Excuses?

Een trend

Het intikken van het woord ‘excuses’ levert op internet (incl. Engelstalige informatie) ongeveer 127.000 resultaten op. Dat zal niemand verbazen. Twee weken geleden, op zaterdag 1 juli, vond de herdenking van het Nederlandse slavernijverleden plaats. Nadat premier Rutte enkele maanden eerder excuses had aangeboden, heeft koning Willem-Alexander op 1 juli jl. hetzelfde gedaan.

Het aanbieden van excuses lijkt een trend te worden, evenals de discussie daarover: eerst worden excuses aangekondigd, daar wordt dan over gediscussieerd, daarna worden ze ook echt gedaan, vervolgens wordt daar dan weer uitgebreid op teruggekeken. Schertsend schreef iemand: het kabinet heeft bijna een dagtaak aan het aanbieden van excuses. Enkele voorbeelden: in 2012 worden door het kabinet excuses aangeboden aan slachtoffers van seksueel misbruik in de jeugdzorg. In 2013 komt het kabinet met verontschuldigingen voor de manier waarop het Openbaar Ministerie in het verleden slachtoffers van seksueel misbruik in de rooms-katholieke kerk aan hun lot heeft overgelaten. In 2018 maakt een staatssecretaris excuses voor nalatigheid in het toegestane gebruik van een giftig anti-roestmiddel in verf waaraan werknemers jarenlang zijn blootgesteld. In 2020 biedt premier Rutte verontschuldigingen aan voor het verkeerd handelen tijdens de Jodenvervolging en de vreselijke gevolgen daarvan. Te noemen vallen verder: de excuses in 2020 over de toeslagenaffaire, een jaar later over een oude transgenderwet (1985-2014) waarin volgens de toenmalige minister te strenge voorwaarden stonden om de geslachtsaanduiding te veranderen, en weer een jaar later aan Dutchbat-militairen over de gebeurtenissen van 27 jaar daarvoor in Srebenica.

De oorzaak en het doel van excuses

Excuus aanbieden doe je niet zomaar. Er is iets grondig fout gegaan. De ander is pijn gedaan. Je voelt je diep schuldig aan wat is gebeurd. Je zou het gebeurde willen terugdraaien. Door excuus aan te bieden erken je dat je iets hebt gedaan wat niet had mogen gebeuren. Je geeft de ander aandacht en toont respect voor degene die het betreft.

Je kunt het ook plaatsvervangend doen voor iets wat in het (verre) verleden heeft plaatsgevonden.¹ Over het laatste gaat het vooral in de hierboven genoemde voorbeelden. Je bent er zelf niet bij geweest, maar je schaamt je wel diep.

Wat heeft men met het aanbieden van excuses voor ogen? Wordt de pijn van de ander (Joden, nakomelingen van slaven, militair, transgender enz.) gevoeld en wil men naast diegene gaan staan? Wil men laten zien dat men zelf nooit gedaan zou hebben wat anderen is aangedaan en dat het niet meer mag gebeuren? Of wil men met het aanbieden van excuses een einde maken aan alle discussie? Wil men er misschien zelf beter van worden? Is het aanbieden van excuses dan nog welgemeend? Sommigen lijken het boetekleed wel erg makkelijk aan te trekken, om het vervolgens niet in de kast maar aan de kapstok te hangen voor de volgende keer!

Door het voortdurend aanbieden van excuses bestaat het grote gevaar dat het eigenlijke doel voorbij geschoten wordt. Een overheid die jaar na jaar excuses aanbiedt, zorgt die niet voor slijtage van het aanbieden van excuses? En als dan op woorden geen daden volgen, wat is dan de betekenis van het excuus?

Toneel?

Begint het aanbieden van excuses niet op een toneelstuk te lijken? De historicus Maarten van Rossem schreef in HP De Tijd (07-11-2022): ‘Waar houdt dit toneelstuk op? Moeten de Fransen ook hun excuses aanbieden voor de bezetting van Nederland?² En de Spanjaarden voor de Tachtigjarige Oorlog? En de Italianen voor hun onderdrukking in de Romeinse tijd? Excuses aanbieden voor zaken die in het verleden zijn gebeurd en waar je zelf niets mee van doen hebt gehad, waarvan je op school al hebt geleerd dat het eigenlijk niet deugde, is onzin. We moeten er echt mee ophouden. Het is een getuigenis van een afschuwelijke hypocrisie (schijnheiligheid, TV). Uiteindelijk stoelt het op de gedachte dat wij allemaal beter weten. Dat wij, als we toen geleefd zouden hebben, dat niet gedaan zouden hebben. Dat is natuurlijk onzin. (…) Als je er even over doordenkt dan kun je excuses maken voor werkelijk alles.’

Al verwoordt Van Rossem het nogal zwart-wit, hij houdt ons een spiegel voor.

Ik voeg er nog het volgende aan toe. Als het kabinet werkelijk een voorbeeld wil zijn in de strijd tegen slavernij, dan is er in de prostitutiewereld genoeg werk aan de winkel. Of komt dat te dichtbij …?

Namen en Feiten

Regelmatig wordt met een schuin oog ook naar ‘de kerk’ gekeken. Moet de kerk ook niet over allerlei zaken excuses aanbieden? De kerk heeft bijvoorbeeld toch ook niet altijd zo’n frisse rol gespeeld in het slavernijverleden? Baseren de christenen zich daarbij niet op de Bijbel? Denk maar, aldus verschillende media, aan de vloek die over Cham is uitgesproken omdat hij zijn vader Noach bespotte vanwege diens dronkenschap en naaktheid³. Onze jeugd zou via de kinderbijbel van Joh. Vreugdenhil en het leerboekje van Namen en Feiten verkeerd voorgelicht worden. En al eerder zijn in de rechterflank van onze gezindte kritische noten gekraakt over de uitspraak van de Joden waarin ze de gevolgen van Christus’ kruisdood over zich uitriepen. We zijn het er van harte mee eens dat we niet mogen zeggen tegen de nakomelingen van Cham en van de Joden die Christus aan het kruis wilden hebben: ‘Dat hebben jullie dus verdiend vanwege de vloek die over jullie is uitgesproken of die jullie over jezelf hebt afgeroepen’. Dat klinkt als ‘eigen schuld, dikke bult’. Zo mogen we het nooit zeggen. Laten we ons daar verre van houden! Maar dat lezen we niet bij Vreugdenhil en al helemaal niet in ‘Namen en Feiten’. Wie eerlijk leest, moet erkennen dat niet minder maar ook niet meer wordt bedoeld dan dat de Heere een Waarmaker van Zijn Woord en dus ook van Zijn bedreigingen is. Zoals Hij dat ook is in de zegeningen, uitgesproken tegenover Sem en Jafeth. De Bijbelse houding in het spreken over de vloek van Cham en het oordeel dat de Joden over zichzelf en hun nakomelingen hebben uitgeroepen, hoort geen neerbuigende en veroordelende houding te zijn. Hebben we niet met Adam en Eva in het paradijs de vloek over onszelf en ons nageslacht uitgeroepen? Al die vloeken zouden ons moeten brengen aan Gods troon, met de bede of Hij de gevolgen van die vloekspraken weg wil nemen op grond van het lijden van Christus, Die de vloek voor de Zijnen op Zich genomen, gedragen en weggedragen heeft. Tot Zijn loon behoren ook vele Joden en nakomelingen van Cham, laten we dat maar niet vergeten. Wat zal het zijn als zij ons voorgaan in het Koninkrijk der hemelen?

Kerk en excuses

Ik kom ten slotte nog terug op de vraag of de kerk ook excuses over zaken uit het verleden moet aanbieden. Zonder alles te kunnen benoemen, noem ik een paar zaken ter overdenking.

We zullen onszelf eerst moeten afvragen: wat is de drijfveer? Voelen we echt de pijn van de ander? Welke daden horen bij deze woorden van excuus?

Daarnaast moeten we bedenken dat, het is al genoemd, er een trend zichtbaar is in het aanbieden van verontschuldigingen. Dat past in de maatschappelijke ontwikkelingen waar het individualisme hoogtij viert en de ene na de andere groep van gelijkgezinden ‘ontdekt’ dat ze excuses behoren te ontvangen voor wat hen aangedaan is of wordt. En er zijn maar weinig groeperingen die daarbij geen financiële schadeloosstelling willen ontvangen. Uiteraard zijn discriminatie en onderdrukking verwerpenswaardige zaken en moeten we oog hebben voor iedere naaste die pijn en verdriet heeft. Echte aandacht is van veel meer waarde dan (alleen maar) het uitspreken van excuses. Eerst daden, dan woorden. Dan krijgen de woorden immers inhoud.

Als laatste noem ik dat de kerk moet oppassen voor het gevaar om mee te bewegen met alle maatschappelijke sentimenten, en te vergeten wat haar eigenlijke taak is. En dat is het brengen van de boodschap van zonde en genade. Als de zonde gekend wordt in zijn ware gedaante, dan zal de hemelhoge schuld tegenover God en onze naaste gevoeld en beweend worden. Dan blijft het niet bij woorden, maar komen er ook genadevruchten openbaar, waaronder oprechte schulderkenning. Daar zullen we persoonlijk, kerkelijk en maatschappelijk goed mee zijn. Die zijn overtredingen bedekt, zal niet voorspoedig zijn; maar die ze bekent en laat, zal barmhartigheid verkrijgen (Spr. 28:13).

Noten

1. Over het gezamenlijk schuld belijden voor zaken in het verleden heeft L. van der Tang behartigenswaardige opmerkingen gemaakt in een artikel in het RD, Schuld belijden begint in het heden (28 april 2023).

2. Ten tijde van de Franse Revolutie.

3. Over de vloek over Cham heeft G.R. van Leeuwen eerder geschreven (DWS van 14 april 2022)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen