Een reveil dat er niet kwam

Vorige maand (5 februari 2024) overleed Dries van Agt, één van de oprichters van het CDA. Zijn overlijden baarde opzien: hij heeft samen met zijn vrouw gekozen voor een geplande, dubbele euthanasie. De man, die ooit sprak over de noodzaak van een ethisch reveil (een hernieuwde bezinning op levensbeschouwelijke zaken, zoals euthanasie), verliet op deze wijze het leven. In dit artikel geef ik een korte schets van zijn leven. Daarna belicht ik de achtergrond van de jaren 60 en 70, de tijd waarin hij als politicus functioneerde. Ten slotte overwegen we waardoor het ethisch reveil verstomde.

Een paar jaartallen

De heer A.A.M. van Agt werd geboren op 2 februari 1931 en overleed op 5 februari 2024. Hij was 6 jaar lang minister van Justitie en van 1977 tot 1982 was hij minister-president. Hij was de eerste lijsstrekker van het landelijk functionerende CDA, een partij die ontstaan is uit drie christelijke partijen: één rooms-katholieke en twee protestants-christelijke partijen. Van Agt was eerst hoogleraar aan de katholieke universiteit in Nijmegen ¹ en was zelf Rooms-Katholiek. Als minister van Justitie kreeg hij een stel moeilijke portefeuilles, waaronder de abortuskwestie. Hij moest veel kritiek incasseren. Als eerste lijststrekker van het CDA was hij meer succesvol. Hij zette het CDA neer als middenpartij. ‘Wij buigen niet naar links en wij buigen niet naar rechts’, was een van zijn gevleugelde uitspraken. Bij de verkiezingen van 1977 riep hij onder meer op tot een ethisch reveil. Om die oproep te kunnen plaatsen, hebben we wat achtergrondinformatie nodig.

Achtergronden

Wie het optreden van Dries van Agt wil begrijpen moet de achtergrond van de jaren 60 en 70 van de 20 ^e eeuw daarbij betrekken. In de jaren 60 vond in ons land en in de Westerse wereld een aardverschuiving plaats op het gebied van normen en waarden. De heersende welvaart ging gepaard met secularisatie: de kerkgang holde achteruit en velen verlieten de kerk. De televisie was de grote aanjager van veel kwaad. Veel mensen leefden steeds losser van de beginselen van Gods Woord en wet. Een andere aanjager van de omwenteling was de uitvinding van de anticonceptiepil. Er ontstond een bijna ongeremde seksuele revolutie. Ook de emancipatie van de vrouw kreeg een grote impuls. Er moesten veel meer mogelijkheden komen voor abortus: dat mocht niet langer strafbaar zijn. ‘Baas in eigen buik’ was een leus die in deze tijd ontstond. Ter illustratie: in de periode van 1971 tot 1973 steeg het aantal abortussen van 12.000 tot 60.000! In deze periode werd de jonge, begaafde, rooms-katholieke Van Agt minister van Justitie. Op zijn positie kreeg hij weldra te maken met de (in die tijd) behoudende Nederlandse Roomse kerkprovincie. In 1972 deed de zeer behoudende, kersverse bisschop Jo Gijsen in een interview de uitspraak: ‘Abortus is moord’. Zestien dagen later deed hij er nog een schepje bovenop. Hij wees op de noodzaak om tegen abortus te strijden, en maakte een vergelijking met de strijd tegen de onmenselijke praktijken van de nazi’s en van Adolf Hitler.

In 1974 bestonden er plannen om een abortuskliniek in Maastricht te vestigen. Opnieuw liet bisschop Gijsen van zich horen. Inmiddels was Van Agt tot de conclusie gekomen dat de bestaande wetgeving voor abortus slecht gehandhaafd werd. Tegelijk constateerde hij dat een groot deel van de artsen deze ingreep niet alleen ging goedkeuren, maar ook zelf ging uitvoeren. Het is in deze periode dat Van Agt voor het eerst de term ‘ethisch reveil’ ging gebruiken. Aan bisschop Gijsen schreef hij: ‘De mogelijkheden van Justitie zijn uiterst beperkt. De herbezinning, het ethisch reveil, dient uit de artsen te komen en eigenlijk uit de ganse samenleving waarin zij functioneren en van welker geestelijk klimaat zij de invloed ondergaan.’ ²

Van Agt delfde het onderspit in de strijd tegen abortus. De beweging voor de legalisatie van abortus was zo groot geworden dat hij, al talmend, in 1976 moest meemaken dat een meerderheid van de Tweede Kamer een initiatief van VVD en PvdA tot verruiming van de abortuspraktijken ondersteunde. Weliswaar werd in de Eerste Kamer dit wetsontwerp verworpen, maar uiteindelijk zou onder het kabinet Van Agt/Wiegel in 1980/1981 de verruiming van de abortuswetgeving alsnog tot stand komen.

Waarom kwam het ethisch reveil niet van de grond?

Met deze wetgeving op dit zo cruciale onderwerp was de teloorgang van het ethisch reveil eigenlijk bezegeld. Het ethisch reveil is in Nederland niet van de grond gekomen. Grote delen van de samenleving hadden zich zozeer van Gods Woord en wet afgekeerd, dat de oproep van Van Agt heeft geklonken als de stem van een roepende in de woestijn. Als we terugblikken op het leven van Van Agt moeten we helaas constateren dat hij daar mede schuldig aan is geweest.

1. Enkele dagen na zijn overlijden werd een interview met Van Agt getoond, dat was opgenomen in 2015. Daaruit bleek dat zijn binding aan de Rooms-Katholieke kerk inmiddels flinterdun was. Hij noemde zich in het interview eerder een zoeker, dan iemand die overtuigd was van de waarheid van het bestaan van het hiernamaals. Er was eerder sprake van ‘ietsisme’, dan een daadwerkelijk geloof in God, de Bijbel en het hiernamaals.

2. De teloorgang van het ethisch reveil had ongetwijfeld ook te maken met de aard van het reveil waartoe werd opgeroepen. Het CDA en ook de ChristenUnie ijveren nadrukkelijker voor naleving van de tweede tafel van de wet dan van de eerste tafel. Je komt dus meer op voor naastenliefde, dan voor het dienen van God. Je draagt niet de diepe overtuiging uit, dat alleen de God van de Bijbel recht heeft om door iedere onderdaan te worden gediend. Daarmee valt een gedegen fundament voor een ethisch reveil weg.

Abortus, euthanasie en de Palestijnse kwestie

3. Van Agts visie op abortus en eutha nasie waren meer ingegeven door juridische dan door ethische motieven. In het interview geeft hij dat ook aan. Als hij terugblikt op de periode als minister van Justitie zegt hij dat hij zich vooral heeft gestoord aan de overtreding van de bestaande wetgeving rond abortus. Als jurist was dit onverteerbaar voor hem. Helaas: uit de loop van zijn leven is gebleken dat de Bijbelse motivering in zijn strijd tegen abortus en eutha nasie nagenoeg ontbrak. In het desbetreffende interview zegt hij openlijk geen bezwaar te hebben tegen euthanasie. Dat is, tot onze verbijstering, gebleken: hij heeft, gepland, samen met zijn vrouw, hand in hand, naast elkaar liggend, de eeuwigheid aangedaan.

4. Ook in zijn visie op Israël en de Palestijnse kwestie is gebleken dat hij weg gegroeid was van de Bijbelse principes: hij streed voor de Palestijnse zaak en was tegenstander van het beleid van Israël in de loop der jaren. Echter, de Palestijnen zijn geen onschuldig volk. In de loop van de geschiedenis hebben ze voortdurend verwantschap gehad met barbaarse regimes: het Duitsland van Adolf Hitler, de Grootmoefti van Jeruzalem (Islamitisch leider die goede contacten onderhield met Adolf Hitler), Hamas.

Dat Israël opnieuw gewikkeld is in een strijd op leven en dood, is niet de schuld van de staat Israël. Ook kan het de staat Israël niet worden aangerekend dat in deze strijd veel burgerslachtoffers vallen: als Israël niet doorgaat met de uitroeiing van Hamas, zal deze beweging binnen de kortste keren op de zelfde beestachtige wijze tegen het volk Israël tekeer gaan.

Daarom is het niet te verteren dat Van Agt met voorbijzien van deze overlevingsstrijd zich onverbloemd achter de Palestijnse zaak heeft geschaard. Ook is het veelzeggend dat de bekendmaking van zijn overlijden gedaan werd door de organisatie The Rights Forum, een organisatie die strijdt voor de rechten van de Palestijnen en tegen Israël. Daarmee heeft hij niet alleen getoond dat zijn historisch inzicht ontoereikend was, maar dat hij ook ver was weg gegroeid van de Bijbelse visie op het volk Israël, de beminden om der vaderen wil.

Een huiveringwekkende nalatenschap

5. Het levenseinde van Dries van Agt was niet alleen een persoonlijke aangelegenheid. Dries van Agt en zijn echtgenote hebben door de dubbele euthanasie en de bekendmaking daarvan aan het Nederlandse volk, een huiveringwekkend voorbeeld nagelaten. Het kan niet anders, of het toch al stijgende aantal (dubbele) euthanasiegevallen, zal in de naaste toekomst door dit voorbeeld alleen maar toenemen. De Nederlandse samenleving zal zich ook op het punt van euthanasie, mede door Van Agts voorbeeld, meer en meer verwijderen van de beginselen van Gods Woord. En dan te bedenken dat dezelfde man ooit uitsprak dat deze samenleving een ethisch reveil nodig had.

Noten

1. Nu bekend als de Radboud Universiteit

2. Johan van Merriënboer, e.a., Van Agt, Biografie, Tour de force, Amsterdam, 2008, p. 139

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen