HET ONDERWIJS IN DE 17e EEUW

Mijn dienst, ik presenteer, om ijder zijn begeren, Al wat hier onder staat perfect en wel te leren: Latijn, Hoogduijtsch, Muzijk, prompt lezen en wel schrijven, Boekhouden, Cijfren mee, om Koopmanschap te drijven. Dit alles op het Kort. Ook doen ik mijn verplichten Te maken naar Uw wensch, en Jaar en Trouwgedichten.

Deze „cearte of monster" hangt voor de deur van een oud gebouw. Dit gebouw is een school. Dat het een school is, kun je zien aan een uithangbord. Met grote letters staat hierop: „De leerschool der jonghe jeught". Hieronder zien we een troep schreeuwende kinderen afgebeeld, met een meester, die de handen aan de oren houdt.

De school begint.

Tegen achten stormen de kinderen het schcolvertrek binnen. Bij de deur worden ze opeens veel kalmer, want achter die deur weten ze hun meester, gezeten achter zijn lessenaar, als een koning op zijn troon.

De school is eigenlijk maar een holle kelderachtige ruimte met vochtige muren. Tegen' de naakte wanden hangen enkele kaarten, die de meester zelf geschreven heeft. Eén raam is er, dat licht en lucht meet verschaffen.

Als de jongens binnen komen, nemen ze eerst hun hoofddeksel af en maken diepe buiging voor de meester. Dan gaat ieder naar zijn plaats. een

De kleine kinderen nemen plaats op kleine bankjes. De jongens en meisjes boven de zeven jaar zitten apart.

Het turfvuur, dat midden in het lokaal brandt, verspreidt een scherpe rook. De kinderen brengen elke dag een turf mee cm dit vuur brandende te houden. Op ijzeren kandelaren branden vetkaarsen, die het schaarse daglicht aan moeten vullen. Ook voor deze vetkaarsen zorgen de leerlingen. Elke week brengen zij er één mee. Als ieder binnen is, zit het lokaal vol met ongeveer 100 leerlingen. De meester werpt een blik op het zandglas. „Het is tijd" klinkt zijn zware stem door het lokaal. Nu wordt het doodstil. De jongens nemen hun hoed af en buigen eerbiedig het hoofd. De meester bidt. Hierna leest hij een hoofdstuk voor uit de bijbel. Dan galmt weldra één van Datheens psalmen door het lokaal.

De les begint.

De meester heeft een helper, omdat cle klas nogal groot is. De hulp van de meester bemoeit zich met de jongere kinderen. Hij doet moeizame pogingen om ze de letters te leren. Hij gebruikt het Haneboek. Dit boek wordt zo genoemd, omdat op het titelblad een haan staat. Het boek begint met het alfabeth. Op de tweede bladzij staat in sierlijke gotische letters het „Onze Vader".

De meester zelf gaat met de andere kinderen rekenen. De leien en griffels worden

gepakt. Meester legt een som uit. „Allemaal begrepen? " De kinderen knikken en beginnen te ploeteren. Eén van de jongens moet naar voren komen. Hij moet vertellen hoe de som gemaakt moet worden. Het antwoord is helemaal verkeerd. Dan grijpt de meester de plak, dit is een korte stok met platte schijf. Aarzelend legt de jongen zijn hand op de lessenaar. De plak komt terecht op de binnenzijde van z'n hand. Hij had ook een andere straf kunnen krijgen. Naast de lessenaar van de meester staat een bord met een ezel erop. Soms moet een gestraft kind dat bord tijden in de hoogte houden. Een meisje dat het heel bont maakt, moet op een leren kussen gaan zitten, waarin scherpe spelden naar boven steken.

De schrijfles.

Als de schrijfles aanbreekt worden eerst de ganzeveren-pennen geslepen. De kinderen leggen hun schrijfkastje op de knie. Dit schrijfkastje is een houten doos, waarin - de kinderen hun schoolspullen bewaren. In het begin worden alleen losse letters geschreven met sierlijke krullen. De verst gevorderden proberen de spreuken na te schrijven, die aan de wand hangen.

Met mooie krulletters schrijven de meisjes: „Een schone vrouw, die van rede afwijkt, is als een gouden bagge in een varkenssnuit." De meester hoopt, dat deze waarheid de meisjes hun levenlang bij zal blijven.

Een nauwe band met de kerk.

De school in de zeventiende eeuw heeft een nauwe band met de kerk. De meester moet belijdend lid zijn van de hervormde kerk. In de dorpen is hij tevens koster en voorzanger. Onder zijn toezicht gaan de kinderen 's zondags naar Gods huis. De kinderen moeten op voorschrift van de kerk heel wat leren o.a. Het Onze Vader, de tien' geboden, de twaalf artikelen des geloofs en dan nog verschillende gebeden: een morgengebed, een avondgebed, een gebed voor de maaltijd, een dankgebed na de maaltijd. Bovendien moet elke week een gedeelte van de catechismus geleerd worden. Over dit gedeelte wordt de volgende zondag gepreekt. Een knappe leerling mag deze caaechismus-vraag voor de gehele gemeente in de kerk opzeggen.

Een prjs.

We moeten ons van de school uit de zeventiende eeuw geen voorstelling maken alsof het alleen maar een strafinstituut is. De gevoelige lijfstraffen zijn soms echt wel nodig om onder een groep van ± 100 kinderen cle orcle nog een beetje te bewaren. Voor veel kinderen is echter een zachte vermaning al voldoende om hen bij de les te betrekken. Een bemoediging kan soms wonderen deen'. Dit weet ook de meester uit de zeventiende eeuw al. Het gebeurt wel, dat de meester een prijs belooft. Alle kinderen doen dan hun uiterste best om deze prijs te winnen.

De ganzeveren-pennen worden nog eens extra gesneden. De letters komen met nog mooiere krullen op papier te staan. Na afloop van zo'n wedstrijd gaat de beste leerling vol trots naar huis met een schrijfkastje, of een psalmboek met sloten, een Nieuw Testament of een ander nuttig boek.

Ais we de school uit de zeventiende eeuw vergelijken met de scholen uit andere landen in die tijd, dan is het oordeel niet ongunstig. Als we haar vergelijken met de school van onze tijd, dan is het verschil wel heel groot.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen