Tweeërlei Europa

Bij Jezus’ intocht (Lucas 19) mocht Jeruzalem vrede van Hem verwachten, maar: och, bekende gij wat tot uw vrede díént. Zijn eindrede (Mattheus 24) voorzegde het ene volk tegen het andere; maar ook dit Evangelie tot een getuigenis voor àlle volken. Niet dat negatieve beslist maar dat positieve. Maar wie volhardt tot het einde… Waar eindigt het? Let op de vijgenboom - en de andere bomen. (J. de Heer)

I. TWEEËRLEI WORTELS: ANTIEK EN CHRISTELIJK

Zegt het NT ook iets over Europa? Wij zien door een spiegel in raadsels. Dan zien we wel iets (Barth). Handelingen 16 vertelt hoe het Evangelie hier binnenkwam. Lucas was erbij, want hij schrijft ‘wij’. ‘Ons Europa’ kende hij niet, maar hij tekent Paulus’ komst wel als historisch. Een kamerheer uit Afrika vond Christus maar reisde alleen door. Paulus’ zendingsreis betrof eerst Asia maar op een tweede reis verhinderde de Geest hem daar verder te gaan. In een visioen riep een Macedoniër: Kom over en help ons! Macedonië was toen bekend van Alexander de Grote, die Perzië afstrafte: als ram tegen bok (Daniel 8). Zo werd de Griekse taal verbreid die Lucas zelf gebruikte. Paulus landde in Philippi, een Romeinse ‘colonie’. Wat lezen wij dan? 1. De Kurios opende het hart van een godvrezende vrouw maar redde ook een heidense cipier; beiden met hun huis. 2. Hier lezen we (pas) over dopen! Met doop en kerk-planting begint ‘kerstening’. Dat riviertje bij Philippi is nu een mooie Grieks-orthodoxe doopplaats. Een kapel beeldt Lucas’ verhaal uit met Lydia als ikoon! 3. Paulus weerde een occulte slavin maar riskeerde met die ‘cultuurkritiek’ de cel. 4. Toen tegenstanders riepen: hier geen joden! ‘daar wij Romeinen zijn,’ vermaande de bevrijde Paulus de overheid: ‘Wij zijn Romeinen’. De apostel gebruikte Romeinse wegen èn Romeins recht! ‘Zijn zij Romeinen? Wij ook!’ Maar hoe! Dat zij dat Romeinse rijk positief-kritisch bezagen, helpt mij om dat met de Europese Unie (EU) ook te doen. Dan krijg je hart voor Europa – met hartzeer. ‘Zijn zij Europeanen, wij ook’. Christenen erkennen de klassieke wortels maar de EU erkent haar Christelijke wortels niet. De EU ziet zich zelf alleen als erfgenaam van Griekse democratie, Romeins recht en modern humanisme.

II. Tweeërlei keizers: in oost en west

Rome is gevallen (410), maar de Rijksgedachte bleef. De bouwer van de Aya Sofia herstelde het Romeinse rijk grotendeels! Maar toen de keizer Italië niet meer kon verdedigen zocht dat zijn heil bij de ‘paus’. Een Frankische vorst werd tot keizer gekroond (Karel de Grote, 800): als herleving van Rome. En dat wilde het ‘Heilige Römische Reich’ later ook. Maar Constantinopel bleef de regelrechte voortzetting. Daar hield de kerk ook concilies (380). Zie nòg de Irene-kerk! We kennen tweeërlei kerkvaders: eerst de orthodoxe Athanasius, dàn Augustinus met zijn Confessiones en Stad Gods. Hij weende om de val van Rome maar zag de kerken van Rome en de bewaring van Constantinopel als teken! En die stad zou nog duizend jaar bestaan!

III. Tweeërlei kerstening: van rijk en barbaren; van germanen en slaven

Eerst werd het hele Romeinse rijk gekerstend, maar na de volksverhuizing ook Germanen en Slaven. Een Christelijke jaartelling (500) duidt de wereldgeschiedenis! Hier kwam Bonifatius, dáár Cyrillus. In Kiev werd Wladimir gedoopt. Maar de Griekse kerk brak met de Roomse (het grote schisma van 1054). En de ‘Russkki mir’ ontstond.

IV. Tweeërlei ‘verdringing en vervanging’: heidendom en islam

Intussen drong de Islam Europa binnen. De Arabische werd gestuit in het Westen (734) maar de Turkse slaagde in 1453. Toen de sultan het bolwerk Constantinopel veroverde werd de Aya Sofia moskee. Maar wie nam de Christelijke erfenis over? Moskou! De vorst werd ‘czaar’ van ‘het derde Rome’. In het Westen herontdekte de Renaissance de klassieke cultuur en de Reformatie de Vroege Kerk. Maar ineens stond de Islam weer voor de poort! Hoe duid je díe? Luther zag er een antichrist in. Paulus had de vóór-christelijke religie geduid als ‘verdringing en vervanging (J.H. Bavinck) van een algemene openbaring; maar dat blijkt ook toepasbaar op de ná-christelijke Islam! Berkhof noemde de Islam ‘karikatuur en concurrent’ van het Christendom. Inderdaad ontleende Mohammed via Joden en Christenen het monotheïsme wel aan de bijzondere Openbaring, maar maakte er toch weer een substituut van: ‘anti-christelijk’. Want ‘anti’ kan ook ‘in plaats van’ betekenen! De Islam nestelde zich primair in joodse en christelijke heiligdommen. De aanval op Wenen (1529) werd de derde ‘slag om Europa’. Maar de Habsburgse keizer was ‘weerhouder’. En Luther zong Een vaste burcht is onze God. Maar wie weerhield de Tataren? Moskou! Een Kremlin vol kerken was het bolwerk tegen andere moslims! De kathedraal op het Rode Plein dankt ‘de Maagd van Kazan’. Intussen kregen de Turken wèl gereformeerd Hongarije in handen èn … de Krim!

V. Tweeërlei cultuur

In West-Europa verloor een Spaans wereldrijk zijn Armada bij ons (1588). ‘Gods adem heeft ze verstrooid’: een duiding van Europees protestantisme. Ook Madrid zag Gods hand, maar dan beproevend. Frankrijk smoorde de Reformatie en kreeg na honderd jaar een revolutie. In Protestantse landen verving de Verlichte Idea of Progress (Bury) de Stad Gods. Wereldwijd bezien is dat wel ‘de grote afwijking’ (J. Romein). Dat gaf een ‘clash of civilizations’ (S.P. Huntington).

VI. Tweeërlei ‘antichrist’; tweeërlei bevrijding: 1945 en 1989

Volgens Jezus’ apocalyps moet het Evangelie eerst de wereld rond! Volgens Paulus’ apocalyps moet eerst ‘de afval’ komen en (daaruit!) een Judas-figuur. Zo doken in Luthers land zowel Marx als Hitler op! Beider ideologieën blijken substituut-religies (Furet). Gelijk met de wereldwijde zending werden Europese oorlogen wereldoorlogen. Wij herkennen in deze escalatie de schaal(!) vergroting van de ‘plagen’ in Openbaring (van hoofdstuk 9 naar 16). Hoe rommelde zelfverzekerd Europa die Grote Oorlog in? Als ‘slaapwandelaars’ (Chr. Clark). Tegen het Russisch communisme (1917) maakte het Verdrag van Versailles van Midden-Europa een ‘cordon sanitaire’. Maar Hitler en Stalin maakten met hun Molotov-Ribbentrop Pact de Midden-Europese landen samen tot ‘bloedlanden’ (T. Snyder). Stalin poogde de kerk uit te roeien – tòtdat die nodig was. Toen Hitler het bolsjewisme aanviel werd de éne tiran ‘onze’ bondgenoot tegen de andere: de duivel uitdrijven met Beëlzebul (Barth). Hier begon Hitlers ‘tweede oorlog’: de shoa, niet in Auschwitz maar in de Oekraïne (Babi Yar)! ‘Golgatha der Gegenwart - het Golgotha van heden’ (Barth). Gesetz der Umlenkung - wet der ombuiging (E. Stauffer). President Roosevelt sprak bij de Invasie in Normandië (juni 1944) een radiogebed uit. Generaal Eisenhower zag het slagen ervan als ‘beste Godsbewijs’. In bezet gebied beleefden Christenen de bevrijding (1945) als verhoring; maar in Oost-Europa nam Stalin wraak. De Koude Oorlog ontbrandde in China’s buurlanden (Korea, Vietnam). In Europa respecteerden twee militaire blokken hun grenzen: ‘wij’ geven de Hongaarse opstand (1956) niet de gevraagde hulp; de ‘Praagse lente’ (1968) evenmin. Maar Gorbatsjov werd de ‘nieuwe Cyrus’; een Pool (Johannes Paulus II) werd paus en Friedens-gebete (o.a. in Leipzig) werden massademonstraties. Toen de Poolse paus en president Reagan een aanslag overleefden, zagen zij zich als Gods instrument tegen een ‘empire of evil’. Ik hoorde een christin achter de Muur bidden; ze zag de Duitse deling als gevolg van de shoa (Zacharia 12!), maar bad om ‘Wieder vereinigung’. De Sovjet-Unie versplinterde; de EU breidde oostwaarts uit. Maar terwijl ‘onze’ kerken leegliepen, liepen de Russische vol – zelfs na 70 jaar atheïsme! De ‘bloedlanden’ werden Westers. Een liberale Jeltsin bracht chaos, maar Poetin, een ex-KGB-er, herstelde orde, welvaart en godsdienstvrijheid.

VII. Tweeërlei ‘slag om europa’: infiltratie en secularisatie

Maar is geschiedenis dan een theologisch thema? Dat ontdekte Augustinus bij de val van Rome en de Nederlandse Hervormde Kerk na de oorlog (Berkhof, Van Ruler), als ‘ark van behoud’ (Aalders). Was dat Euro-centrisch gedacht? Een Amerikaanse geleerde (Jenkins) schreef in 2007 (!) Gods continent, dat nog niet zo goddeloos is als veel Amerikanen dachten. Een politicoloog (Rob de Wijk) ziet een Slag om Europa. Hoe China en Rusland ons continent uit elkaar spelen (2015). Hij signaleert sluwe infiltratie maar ook Europese resistentie. Europa heet een ‘laboratorium’ van de wereld: alle ‘-ismen ontstonden hier! Maar bij ‘Poetins wraak’ sloot het Westen de gelederen. Welk rijk wil de ‘nieuwe czaar‘ (Myer) herstellen? In elk geval de Russkki mir! Dat aloude drietal: Oekraïne, Rusland met Belarus en zijn dictator Loekasjenko. Toen Poetin een Tsjetsjeense opstand neersloeg (2000) en Georgische separatisten steunde (2008) bemiddelde de EU. Waarom ruïneert Poetin nu hun bakermat en riskeert hij daarmee zijn eigen levenswerk?! Zijn patriarch bad voor dat ‘heilige land’, maar een wereldwijde Orthodoxe Verklaring noemt dat on-Bijbelse ideologie. Maar wat is het Westen? Zelfs Gorbatsjov noemde het arrogant en Poetin vindt het decadent. Hij wil geen NAVO in Russische buurlanden maar bereikt nu het tegendeel! De oorlogsmisdaden zijn hemeltergend. Hopelijk kunnen wij intussen cultureel contact bewaren - en kerkelijk.

VIII. Tweeërlei vredesvoorwaarden

Rusland viel Oekraine binnen. Vecht David hier tegen Goliath? Maar Kiev wil wapens. Maar wat is ‘winnen’? En waar is God in dit alles? Jezus zei: Ik was vluchteling en jullie hebben Mij geherbergd. Maar waarom wel Oekraïense en geen Syrische?! Nu zijn wij opvang-regio en is het een ‘waarden-oorlog’. Of escaleert dit vuur tot een nucleaire oorlog?! God kan een ontworteld continent ook prijs geven. Wij bidden: Geef vrede, Heer. Als de ander te sterk is, zegt Jezus in Lucas 14, vraag je om vredesvoorwaarden. Geef vrede Heer, - bekeer ons harde hart. Kunnen we doden dáár veroordelen als wij zelf ongeborenen hier láten doden? Nu het vredesoverleg in het sultanspaleis mislukte, wenste ik wel dat de onderhandelingen hervat worden in Lydia’s doopkapel.

Deze bijdrage is een bewerking van de meditatie die werd gehouden tijdens de Residentiepauzedienst op 19 april 2022 in de Waalse kerk te Den Haag

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen