Tolerantie in plaats van intolerantie

Naar welke leugens verwijst u in de titel van uw boek?

De gedachte dat een man een vrouw kan worden en een vrouw een man. De gedachte dat mensen van hetzelfde geslacht een huwelijk zouden kunnen sluiten. De gedachte dat je ras of de kleur van je huid belangrijker is dan je karakter. Dit soort gedachten die gepropageerd worden als woke, alsof mensen die daarin geloven ‘wakker’ geworden zijn uit een conservatief-christelijke slaap die hen eeuwenlang gevangen hield. Deze leugens worden gepropageerd door een ideologie waarvan de kern wordt gevormd door seksuele oriëntatie en ras. Deze ideologie heeft bezit genomen van de heersende neo liberale elites. Ze is absoluut tegengesteld aan het klassieke liberalisme waaraan wij essentiële grondrechten zoals de vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst en tolerantie te danken hebben.

Deze leugens zijn die van het oude marxisme in een nieuw jasje. De leugen dat het proletariaat werd onderdrukt en uitgebuit door het kapitaal, heeft plaatsgemaakt voor de leugen dat seksuele en etnische minderheden het slachtoffer zijn van repressie door een christelijk-burgerlijke moraal.

Maar zit er niet ook een kern van waarheid in die ‘leugens’?

Natuurlijk! Slavernij is terecht afgeschaft en het lot van de arbeiders is gelukkig verbeterd. Niet zozeer door afschaffing van privébezit, maar door de klassiek-liberale erkenning dat ieder het recht heeft vrij te zijn van onderdrukking en dat iedereen een zeker recht heeft op de vrucht van zijn arbeid. En die erkenning gaat terug op klassiek-christelijke noties als de gelijkheid van ieder mens voor het aangezicht van God en dat de rijke onderworpen is aan dezelfde wetten als de arme, en dat aan beiden evenzeer recht dient te worden gedaan. Maar wat je nu ziet, is dat de Black Lives Matter-beweging even racistisch is als de White Supremacy-beweging van een halve eeuw geleden – alleen dan precies omgekeerd: het zwarte ras mag aanspraak maken op rechten die aan blanken ontzegd worden.

Ik ben blij dat ik opgroeide in een tijd dat mensen niet beoordeeld werden op basis van de kleur van hun huid, op basis van hun karaktereigenschappen. Tegenwoordig zie je echter dat een zwarte vrouw professor is aan Harvard University en niettemin gezien wordt als ‘onderdrukt’, terwijl een werkloze blanke arbeider uit Michigan als ‘onderdrukker’ wordt beschouwd. Hij moet niet zeuren dat hij geen baan heeft. In deze ideologie wordt geen rekening meer gehouden met de realiteit van het alledaagse leven. De wereld wordt ook letterlijk gereduceerd tot een set van zwart-wit-tegenstellingen, onderdrukten tegenover onderdrukkers, goede tegenover slechten. Voor de klassiek-christelijke opvatting dat de werkelijkheid veel genuanceerder is, en dat uiteindelijk goed en kwaad in ieder mensenhart leven, is geen plaats meer.

Wanneer een cultuur afscheid neemt van deze klassiek-christelijke opvatting van goed en kwaad, zien we tolerantie plaatsmaken voor polarisatie en, uiteindelijk, totalitarisme. Wat dat betreft kunnen we veel leren van de ervaringen van dissidenten uit het vroegere Oostblok, zoals Alexandr Solzjenitsyn, die daarover schreef in De goelag archipel (1958-1968). Zij waarschuwen ons ook voor de huidige ontwikkelingen in het Westen.

Moeten we ons echt zoveel zorgen maken? Het gaat toch maar om een kleine elite van mensen die zich door deze ideologie laten leiden?

In mijn boek heb ik laten zien hoe een relatief kleine groep van intellectuelen in staat was om een revolutie in Rusland te ontketenen die ruim 70 jaar lang een samenleving probeerde te transformeren, daarbij allerlei maatschappelijke groepen terroriseerde en gedurende die periode meer slachtoffers maakte dan welk regime in de wereldgeschiedenis ook. Wat daar kon, kan in Amerika ook gebeuren, net als in Europa.

Met name sinds tweede helft van de vorige eeuw is in het Westen een intellectuele elite actief geworden die een alomvattende maatschappelijke transformatie nastreeft. Eerst alleen aan de universiteiten, daarna in de onderwijsinstellingen en de politiek. In die beweging gaan nu ook de grote bedrijven mee. Het is in Amerika altijd zo geweest dat bedrijven zich afzijdig hielden in de strijd tussen progressief en conservatief vanuit de gedachte dat zij er zijn voor iedereen. Tegenwoordig zien met name grote ondernemingen als Apple, Microsoft en Facebook het als hun taak om zich te identificeren met ‘minderheden’. Dit soort multinationals zijn moderne moraalridders geworden. Er is een vorm van woke-kapitalisme ontstaan dat via donaties aan de campagnes van presidentskandidaten, volksvertegenwoordigers en maatschappelijke instellingen een actieve bijdrage levert aan deze cultuurstrijd.

Waar leidt dat toe?

In die cultuurstrijd bestaat geen vrijheid van godsdienst en geweten meer. Toen een homostel bij een bakker in de staat Indiana een taart bestelde voor hun huwelijksfeest, antwoordde de bakker dat hij ze graag een taart leverde, maar niet voor hun trouwdag. Hij respecteerde betrokkenen als mens, maar een huwelijk tussen beiden achtte hij in strijd met Gods scheppingsordeningen. Wat volgde was een storm van kritiek en oproepen om de zaak plat te branden, gevolgd door een rechtszaak omdat sprake zou zijn van ‘discriminatie’. En aangezien de staat Indiana bezweken was onder de druk van maatschappelijke groepen, waaronder grote bedrijven, om een beroep op de vrijheid van geweten in dit soort gevallen buiten de orde te verklaren, werd de betrokken bakker veroordeeld tot het betalen van een boete.

Wat was de aanleiding voor je boek Live not by Lies?

Ik ben begonnen mijn boek te schrijven na-dat ik iemand sprak die afkomstig was uit het voormalige Tsjecho-Slowakije. Hij vertelde dat het communistische regime mensen verbood om nog langer naar de mis te gaan. Zijn moeder weigerde, ook nadat een woeste mensenmenigte haar huis dreigde plat te branden. Ze slaagde erin met haar gezin te vluchten naar Amerika. En hij vertrouwde me toe dat hij wat hen toen was overkomen, nu steeds vaker ook in zijn nieuwe thuisland zag gebeuren. Het is voor repressie niet eens noodzakelijk dat je van overheidswege wordt vervolgd. Het is voldoende dat de overheid het dreigen met geweld of soms ook daadwerkelijk geweld van groepen gewone burgers tegen mensen die weigeren met woke mee te gaan, tolereert.

Maar daarmee zijn we nog niet aanbeland in het totalitarisme van de voormalige Sovjet-Unie…

Het feit dat we geen goelags hebben of tanks die worden ingezet bij het neerslaan van demonstraties, betekent niet dat we niet kunnen spreken van totalitarisme. Van totalitarisme is sprake wanneer een overheid niet alleen in staat is om in te grijpen in het persoonlijk leven van mensen, maar zich daartoe ook gerechtigd voelt. Het maakt daarbij niet uit of ze hiervoor steunt op een meerderheid van het volk. Waar het om gaat, is dat vrijheden van minderheden die zich niet laten onderwerpen aan de wil van de meerderheid en haar volksvertegenwoordiging, worden beperkt.

Dat klinkt als een complottheorie, alsof een politieke en culturele elite, met goedkeuring van een stilzwijgende meerderheid, het gemunt heeft op een christelijke minderheid…

Het is in toenemende mate de werkelijkheid waarin wij leven. Er wordt ook niet geheimzinnig over gedaan! Enkele dagen geleden had ik een meeting met de Hongaarse minister van Gezinszaken, Katalin Novak. Zij vertelde mij over de gigantische druk die vanuit de EU op hen wordt uitgeoefend om gendereducatie te continueren, terwijl de regerende Fidesz-partij die juist wil afschaffen. Hetzelfde geldt bepaalde rassentheorieën in de VS. In bepaalde staten dient de jeugd daarin te worden geschoold. En als je je daartegen uitspreekt, dan ben je een seksist of een racist en dien je gecanceld te worden. Je kunt je baan verliezen, je bankrekening, je vrienden en in sommige gevallen je kinderen. In Amerika is het in sommige staten zo dat kinderen op school gezien worden als transgender of gay wanneer die zelf aangeven dat te willen, zonder dat de ouders daarin gekend worden. De vraag of deze situatie goed is voor het welzijn van het kind wordt niet meer gesteld. Het gevoel van het kind zelf is leidend geworden en een gesprek daarover waarin ook ruimte is voor andere afwegingen wordt niet langer gewenst geacht. En ouders worden niet langer gezien als de eerstaangewezen partij om dat gesprek met hun kind aan te gaan.

Precies hetzelfde gebeurde onder het communisme. Ook daar waren niet de ouders de eerste gezaghebbenden over hun kinderen, eerstverantwoordelijken golden voor onderwijs en opvoeding van de jeugd.

Natuurlijk moeten we compassie hebben voor de slachtoffers van racisme en homohaat. Maar dat betekent niet dat mensen van een bepaald ras of seksuele oriëntatie per definitie boven alle kritiek verheven zijn. Laat staan dat we met het oog daarop zouden moeten streven naar een transformatie van de maatschappelijke ordening.

Zijn christenen zich van die dreiging voldoende bewust?

Ik heb zelf de indruk dat veel christenen zich niet al te grote zorgen maken. In Amerika denken velen nog steeds dat de conservatief-christelijke traditie, ook in politieke zin, nog even krachtig is als in de dagen van Ronald Reagan, die president was van 1981 tot 1989. Maar daarbij wordt onderschat hoezeer de huidige generatie wordt beïnvloed door datgene wat ze via zowel de mainstream media, social media en via commerciële reclame wordt verteld. De jeugd brengt tegenwoordig meer tijd door met hun leeftijdsgenoten, online dan wel offline, dan met hun ouders. Daarbij komt nog eens de tijd die ze op school doorbrengen, en waarin ze veelal bloot staan aan de invloed van progressieve leerkrachten. En dan hebben we het nog niet eens over de fnuikende invloed die uitgaat van de universiteiten.

We zien het ook aan de kerkgang. Al in de tijd van Reagan zag je het aandeel van de bevolking dat zich ‘christelijk’ noemde langzaam teruglopen. En het aantal mensen dat wekelijks naar de kerk gaat is sindsdien nog veel sneller afgenomen. De vraag dringt zich op of er binnen de kerken nog wel sprake is van een levend geloof. Het lijkt op de Richterentijd: ieder doet wat goed is in zijn of haar eigen ogen.

Zijn ook wij christenen misschien te materialistisch en individualistisch geworden?

Die trend is er zeker. En dat heeft direct ook maatschappelijke consequenties. Hannah Arendt zegt in De oorsprong van het totalitarisme (1951) dat een dergelijke regeringsvorm het best gedijt in een cultuur waarin traditionele samenlevingsverbanden hebben plaatsgemaakt voor individualisme. Zodra mensen los raken van hun gemeenschappen, en inzien dat zij zelf niettemin afhankelijk zijn, verwachten ze hun heil eerder van de staat. Dat geeft de staat de mogelijkheid zich met steeds meer aspecten van het menselijk leven bezig te houden. En die ontwikkeling kan op een geven moment zover gaan dat de staat over elk aspect gaat heersen.

De huidige woke-beweging laat zich inspireren door een individualistisch mensbeeld waarin het eigen ‘ik’ als God vereerd dreigt te worden. De neoliberale ideologie sluit daarop aan door die vorm van individualisme te erkennen als norm voor haar politieke handelen. Dit individualisme begint in handen van politieke en maatschappelijke organisaties inmiddels inderdaad totalitaire trekken aan te nemen.

Het is sterk de vraag in hoeverre vergelijkbare vormen van individualisme ook niet van de kerk bezit hebben genomen. Veel preken gaan tegenwoordig niet meer over zonde en genade, maar over ‘jezelf kunnen worden’ en ‘jezelf beter voelen’.

In het kader van wat u aanduidt als de ‘Benedictijnse Optie’ spreekt u over de noodzaak om te leren offers te brengen…

Ja, zelf geloof ik, in navolging van de moraalfilosoof Alisdair McIntyre in zijn After Virtue (1981), dat onze situatie vergelijkbaar is met die van het laat-Romeinse Rijk. Er was destijds sprake van moreel verval, zodanig dat ook de val van Rome zelf onvermijdelijk werd. Te midden van de ruïnes van Rome stichtte Benedictus van Nursia zijn kloosterorde en publiceerde hij zijn ideeën over een christelijk leven. Hij is vooral bekend geworden door de leefregels die hij voorschreef. En die leefregels bieden niet alleen aanknopingspunten voor de alledaagse christelijke praktijk, maar zouden uiteindelijk ook een belangrijke rol spelen bij de wederopstanding van de westerse cultuur. Niet dat dat zijn insteek was. Zijn motto was niet: Let’s Make Rome Great Again. Hij liet alleen zien hoe een christelijk leven geleefd kon worden in nauwe omgang met God binnen hechte gemeenschappen. In The Benedict Option heb ik geprobeerd een antwoord te geven op de vraag: Hoe zouden de leefregels van Benedictus vruchtbaar gemaakt kunnen worden voor deze tijd? Hoe kunnen we ons geloof levend houden? Hoe kunnen we elkaar tot troost en steun zijn in een wereld die steeds verder afdwaalt van Gods geboden en zelfs vijandig staat tegenover alles waartoe God ons roept?

Ik denk dat het antwoord daarop in ieder geval is dat we onszelf dienen af te zonderen van de wereld om ons heen en ons te focussen op de dagelijkse omgang met God en een leven naar Zijn wil in de context van zelfstandige gemeenschappen waarin gezinnen van mannen, vrouwen en kinderen de hoeksteen vormen. En ik heb gezocht naar voorbeelden van gemeenschappen waarin dat gepraktiseerd wordt – zowel onder protestanten en rooms-katholieken als Orthodoxen. Ik bedoel dan niet gemeenschappen die zich volledig terugtrekken uit de wereld, zoals de Amish, maar zich duidelijk onderscheiden van de wereld door een traditioneel christelijk geloof en christelijke levensstijl, financieel onafhankelijk en vandaaruit actief zijn in de wereld als navolgers van Christus.

U bent opgegroeid als Protestant, toen Rooms-katholiek geworden en op dit moment Grieks-orthodox. Zit daar voor u persoonlijk ook iets van die Benedictijnse beweging in?

Inderdaad kom ik uit een Protestants gezin. Maar thuis waren we niet zo streng in de leer en deden we er ook niet zoveel aan, behalve met Kerst en Pasen. In mijn vroege tienerjaren nam ik zelfs afscheid van het geloof, omdat het voor mij geen enkele betekenis had. Ik ben pas als volwassene tot geloof gekomen. Dat gebeurde in 1984 in de kathedraal van Chartres in Frankrijk. Ik kreeg daar zo’n diepe ervaring van God, dat ik er niet onderuit kon dat God wel degelijk bestaat en een levende werkelijkheid is. Voor mij was dat het begin van een jarenlange zoektocht om meer van God te weten te komen en Hem te leren kennen.

Zeven jaar later ben ik lid geworden van de Rooms-Katholieke Kerk. Wat me aantrok was deel te zijn van een traditie die meer dan een millennium oud was en waarin werkelijk gezocht was naar alles wat wij mensen over God konden weten en ervaren. En ik weet, de waarheid van het Evangelie en de werkzaamheid van de Sacramenten is niet afhankelijk van de morele eigenschappen van priesters. Maar de manier waarop de kerk is omgegaan met het misbruik onder geestelijken, heeft voor mij zodanig afbreuk gedaan aan de morele autoriteit van het instituut, dat ik me daar niet langer thuis voelde. Ik sprak veelvuldig met de slachtoffers van seksueel misbruik, en hoorde hoe hun klachten steeds door de Kerk werden genegeerd.

We zijn toen naar de Grieks-Orthodoxe Kerk gegaan. Voor mijzelf is dat ook gepaard gegaan met een verdieping van mijn geloof. Was dat geloof daarvoor nogal intellectueel, en ging het vaak gepaard met een zekere betweterigheid, nu ervoer ik veel dieper wie God is voor ons mensen. Was mijn bekering tot het Katholicisme een bekering van het verstand, mijn bekering tot de Orthodoxie was een bekering van het hart. Ik ben God dankbaar voor de wijze waarop Hij zich laat kennen.

Ik ben nu ook veel meer oecumenisch ingesteld, in de zin dat ik goede relaties heb met Protestanten en, nog altijd, met Katholieken. Vooral vanuit de overtuiging dat wij allen van Gods genade afhankelijk zijn. En in de strijd met de progressieve woke-ideologie hebben we elkaar ook hard nodig…

Heeft het geloof voor u politieke consequenties? Gaat u stemmen bij verkiezingen?

Ik was altijd een conservatieve Republikein. Maar de neoconservatieve buitenlandse politiek zoals die ernaar streefde om wereldwijd de democratie in te voeren, zorgde bij mij voor veel reserves en daardoor ben ik ook niet langer Republikein. Wel zie ik mezelf nog steeds als conservatief in de zin dat ik tegen abortus ben en voor de vrijheid van geweten, godsdienst en meningsuiting. Ter bescherming van die vrijheden is politiek ook noodzakelijk. Maar politiek geeft nooit garanties. We moeten als samenleving ook overtuigd zijn van de morele vooronderstellingen die nodig zijn om in vrijheid te kunnen leven. Veel christenen gaan ervan uit dat wanneer je een Republikeinse president in het Witte Huis hebt zitten, dat alles vanzelf wel goed komt. Maar dat is gewoon niet waar. Uiteindelijk moet de samenleving zelf bekeerd worden tot de wetten, waarden en normen die aan ons geloof ontleend zijn en die nastrevenswaardig zijn tot welzijn van ons land. Dat is ook waarom ik de Hongaarse president Viktor Orban bewonder. Hij is er glashelder over: als politiek leider kan ik via een democratisch mandaat dingen voor elkaar krijgen, maar ik kan ik er niet voor zorgen dat jullie je tot God bekeren en ook allemaal een betekenisvol leven leiden. Ik kan enkele voorwaarden scheppen waaronder jullie een dergelijk leven kunnen leiden, de rest moeten jullie toch echt zelf doen. Er zijn veel te weinig politici die vanuit die overtuiging politiek bedrijven….

Hoe ziet u de toekomst?

Op korte termijn zie ik het christendom in de publieke ruimte aan invloed verliezen. Steeds meer zullen we organisatorisch op onze hechte geloofsgemeenschappen teruggeworpen worden. Ons geloof zal getest worden, we zullen bereid moeten zijn meer persoonlijke offers te brengen dan we gewend waren.

Maar betekent dat ook een definitieve overwinning voor de woke-ideologie? Ik geloof dat deze ideologie op de lange termijn geen toekomst heeft, en dat het christelijk geloof een nieuwe periode van heropleving zal gaan kennen. Na de val van het Romeinse Rijk heeft dat eeuwen geduurd. Ik weet niet hoe lang het dit keer zal duren. Maar voor mij staat vast: God laat het werk van zijn handen nooit varen.

Curriculum vitae

Rod Dreher jr. (1967) is een conservatief Amerikaans cultuurcriticus. Hij is redacteur van The American Conservative en schrijver van boeken als How Dante Can Save Your Life (2015), The Benedict Option (2017) en, onlangs, Live Not by Lies (2022). Hij schrijft over godsdienst, politiek en cultuur in National Review en National Review Online, The Weekly Standard, The Wall Street Journal, Touchstone, Men’s Health, en de Los Angeles Times.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen