De natuur als accu

Na een carrière in het onderwijs legde Den Hertog zich toe op het geven van cursussen en het schrijven van onderwijsmethoden voor beeldende vakken. Omdat zijn hart ligt bij het tekenen en schilderen, ontwikkelde hij zich tevens tot zelfstandig kunstenaar.
Den Hertog, lid van de vereniging van Kunstenaars op Reformatorisch Fundament (Korf), schilderde aanvankelijk „zoals gebruikelijk in onze kring figuratief, met aquarelverf in impressionistische stijl. Herkenbare kunst dus. Hij doet daar niet laatdunkend over. „Het is goed wanneer een kunstenaar begint met het observeren van de werkelijkheid, het natuurgetrouw vastleggen van de natuur. Ik heb alles wat los en vast zit getekend: bloemen, portretten, landschappen. Wanneer je dat onder de knie hebt, kun je gaan experimenteren, dingen gaan veranderen, abstraheren.
Op die manier kan ook moderne kunst een verbintenis met de zichtbare werkelijkheid hebben, denkt Den Hertog. „Ook in abstract werk geef ik iets weer dat valt te herleiden tot een ervaring uit de natuur. Ik blijf kijken naar de dingen om me heen, naar treffende, ontroerende vormen, naar schoonheid, een verrassende compositie. Dergelijke dingen herinner ik me als het ware wanneer ik aan het schilderen ben. Ze werken als een soort accu of aggregaat, waar ik mijn voeding uit haal.

Luchtfoto
De kijker ziet dat niet altijd in het werk terug. Den Hertog geeft een lesje aanschouwelijk onderwijs. Aan de hand van Abstracte Compositie (acryl op doek), dat in zijn woonkamer hangt, een werk uit eigen atelier. Wat stelt het voor? Donkergroene vlakken, bruintinten, grijswit, zwarte strepen, rode kern. t Heeft wat van een luchtfoto. Boerderij in weidelandschap of zoiets. Den Hertog glimlacht en knikt toegeeflijk. „Er is niets mis mee om er zo naar te kijken. We zijn eraan gewend om te denken dat een schilderij of tekening een driedimensionale voorstelling op een plat vlak suggereert. Lange tijd was dat in de schilderkunst het hoogste ideaal. Denk maar aan de wedstrijd in de Oudheid tussen Parrhasios en Zeuxis, die wedijverden wie de beste schilder was. Zeuxis schilderde druiven op een paneel en wel zo gelijkend dat de vogels erop afkwamen. Voldaan over zijn overwinning op de natuur keerde hij zich tot Parrhasios werk en vroeg hem het gordijn voor zijn schilderij opzij te schuiven. En terwijl hij dit vroeg, zag hij dat hij verloren had. Had hij met zijn kunst slechts de vogels bedrogen, Parrhasios had met de schildering van een gordijn ook het menselijke oog bedrogen.
Je kunt een schilderij echter ook beschouwen als een wereld op zichzelf. De kunstenaar heeft een doek met twee dimensies tot zijn beschikking, die hij met kleuren en vormen vult. Daarmee probeert hij een sfeer of situatie op te roepen die hem op een bepaald moment heeft getroffen. Hij gaat hem niet per se meer om de illusie van diepte of ruimte, zoals op een foto. Dat is een verworvenheid die we danken aan Cézanne, de Kubisten en ook aan Mondriaan.

Bondige samenvatting
Abstracte kunst is ten onrechte verdacht in de gereformeerde gezindte, vindt Den Hertog. „Wanneer iemand een lang en gedetailleerd verhaal in twee zinnen bondig samenvat, hebben we daar grote bewondering voor. Abstracte kunst doet feitelijk niets anders dan de kern van een complex geheel samenvatten. Er gebeurt dus niks ergs. Wel is de laatste eeuw, vooral sinds Picasso, het gevaar ingeslopen dat het publiek niet meer begrijpt wat de kunstenaar doet. De vormentaal is dermate gecodeerd, dat de betekenis niet gemakkelijk is te achterhalen. Maar dat wil nog niet zeggen dat hedendaagse kunstenaars niet op de ingeslagen weg verder mogen gaan.
Kunstenaars hoeven niet te doen alsof ze in de zeventiende eeuw leven, meent Den Hertog. „Hij moet ervoor waken om terug te vallen op schijnzekerheden. Kunst is per definitie vernieuwend. Na de Gouden Eeuw kwamen er naast de traditionele themas (landschap, portret en stilleven) allerlei nieuwe onderwerpen in beeld. De kunstenaars gingen experimenteren, de vrijheid werd groter, de technische mogelijkheden namen toe. Dat is niet allemaal af te keuren. Iemand als Henk Helmantel schildert heel realistisch, in de stijl van de Hollandse meesters. Zijn werk oogst in de gereformeerde gezindte veel waardering omdat het vertrouwd overkomt. Dat is goed en mooi, maar het wil niet zeggen dat dit nu de reformatorische kunststijl is, als die al zou bestaan.

Asher Lev
Zelf is Den Hertog in de loop van de tijd steeds abstracter gaan werken. „Je kunt het aflezen aan de nieuwjaarskaarten die we elk jaar versturen. Dit keer kreeg ik nog maar twee positieve reacties. Voor zulke kunst heeft de reformatorische kring blijkbaar weinig begrip en waardering. Onlangs las ik het boek Mijn naam is Asher Lev van Chaim Potok. Het gaat over een orthodox-Joodse jongen die kunstenaar wil worden. Dat proces brengt hem in een diepgaand conflict met het chassidische milieu waaruit hij voortkomt. Veel van zijn ervaringen, niet alle, herken ik. Onze gezindte staat niet erg open voor vormen en kleuren die uitsluitend een emotionele waarde hebben en niet naar de zichtbare werkelijkheid verwijzen. Mensen brengen een gereformeerde levensovertuiging vaak in verband met oubollige kunst. Iemand zei eens tegen me: Je bent in je opvattingen zo calvinistisch en toch schilder je heel modern. Ik reageerde met de opmerking dat ik een hekel heb aan oppervlakkigheid en graag alles grondig doe.
Een kunstenaar van gereformeerde snit moet wel tegen een zeker isolement kunnen, ervaart Den Hertog. „De vooroordelen tegen kunst zijn in eigen kring groot. Het is dan verleidelijk om je aan te passen aan de opvattingen van de mensen om je heen. Je moet toch wel lef hebben om door te gaan in het spoor dat is uitgezet. Ik zie het als een uitdaging om niet mee te gaan in de vooroordelen die in onze gezindte tegen onder andere abstracte kunst bestaan.
Toch kan Den Hertog de kritische houding van de gereformeerde gezindte tegenover (moderne) kunst wel plaatsen. „Hedendaagse kunstenaars hebben over het algemeen een sterke hang naar zelfstandigheid. Zij willen onafhankelijk zijn in hun scheppingsdrang, grenzen verleggen. Maar al te vaak verliezen ze uit het oog dat ze mensen zijn met beperkingen. Ook voor hen gelden immers de bijbelse normen. Maar grenzen zijn verdacht in de kunst. Denk maar aan de bekende dichtregel van Willem Kloos: Ik ben een god in het diepst van mijn gedachten.

Wereld
Opvallend is volgens Den Hertog dat echt grote kunstenaars tegenwoordig niet meer in christelijke kring moeten worden gezocht. „Het schijnt de Heere te behagen de gave van de kunst vooral aan de wereld te geven. Maar misschien is het ook wel zo dat mensen hun kunstzinnige gaven misbruiken en daardoor losraken van God. Daardoor wordt kunst in reformatorische kring vaak gezien als iets dat bij de wereld hoort.
Dat neemt niet weg dat kunstzin een algemene gave is van de Heilige Geest, citeert Den Hertog Calvijn. „Bezaleël en Aholiab waren als zeer begaafde kunstenaars betrokken bij de bouw van de tabernakel. Ook de kinderen van Kaïn kregen artistieke talenten van God. Die mogen we als christenen zeker gebruiken.

Grijs
De gereformeerde gezindte is grijs geworden, constateert Den Hertog. „De emoties zijn tegenwoordig erg afgevlakt, we zijn zo bloedeloos geworden. Ik mis de verwondering of de durf om die te uiten. Er is een gebrek aan spontaniteit, het verbergen van gevoelens staat hoog aangeschreven. De vrees om voor licht en oppervlakkig door te gaan heeft geleid tot een zekere verkramping. Vergelijk dat eens met de Joodse cultuur, waarin blijde gebeurtenissen uitbundig worden gevierd en klaagvrouwen betrokken zijn bij droevige gebeurtenissen.
De gereserveerde houding van reformatorisch Nederland heeft onmiskenbaar gevolgen voor de waardering van kunst. „Kunst laat het leven in zijn uitersten zien. Het tilt je uit boven het gewone, grauwe leven, doet soms een beroep op je mededogen. Het spreekt je aan op het gevoel. Picasso kan je met zijn Guernica de gruwelijke gevolgen van een Duits bombardement tijdens de Spaanse Burgeroorlog indringend laten zien. Hij sleurt je erbij, veegt als het ware met een staalborstel de eeltlaag van je innerlijke gevoelens. Maar daar moet je wel voor open staan. Ons laat het leed in de wereld vaak zo koud. Denk maar aan de oorlogsdreiging in Irak. Wie raakt het ten diepste? We leven rustig verder. Laat kunst ons dan eens een keer opschrikken of wakker maken.

Verwend
Tegelijkertijd geeft de gereformeerde gezindte zich ten onrechte een brevet van onvermogen, denkt Den Hertog. „Als mensen de moeite nemen om zich in kunst te verdiepen, zullen ze ontdekken dat ze wel degelijk gevoel voor kleur, compositie en vlakverdeling hebben. Vaak hebben ze meer in hun mars dan ze denken. Maar uit gemakzucht durven maar weinig mensen uit de reformatorische hoek voluit te genieten van kunst, die toch een gave van God is.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen