Schoonheid en weidsheid

Velen van ons brengen hun vakanties door in landen buiten Nederland. Landen waar veel schoonheid van landschappen en kerken te vinden is en die een onvergetelijke indruk kunnen achterlaten. Deze en gene lezer en lezeres ziet misschien bijvoorbeeld nog voor zich de lieflijke heuvels van Umbrië en Toscane, de meren en bergen van Zwitserland, of de kerk van Chartres waar het licht zo mysterieus naar binnen stroomt; het goddelijk licht dat de ziel verheft. Mooie landschappen en kerken vinden we echter ook in eigen land. Een provincie waarvoor dat bij uitstek mag gelden is Groningen. Hier brachten mijn vrouw en ik – voor wie de liefde voor Stad en Ommelanden bij de een door herkomst van vaders zijde en bij de ander door aangeboren liefde voor ruimte en weidsheid later ontwikkeld is – onlangs tien vakantiedagen door. Een impressie.

We verbleven in een huis dat vroeger uit twee kleine arbeiderswoningen had bestaan waar gezinnen hun armoedig bestaan leefden. Nu brachten wij, omgeven door modern comfort, hier onze vakantie door, vrij van de hardheid van het bestaan die deze landarbeiders en hun gezinnen hebben gekend. Het kan geen kwaad zich rekenschap hiervan te geven en wanneer men over enig voorstellingsvermogen beschikt, bedenkt hoeveel bittere armoede er in daggelderswoningen geleden werd, kan het hart alsnog met bewogenheid worden vervuld, is zo goed te begrijpen dat het socialisme en communisme in Groningen hun duizenden en tienduizenden hebben verslagen. Maar terug naar huis en omgeving anno 2023, naar het landschap dat zich in deze late julidagen in al zijn schoonheid ontvouwde. Vanuit de smaakvol ingerichte woonkamer strekten zich duizenden meters ver bloeiende korenvelden voor ons uit, een uitzicht waarvan we maar moeilijk genoeg konden krijgen en waaraan het avondlicht nog een bijzondere bekoring gaf. Prachtig waren ook de fietstochten door de polder naar Noordpolderzijl, het kleinste haventje van Nederland, met aan de ene kant de uitgestrekte akkers en verre kerktorentjes en aan de andere kant de zeedijk waarop schapen vredig grazen. En boven de polder de altijd wijde hemel, de rust en ruimte die zo weldadig zijn voor de ziel.

Een bijzonder mooi landschap is ook het heel licht glooiende land rondom Westeremden waar in deze late julidagen het koren eveneens volop bloeide. Prachtig blijft altijd het schijnsel van de zon over het koren dat dan inderdaad goudgeel is en te begrijpen valt dat de schilders van De Ploeg , met hun voorliefde voor kleuren, verrukt waren van het Groningse landschap. Een fietstocht naar Westeremden is niet alleen vanwege de natuur de moeite waard. Zij is het ook omdat hier werk van Henk Helmantel te zien valt, de schilder wiens liefdevolle verbeelding van de werkelijkheid, voor hem Gods schepping, een venster op de eeuwigheid geeft. De ambiance waarin dit werk is tentoongesteld, een vroegere pastorie waar vensters uitzicht op tuin en landschap geven, verleent hieraan nog een extra bekoring. Voor hen die hier ooit zijn geweest is dit een bijzondere ervaring en graag keert deze en gene terug naar Westeremden. In dit verband mogen we u attent maken op twee uitgaven waarvoor Henk Helmantel een aantal schilderijen beschikbaar stelde en de bekende dominee-dichter André Troost de gedichten schreef. Het betreft hier: Licht dat leven doet (2020) en Wonen in verwondering (2023), twee juweeltjes die men steeds graag ter hand neemt.

De aantrekkelijkheid van Groningen is niet alleen gelegen in het landschap maar ook in de vele kerken en kerkjes die als pronkjuwelen in het landschap liggen en waarvan we meerdere bezochten; soms woonden we ook ook een dienst bij. Bijzondere indruk op ons maakte de kerk van Noordbroek die vanwege de gewelfbeschildering aan het einde van de vijftiende eeuw, die in haar geheel bewaard is gebleven, de bijnaam de Sixtijnse Kapel van Groningen heeft gekregen. Wat valt hier te zien? In de woorden van Marjoleine de Vos: “Daar is op het plafond een samenvatting van de hele Bijbel geschilderd, van Adam en Eva, tot het Laatste Oordeel, met daartussenin Christophoor, de doop in de Jordaan, de symbolen van de evangelisten”.¹ Dit in alle rust op een middag in juli – wanneer naar een bekende regel van Achterberg de zomer om de dorpen bloeit – te kunnen aanschouwen is een mooie ervaring. Treffend is de samenvatting van de betekenis van de schildering die Justin Kroesen geeft: “Het programma eindigt op de oostwand, boven de plaats waar ooit het hoogaltaar stond. Hier zien we Christus als Man van Smarten met de letters ECCE HOMO. Zo draagt de hele reeks de boodschap uit dat de zondige mens alleen door doop en bekering aan het dreigende oordeel kan ontsnappen. Redding mag hij verwachten van de Man van Smarten, die op aarde aanwezig is in de eucharistie”.²

Mooi gelegen in het landschap – en hoe heerlijk is het hier op een zonovergoten zondagochtend door te rijden – is ook de dertiende-eeuwse kerk van Kantens waar we een dienst bijwoonden. Bij binnenkomst trof ons de sfeer van eenvoud, alles ademde de sereniteit die de ziel zo weldadig aandoet. In deze sfeer gingen als het ware vanzelf onze gedachten uit naar de vele tientallen geslachten voor ons die hier het Evangelie hadden horen verkondigen. Het Evangelie van alle tijden en plaatsen. Op deze zondagochtend werd het Evangelie verkondigd zoals dat in Galaten tot ons komt en werden de toehoorders – een klein kuddeke uit enkele omliggende dorpen verzameld – opgeroepen tot voortbrenging van vruchten van de Geest. Een preek die trof door zijn ernst en eenvoud. Goede herinneringen houden we ook aan het avondgebed dat we bijwoonden in de laatromaanse Andreaskerk van Westeremden waar we ons eveneens voelden opgenomen in de rij van gelovigen vóór ons. Verbonden voelden we ons ook met de kleine kring van ongeveer twintig mensen die deze avond waren samengekomen en we waren getroffen door de kloosterlijke sfeer van stilte en eerbied. Hoe goed is het wanneer alles zich in een bepaalde volgorde voltrekt, elk onderdeel zijn eigen zinvolle plaats in het geheel heeft. Een van de mooiste onderdelen van dit avondgebed was wel de lofzang van Maria. Hoe mooi klonk deze lofzang op een zomeravond in een eeuwenoude kerk.

In geheel andere sferen dan die van serene middeleeuwse kerken, waar de eeuwen ons omvatten, bevindt men zich in de vroeg twintigste-eeuwse Boazkerk in Westeremden, gebouwd in de stijl van de Amsterdamse school die echter niet, zo schrijft Marjoleine de Vos, de soberheid van deze school heeft, ziet er niet naar uit: “Wel aandachtig. En karakteristiek, met al die smalle ramen, hetzij als horizontale kijkgaten, hetzij als verticale lichtsluisjes. In kerkgebouwen werkt dat wel mooi. Voor een woonhuis verlang je soms weleens wat royalere raampartijen dan de vroeg-twintigsteeeuwse architecten strikt noodzakelijk vonden. In een kerk hoef je ook niet naar buiten te kijken. Integendeel, daar is alles uit op verinnerlijking.”³ In een dergelijk architectonisch monument een dienst bij te wonen is een merkwaardige belevenis. Wat ons hier van de preek is bijgebleven is dat de predikant waarschuwde tegen vergoddelijking van de natuur. Tot slot mag niet onvermeld blijven het kleine negentiendeeeuwse kerkje van het al even kleine plaatsje Rottum waar slechts zeventig mensen wonen. Een uiterst eenvoudig kerkje – waarvan de uiterst kleine afmetingen van de kerkenraadskamer heel huiselijk aandoen – maar met mooie hoge ramen die een prachtig uitzicht geven op het weidse landschap.

Het was ons goed in Groningen te zijn. Een provincie waar nog ruimte en rust heerst. Ruimte en rust waardoor mensen nog tijd voor elkaar hebben. Tijd ook voor de twee gasten uit het Westen die overal hartelijk werden ontvangen en met goede herinneringen naar huis gingen.

1 Ode aan de oude Groninger kerken. Groningen 2019, 219.

2 Ibid., 220.

3 Ibid., 359.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen