is in strijd met deze relativering.

Daar komt nog bij dat de sociale media (zoals Twitter en Facebook) als het ware gemaakt zijn als platform voor directe meningsuiting. Iedereen mag daar ieder moment van de dag zeggen wat hij wil, hoe hij wil en tegen wie hij wil. De reguliere media passen zich steeds meer aan deze emotionele en snelle stijl aan, en bieden nog maar zelden een platform voor bedachtzame meningsvorming. Natuurlijk hebben we een lange weg te gaan om de geest van de onbegrensde vrijheid weer in de fles te krijgen. Het vraagt veel van opvoeders, van het onderwijs, van de verwarde media. Voor achtergronden en gefundeerde oordeelsvorming moet weer ruimte, tijd en inspanning worden gecreëerd. Het is een lange weg. Maar alles van waarde vergt inspanning en – volgens de Spaanse filosoof Ortega y Gasset in zijn boek over De opstand van de massamens – de ‘heldhaftige inzet om onszelf te overtreffen’.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen