Het belang van de onderwijsmethode

Wellicht is het u ontgaan, maar enige tijd geleden is er door de besturenorganisaties VBSO en VGS een nieuwe stichting opgericht die zich bezig houdt met het ontwikkelen van verantwoord lesmateriaal voor reformatorische basisscholen. Op verzoek schrijven we iets over het nut en de noodzaak van deze Stichting Leermiddelenontwikkeling Reformatorisch Onderwijs (SLRO).

Vrijheid van onderwijs

Niet iedereen denkt hetzelfde over de noodzaak van eigen methoden. Dat bleek wel uit de commotie die onlangs ontstond toen de NRC een artikel plaatste met de titel ‘Lesmethodes gekuist onder invloed van reformatorische lobby’. Het leidde zelfs tot Kamervragen. Het liep met een sisser af, het gezonde verstand kreeg gelukkig de overhand. Het is immers niet vreemd als een klant met zijn leverancier overlegt over het product waar flink voor betaald moet worden. Maar deze discussie geeft wel aan dat hier een spanningsveld ligt. De keuze voor een methode raakt de vrijheid van onderwijs. Artikel 23 van de Grondwet noemt heel duidelijk twee concrete situaties waarin scholen vrijheid hebben om eigen keuzes te maken: “bij de aanstelling der onderwijzers” en “de keuze der leermiddelen”. Dat geeft aan het kiezen van leermiddelen dus extra gewicht: door actief en weloverwegen gebruik te maken van de ruimte die scholen op dit punt hebben, houden we de onderwijsvrijheid levend. Door dat niet te doen, of door daar niet bij stil te staan, kan dat recht versloffen en verzanden en is de drempel voor de overheid om ons die ruimte te ontnemen lager geworden.

Visie

Er bestaan veel beelden en visies over de christelijke school en over christelijk leraarschap. Die visies raken aan allerlei aspecten van het schoolleven, zoals de pedagogische relatie, de schoolcultuur en de dagopeningen, waarbij benadrukt moet worden dat wedergeboorte en bekering onmisbaar zijn om tot een goed staan in (en verstaan van) deze wereld te komen. Doorgaans gaat het dan minder over een christelijk perspectief op de didactiek (de kunst en kunde van het onderwijzen) en over het maken van bewuste keuzes in de leerstof als onderdeel van deze didactiek.

Bij die laatste aspecten komen we op het terrein van de leermiddelen terecht.

Onderwijs is een doelgerichte activiteit, gericht op het leren door de leerling ten aanzien van kennis, waarden, vaardigheden en houding. De pedagogische positie die we in ons onderwijs aan de leerkracht toekennen, houdt in dat hij onder eindverantwoordelijkheid van het schoolbestuur de regie heeft en dus ook mede bepaalt hoe een leermiddel een plaats krijgt binnen het onderwijs. De leerkracht heeft de belangrijke taak de benodigde kennis over te dragen. Hij is daarnaast ook inhoudsdeskundige, gids en rolmodel. Goede leerkrachten hebben visie op wat nodig is en laten zich daardoor leiden bij hun keuzes. Een leermiddel met een sterk voorschrijvend karakter zal voor de ene leerkracht als een belangrijke steunpilaar gezien worden, terwijl een andere leerkracht deze als een belemmerend harnas kan ervaren. Een methode mag niet zo dichtgetimmerd en overladen zijn dat leerkrachten gedwongen worden tot werken als “methodeslaaf”. Belangrijk is juist ruimte te krijgen om op basis van leerdoelen bewuste en creatieve keuzes te maken. Aan de andere kant moet een methode aan beginnende docenten voldoende handvatten bieden om een goede les te geven. Daarvoor zal vooral de handleiding van dienst zijn. Een goede handleiding schrijft niet voor, maar nodigt leerkrachten uit en helpt hen om goede keuzes te maken.

Identiteit en leermiddelen

De identiteit van een school is bepalend voor de inrichting van het onderwijs. Daarbij komen begrippen als Godsbeeld, mensbeeld en relaties aan de orde. De identiteit is gebaseerd op de waarheid zoals die aan ons is geopenbaard in Gods Woord. We werken dit nu niet verder uit, maar het zal een ieder duidelijk zijn dat de vulling van deze begrippen van groot belang is bij de beoordeling van een methode. Het is belangrijk dat we ons realiseren dat elk leermiddel altijd een verhaal vertelt. Het verhaal dat een leermiddel vertelt, komt naar voren in de inhoud, zoals de keuze voor (of juist het weglaten van) bepaalde thema’s, het wereldbeeld, het mensbeeld etc., maar ook in aspecten als woordkeus, de keuze voor illustraties en de lay-out.

In ons onderwijs willen we enerzijds leerlingen kritisch leren omgaan met opvattingen die waarden en normen bevatten die zich niet verdragen met de christelijke identiteit. Anderzijds willen we in onze lessen, en dus ook in de leermiddelen, juist positieve aandacht geven aan inhouden die zich sterk verbinden aan die identiteit. Deze positieve elementen zullen in seculiere leermiddelen niet of beperkt opgenomen zijn. Klassieke voorbeelden hiervan zijn de invloed van de Statenvertaling op taalontwikkeling en cultuur, de discussie rond schepping en evolutie en een christelijke visie op geschiedenis. Als de leermiddelen de ruimte daar niet voor bieden, is het de vraag hoe we dat meer en beter kunnen doen, aanvullend of vervangend.

Een methode die qua woordgebruik, illustraties, themakeuze en bronnen “niet in strijd” is met christelijke normen, kan tegelijk doortrokken zijn met volkomen seculiere mensbeelden, waardoor een spanningsveld met christelijke waarden ontstaat. Met andere woorden: het achterliggende verhaal van de methode vraagt kritische overweging. Soms is dat heel zichtbaar, zoals wanneer een methode gekleurd wordt door de heden daagse genderideologie, maar soms is het veel minder aan de oppervlakte zichtbaar. Denk hierbij aan een taalmethode die op het eerste gezicht niet schuurt met de christelijke identiteit, maar in het leren communiceren de nadruk legt op het praktische en het alledaagse, terwijl belangrijke zaken als naastenliefde, dienstbaarheid of zingeving niet aan de orde komen. Het beoordelen van een dergelijk leermiddel vraagt dus een kritische houding, die soms kan leiden tot het opzetten van aanvullende of vervangende leermiddelen.

Pedagogiek

Pedagogiek richt zich op onderwijzen én opvoeden. Het gaat hierbij om het handelen van de leerkracht met het oog op de ontwikkeling van de leerling tot volwassenheid. Pedagogiek is gericht op ontwikkeling in brede zin (hoofd, hart, handen). Het woord pedagoog verwijst naar een gids die leidt en begeleidt. Dan hebben we het over de rol van de leerkracht. De leerkracht is niet een toevallige leider, maar heeft gezag, is verantwoordelijk voor de organisatie van het leerproces en draagt zorg voor een goede leeromgeving. Gerelateerd aan die positie van gezag is dat een leerkracht ook identificatiefiguur is.

Leermiddelen zijn nooit pedagogisch neutraal. Bij de keuze van leermiddelen is het van belang deze te beoordelen in het licht van hoe de leerkracht het onderwijs vorm geeft. Het kiezen van een goede methode is dus heel belangrijk, maar de dagelijkse rol van de leerkracht is van nog groter belang. Het is daarom zorgelijk dat er zoveel vacatures zijn in het onderwijs. (Overweeg nog eens een baan in het onderwijs!)

Didactiek

Didactiek is de kunst en kunde van het onderwijzen. Hoe een docent didactiek vorm geeft is een persoonlijke keuze. Deze is echter niet waardenvrij. Het pedagogisch ideaal heeft een sterk vormingselement. Het gaat bij vorming niet alleen over wat leerlingen leren, maar wellicht nog meer over de wijze waarop zij dat doen en dat noemen we didactiek. Juist wanneer het gaat om vorming met het oog op het gestalte kunnen geven aan het dienen van God volgens Zijn Woord, is verworteling in en verbinding met de identiteit van belang. We weten van de SLRO dat bij de keuze voor een methode echte ontmoeting tussen leerkracht en leerling altijd de voorkeur heeft boven virtuele werelden en ontmoetingen. De fysieke ontmoeting tussen leerlingen en docenten is erg belangrijk. We moeten dus kiezen voor leermiddelen die de ontmoeting bevorderen. De computer is niet meer dan een hulpmiddel: we mogen de mogelijkheden van digitale leermiddelen om het onderwijs te ondersteunen benutten, maar we willen leermiddelen die zorgen voor (nog meer) individualisering graag vermijden. Hier liggen belangrijke overwegingen aan ten grondslag.

Zegen

Voor de SLRO is er veel werk te doen. Van deze stichting mag worden verwacht dat ze de juiste keuzes maakt. De ene keer zal een methode moeten worden aangepast of wordt er aanvullend materiaal geschreven, de andere keer moet een eigen methode worden ontwikkeld, omdat de bestaande methoden niet passend te maken zijn. Het ontwikkelen van verantwoord lesmateriaal is een verantwoordelijk en arbeidsintensief werk. Werk dat, net als al het werk dat op onze scholen plaatsvindt, afhankelijk is van de zegen van de Heere. Want de zegen des HEEREN, die maakt rijk (Spr. 10:22a).

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen