Traditie is voor Joden bron van levenskracht

Hebreeuwse termen voor traditie zijn Masoret of Masora. In de Misjna, de Joodse mondelinge traditie uit de tweede eeuw na Christus, vinden we deze termen in een traktaat (Avot) dat zegt dat Mozes de Thora ontving op Sinaï en ze overleverde aan Jozua. En Jozua leverde deze over aan de Oudsten en de Oudsten aan de profeten en de profeten aan de mannen van de Grote Synode, een instituut na de tijd van Ezra.

Wat houdt dat in, te staan in de Joodse traditie?

“Om te beginnen dat wij Joden onderdeel zijn van een groter geheel in de geschiedenis. Ik ben niet de eerste die dingen bedacht heeft. Maar, en dat is het tweede, ik ben ook niet de enige die in die geschiedenis staat. We zijn geen losse individuen, maar staan als gemeenschap voor het aangezicht van God.

Ik heb de indruk dat we op dat punt verschillen van het christendom. Daarin staat niet zozeer de geloofsgemeenschap maar ieder mens als individu tegenover God. De Midrasj, de Joodse verhaaltraditie, zegt daarentegen dat toen wij Gods Thora ontvingen aan de voet van de Sinaï, wij haar ontvingen als vólk. Elke Jood stond daarbij, om zo te zeggen, borg voor de ander. Het is ook mijn schuld als een ander een overtreding begaat.”

Maar is dat niet lastig met al die verschillende interpretaties van de Thora?

“Ja natuurlijk. Ik wil ook niet beweren dat wij Joden niet over heel veel zaken van mening verschillen. Maar waar het om gaat is dat wij niettemin voor elkaar borg staan. Natuurlijk hadden Abraham en Mozes nog geen idee van de uitdagingen waar wij voor staan. Maar het gaat om het principe dat het ene Gebod onder alle omstandigheden toegepast dient te worden op een wijze die beantwoordt aan de bedoeling die God met ons heeft.”

De protestantse traditie gaat uit van de Schrift alleen…

“Dat is in de Joodse traditie anders. Daarin draait het om de mondelinge traditie. De rabbijnen zijn geroepen om uit te leggen wat de geboden in de Thora in de concrete levenssituatie van de gemeenschap waartoe zij behoren, betekent. Daarbij moeten zij vooral hun verstand gebruiken. Een profeet is slechts een doorgeefluik van wat God tot hem zegt. Rabbijnen staan echter voor de opgave te begrijpen wat God bedoelde toen Hij Zijn Thora gaf en tot de profeten sprak.

Enigszins provocerend zou je kunnen zeggen: de oorspronkelijke Schrift heeft zonder die uitleg geen enkele praktische betekenis. Dat verklaart ook waarom een relatief klein boek als de Bijbel de bron kan zijn van een lange uitlegtraditie. En uiteindelijk is dat onder protestanten volgens mij niet anders.”

Maar er is toch wel een kwalitatief verschil tussen de ene uitleg en de andere? “In het Jodendom laten zich grofweg twee uitlegtradities onderscheiden: die van rabbi Akiva en die van rabbi Ishmael. De ene is meer allegorisch, de ander geeft de voorkeur aan een meer letterlijke uitleg; de ene is meer mystiek, de ander zou je rationalistisch kunnen noemen. Beide tradities hebben aanleiding gegeven tot heftige discussies. Maar dat houdt ons scherp en het verhindert ons niet om lokaal in dezelfde synagoge samen Sabbat te vieren.”

Maar al die Wetsregels uit de traditie, wat is de betekenis daarvan?

“Die geven mijn leven invulling en helpen er richting aan te geven. Bijvoorbeeld: ’s morgens sta ik op en, na wat kleine fitnessoefeningen, doe ik mijn gebedsriemen (tefillin) en gebedsmantel (tallit) om, neem ik mijn gebedenboek ter hand en richt ik me tot God.

Na gebeden te hebben loop ik naar de koelkast. Zodra ik die open doe, sta ik voor de keuze. Eet ik vlees of kies ik die ochtend voor melkproducten? Het is ons vanwege de spijswetten niet toegestaan ze tegelijkertijd te eten. Na het eten ga ik naar het toilet. Na die te hebben doorgetrokken, dank ik God voor het feit dat mijn stoelgang nog functioneert en mijn lichaam dagelijks gereinigd wordt van afvalstoffen. Ik kan ook pas danken nadat ik het toilet heb doorgespoeld, want God kan niet leven met onreinheid.

Wat ik met dit alles wil zeggen is dit: elk gebod heeft betrekking op een aspect van het menselijk leven. Zo wordt alles in ons leven een vingerwijzing naar God. De traditie helpt ons dicht bij Hem te leven en is als zodanig ook een bron van levenskracht.”

Heeft de traditie op die manier Joden altijd geholpen met God te overleven?

“Absoluut! Ondanks alle ellende die ons is overkomen, kunnen we blijven geloven dat het eens anders zal zijn. Dat is ook wat op Yom Kippoer (Grote Verzoendag) centraal staat. Het verleden bepaalt onze toekomst niet. Het is precies andersom: de toekomst bepaalt ons verleden, door er via bekering een andere betekenis aan te geven. We mogen steeds weer opnieuw beginnen. Daarmee geeft de traditie ons zicht op een toekomst waarin het eens beter zal zijn. Onze vijanden willen ons vernietigen. Maar wij zullen overwinnen. Tot welzijn van alle volken in de wereld.”

Kent de Joodse traditie ook zelfkritiek?

“Wij hebben de profeten. Zij hebben ons altijd heftig bekritiseerd. Zodanig dat wanneer je ze om hun uitlatingen tegenwoordig voor het gerecht zou dagen, ze veroordeeld zouden worden voor antisemitisme! Er is alleen een beslissend verschil tussen antisemitisme en de kritiek van de Joodse profeten. Het antisemitisme is destructief. De kritiek van de profeten is altijd opbouwend. Roddel, afgeven op anderen en de fake news waar onze kranten vol van staan, zijn verboden in onze traditie. Wij zijn geroepen om eerlijk kritiek te leveren wanneer wij zien dat anderen afwijken van Gods geboden. Uiteindelijk is dat ook de basis van onze democratische rechtsstaat. Levend vanuit een traditie is het van levensbelang open te staan voor andere gezichtspunten, dienen we ons zo nodig altijd te laten corrigeren, ook door minderheidsopvattingen. Dat is de bijdrage van de Joodse traditie aan deze wereld. Totdat de Messias komt.”

Tzvi Marx

Rabbijn dr. Tzvi Marx werd in 1942 geboren in Frankrijk. Het gezin Marx vluchtte naar Zwitserland om zich na de oorlog te vestigen in New York. Daar studeerde Marx af als rabbijn aan de Yeshiva University. Hij vestigde zich tenslotte in Nederland, waar hij, via zogenaamde Leerhuizen, Christenen laat kennismaken met de Joodse uitlegtradities van de Bijbel.

Dr. Hans van de Breevaart is redactielid van Protestants Nederland.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen