Boekbesprekingen

Het is opmerkelijk dat de theologie en spiritualiteit van William Perkins relatief geringe aandacht hebben gekregen, terwijl hij toch bekendstaat als de architect of geestelijke vader van het puritanisme. Hierbij zal zeker meespelen dat zijn werken lange tijd alleen in een zeventiende-eeuwse editie beschikbaar waren. De recente heruitgave van zijn complete geschriften, gepubliceerd in een kort tijdsbestek van slechts zes (!) jaar én in licht gemoderniseerde vorm, zal de studie van Perkins’ ‘practical divinity’ ongetwijfeld stimuleren.

Dit onderzoek wordt ook gediend door de dissertatie van Andrew Ballitch, gewijd aan Perkins’ hermeneutiek, want diens omgang met de Bijbel is nog nauwelijks in kaart gebracht. Terwijl al zijn werken, die op een nadere reformatie van het Engelse volk waren gericht, het streven laten zien om de betekenis van de Bijbel voor zowel het hart als de levenspraktijk helder te maken. Omdat het merendeel van Perkins’ geschriften een pastorale inslag kent, zou de indruk kunnen ontstaan dat exegese bij hem een geringe plaats heeft ingenomen, maar Ballitch’ studie toont het volstrekte tegendeel aan.

Ballitch schetst hoe Perkins’ omgang met de Bijbel voortborduurt op lijnen van de westerse exegetische traditie, waarbij de protestantse inbreng natuurlijk de hoofdrol speelt. Met name de orthodox-gereformeerde theoloog Wolfgang Musculus blijkt opvallende invloed te hebben gehad, met name door zijn aandacht voor de toepassing van schriftwoorden met het oog op geloofsopbouw en vroomheid, maar ook Engelse tijdgenoten zijn van belang geweest.

Perkins’ hermeneutiek, die hij in zijn hoofdwerk over de prediking – The Arte of Prophecying – ontvouwt, wordt volgens Ballitch gekenmerkt door enkele samenhangende principes. In de eerste plaats stelt de architect van het puritanisme – goed reformatorisch – dat de Schrift als gezaghebbend Woord van God zichzelf uitlegt en dus niet afhankelijk is van kerkelijk gezag, zoals Rome stelde. Ten tweede leidt dit fundamentele uitgangspunt tot de nadruk op een enkelvoudige, letterlijke betekenis van de bijbeltekst, die kan worden gevonden via de drieslag geloofsanalogie (analogy of faith), context (context) en vergelijking (collation). Terwijl de uitlegger dit principe eenvoudig kan toepassen wanneer de betekenis van schriftwoorden helder is, kan dit ook dienstdoen bij minder eenvoudige passages. Via geloofsanalogie wil Perkins – opnieuw goed reformatorisch – afzonderlijke schriftgedeelten in het kader van de totale bijbelse heilsboodschap plaatsen, zoals is samengevat in de Apostolische Geloofsbelijdenis. Het risico van zijn premoderne benadering is natuurlijk dat de genoemde geloofsanalogie te veel als een raster over afzonderlijke bijbelteksten kan liggen. Soms is Perkins inderdaad niet aan dit gevaar ontkomen, bijvoorbeeld als hij universele uitspraken over Gods verlossing in Christus al vlug inkadert in zijn leer van de predestinatie en van de effectieve verzoening. Toch betekent de invloed van de geloofsanalogie geen blokkade voor nauwkeurige exegese, want het principe van context houdt in dat Perkins ingaat op woordbetekenissen, terwijl hij teksten vervolgens plaatst in het verband van pericopen en bijbelboeken. Dit nauwkeurig luisteren naar schriftwoorden wordt vooral zichtbaar in Perkins’ exegetische werken, die in bijna alle gevallen teruggaan op bewerkte preken, maar ook in zijn pastorale, catechetische, theologische en polemische geschriften. De laatste component van de hermeneutische drieslag, de vergelijking met andere bijbelteksten, is bedoeld om de betekenis van concrete teksten en passages verder te verhelderen.

Ballitch’ studie betekent een flinke stap verder in het grotendeels onontgonnen gebied van de puriteinse omgang met de Bijbel en nodigt uit om ook andere puriteinen op dit terrein nauwkeuriger te onderzoeken. Toegespitst op Perkins heeft Ballitch’ onderzoek twee pluspunten. Ten eerste vormt het een verbreding van het beeld van hem. In het verleden lag de focus van het onderzoek nogal eens op zijn dogmatische werk en dan met name op zijn predestinatieleer. Via de nadruk op de ‘dogmatische’ Perkins doemde het beeld op van een wat afstandelijke en kille theoloog, die bovendien de kwestie van de geloofszekerheid problematisch maakte. Uit Ballitch’ studie blijkt echter dat Perkins aandachtig en serieus heeft willen luisteren naar de Schrift en daarbij door sterke pastorale motieven werd gedreven. Ten tweede is dit onderzoek een goede stimulans om de verschillende aspecten van Perkins’ ‘practical divinity’ verder te onderzoeken. Daarbij is het nuttig dat Ballitch, wanneer hij probeert aan te tonen dat de drieslag geloofsanalogie, context en vergelijking in Perkins’ totale oeuvre voorkomt, de lezer via samenvattingen in kort bestek zicht geeft op de rode lijn van de meeste geschriften. In samenhang met de gereedgekomen heruitgave van Perkins’ werken zal dit onderzoek eraan bijdragen dat we de komende jaren ongetwijfeld veel meer over hem kunnen lezen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen