Prof. S. U. Zuidema sprak over: Het historisch materialisme van Marx

Prof. Zuidema noemde het historisch materialisme van Karl Marx de geestelijke achtergrond van het communisme. Met dit materialisme bedoelt Marx niet v/at wij er onder verstaan. De Griekse wijsgeer Democritus leerde dat de werkelijkheid bestaat in ondeelbare deeltjes die homogeen zijn. Dit heeft Marx bestreden en er zelfs een geschrift aan gewijd. In tegenstelUng tot Hegels' wijsbegeerte van de absolute geest en van de ideeën zegt Marx, dat „niet het bewustzijn het zijn, maar het bewustzijn bepaalt". De voorganger van Marx is de theoloog filosoof Teuerback, Deze vond de theologie een interessant vak. Je vindt er de mens in terug in zelf uitdrukking, zo oordeelde hij. In theologie en Chr. geloof schrijft hij aan de mens toe wat aan God toekomt: de idee van de souvereine God is ontstolen aan de mens. In waarheid is volgens Peuerbach de mens souverein. Het christelijk geloof beroofd de mens in zijn bewustzijnsleven van zijn eigen souvereiniteit. Volgens Feuerbach is theologie in de grond der zaak antropologie: de mens aan zichzelf ontvreemd staat op z'n kop! Daarmee dient dus gebroken om weer souverein te kunnen zijn. God bestaat niet — het Godsbestaan is een g-randioze vergissing. De z.g. jong- Hegelianen breken met het laatste greintje Gods geloof. Marx was reeds als student te Berlijn liberaal progressief — de grondvisie van Feuerbach begroette hij als zijn visie. Voor de jonge Marx stond het vast, dat het geloof in God een illussie is; de ware humanist kan niet in God geloven. Humanisme is per definitie atheïsme aldus spreker.

Het ware humanisme zegt: hoe komt U eigenlijk op de idee dat er een God is ? Waarom bestrijdt U, wat er niet is ? Het humanisme is filosofie van de overtolligheid Gods — zelfs het belijden er van is overtollig. Het behoort buiten onze horizon te vallen aldus Marx.

Het humanisme van Demecritus' grond conceptie van homogene materiedeeltjes welke slechts gradueel verschillen van dat materialisme was Marx tegenstander. De mens is bij hem een uitzonderlijk wezen. Marx's grondvisie was, dat het typisch menselijke niet in liet geestelijk leven bestaat. Hij was tegenstander van wijsgerig materialisme en daarmee ook tegen Feuerbach. Marx was geen evolutionist. De natuur interesseerde hem-niet. Het specifiek menselijke was voor hem de hand van de mens, als uitdrukking van menselijke macht. Met de hand kan de mens zich vrijmaken van de natuur, die hem vijandig is. De natuur is immers altijd vol dreiging tegen de mens, vol wisselvalligheden, (armoede, ziekte, verkommering). Met de hand arbeidt de mens, dwingt hij de natuur — de mens is volgens Marx met ,,geest'', maar hij is ,,handen"-arbeider homo faber producerend wezen.

Wanneer de mens met zijn ,hand" werkt gebruikt hij al spoedig werlttuigen spade schop. Daarmee wordt hij heer over de natuur. De grondwet van zijn visie is, dat de geschiedenis der mensheid wordt bepaald door de ontwikkelingsgang van het werktuig. Marx is bovendien kind van zijn tijd: hij gelooft in vooruitgang van deze ontwikkelingsgang. Het typische van zijn materialisme is, dat dit bepaalt wordt door en bestaat uit de ontwikkeling van het werktuig. De mens als ,,technocraat" is de mens in zijn vrijmaking van de natuur. De adel van de mens is zijn arbeid. Daarmee zet hij de natuur naar zijn hand. Ook voor het hedendaagse communisme is dit de kern: de mens als arbeider en als arbeidende met het werktuig.

In het historisch materialisme van Marx maakt de mens een historisch proces door met de ontvrikkeling- van het werktuig, waarmee hij niet alleen de natuur bedwingt maar tevens zichzelf vrij maakt. Er is een opklimmende lijn in te zien, die uitloopt op onafhankelijkheid. In het begin is nooddruft door de natuur: de natuur wordt echter bedwongen en zo eindigt de geschiedenis filosofie in een utopie. „En zij werkten en zij leefden lang en gelukkig in de heilstaat, waarin ieder naar behoefte ontvangt. De mens heeft dan zo'n geweldige macht over de natuur, dat hij in zichzelf is vrijgemaaltt, dank zij zijn „hand en arbeid".

Wijsgerig positivisme

Marx' stelhng is niet in „gelooft" — hij bewijst het. Hij gelooft in de vastheid van zijn wetenschappelijke kennis. Met Comte heeft hij het merkwaardige dat hij gelooft, dat hij nergens in gelooft. In dit positivisme zijn dogma's, o.m. het determinisme, dat in Marx' denken een positieve plaats inneemt. De toekomst der mensheid en de weg daarheen ligt vast. Restloos is voor hem dat de dag van vandaag uitstoot in de dag van morgen. Er zijn geen mysteiies in de natuur en in de mens! In principe is alles voorspelbaar! Verwerven met materialisme verkrijgt dit positivisme bij Marx een eigen cachet. Bestudei ing van economische geschiedenis is voor liem de kern: de noodwendige gang der mensheid is voor hem vakwetenschappelijk te beVïTijzen. Zijn volgelingen zeggen: het is wetenschappelijk bewezen, het staat voor hen vast, het geeft hun moed voor de toekomst.

Marx zegt ik ben geen utopist, dat waren de socialistische voorgangers. Marx bewijst en al kunnen zijn volgelingen het niet volgen, zij geloven dat hij bewijst met v/etenschappelijke onfeilbaarheid.

Vooniitgangsgelooï

Gevangen in het posivistisch materia- Usme van Marx gaat „de opgang der mensheid naar het hcht", dank zrj het werktuig en de mens als homo faber.

Met dit materialisme van Marx hangt zijn onderscheiding van „Heberbau" en",,Unterljau" samen. Het ,,zijn" van de mens is het arbeids en bedrijfsleven alles wat er buiten staat (religie, staatsieven) behoort tot de bovenbouv/ Engels heeft na Marx dood getracht de strengheid van deze visie te verminderen, door een wisselwerking te leren tussen ,,zljn" en „bewustzijn". Marx leerde: ,het zijn van de mens bepaalt zijn bewustzijn". Dit werpt ook hcht op zijn inzicht in de godsdienst — de geschiedenis van het godsdienstig leven verklaart hij uit het arbeids en bedrijfs leven.

Bij de opmars naar de vrijheid kar er volgens Marx iets „ellendigs" zijn. Godsdienst noemt hij „ellende in het bewustzijn". Die ellende tracht de mens te overwinnen door er aan te dokteren. De wereld van de godsdienst is een droomwereld van denkbeeldig geluk, de mens komt er mee onder narcose. Daarom noemt hij Godsdienst opium voor het volk. Dit wordt door kapitalisten gedaan, door dominees en pastoors. Dat is de arbeidende mens op zijn kop.

Het liapitalisme

Prof. Zuidema kwam daarmee op het kapitalisme. Marx verstaat daaronder dat de produktiemiddelen (werktuig) in handen zijn van enkelingen, niet in handen van hen die produceren. Marx noemt eigenaars onteigenaars. Als de mens gescheiden is van het werktuig, valt hij weer binnen de bedreiging van de nooddruft. Hiermee kwam spr. op de verhouding arbeider werkgever en de vrije contracts onderhandeling. De arbeider moet wel een contract aanvaarden: de kapitalist strijkt de winst op en de arbeider heeft een minimum bestaan. De arbeider bewerkt welvaartsvernieerdeing maar deelt er niet in. Maar... de geschiedenis is heilsgeschiedenis — deze ellenden zullen enden! Wie bepaalt de geschiedenis? Die bepaalt zichzelf. Dat dit stukje ,ellende" er in zit is volgens Hegel de list der Rede! Hoe zwaarder nu die wantoestand is, hoe meer die zal omslaan in het tegenovergestelde. Er is dialectiek in de geschiedenis. Het dieptepunt is het kapitalisme — de revolutie moet komen.

De ontwikkeling van het werktuig kon in de 19e eeuw niet meer bediend door de eenling maar eist samenwerking, coöperatie b.v. in fabi'ieken, de arbeiders vinden daar elkaar ,,bij het werktuig", er wordt sociaal communisme gekweekt. In de fabriek ontstaat de klassestrijd en het klasseproletariaat. Het is de bedoeling niet, maar het komt er uit, het komt door de kapitalist! Kapitalisme is tegenwerking: in wezen arbeid de mens immers tot vrijmaking. En die mens is ,,knecht" en wordt uitgebuit. Hij is producent en wordt teruggeworpen op bestedingsbeperking. Wat een schrijnende tegenstelling. Dat is het dieptepunt in de men".- heidhistorie Er moet omslag komen! De Rede is zo listig'.

Messiaanse tijden van wereijprcslitai'iaat.

En nu komt Marx, wiens grootvadei •een Nederlands rabbijn v/as, met bijbelteksten. Nu gaat hij met Jesaja (53) spreken van het messiaanse lijden van het wereldproletariaat. Het is een onafwendbare fase in de wereldgeschiedenis: kruisiging en opstanding. Eigert anomalie is niet denkbaar. De arbeider lijdende knecht. Dit klasselijden is echter plaatsbeldedend voor de toekomst van de mensheid.

Om nu in de klassestrijd de handschoen op te nemen tegen het kapitalisme, organiseert Marx een klassestrijd organisatie. Het staatsieven behooit wel tot de onderbouw, maar hij schept een politieke partij, hij creëert bewuste strijdlustige proletariërs. De staat is per definitie een geweldverschijning, onbehoorlijker nog dan de kapitalist. De staat immers voert het zwaard. En dat is geen werktuig. De staat moet verdwijnen zegt Marx en ze verdwijnt — het is wetenschappelijk bewijsbaar. Marx beoogt een politieke revolutie, die alles ondersteboven werpt. Vandaar~zijn „Proletariërs aller landen verenigt U"! Marx is de Johannes de Doper die tussen het oude en nieuwe in' staat de heilstaat is nu vlak bij. De communistische politieke strijdbare organisatie moet, wanneer de barensweeën zich vertonen, het proces versnellen. Voor de geboorte van de nieuwe dag is een zwaardmacht nodig en politieke wereld revoluties, om het kapitalisme er onder te drukken. De dictatuur van het proletariaat grijpt naar de macht, ook over het bedrijfsleven. Het bedrijfsleven in handen van de arbeiders, die dan viel „knecht" zijn, maar dan toch van dezelfde partij! De baas was voorheen de kapitalist en nu is de knecht baas. Voorlopig moet die arbeider die baas-knecht dan maar even onder dictatuur! Maar het gaat naar de heilstaat! De arbeider moet dan maar even de buikriem aantrekken! Dit „even" duurt wel tot St. Juttemis, dat ,,even" is morgen. Wanneer? Voorlopig wordt de arbeider uitgezogen maar dan, dan sterft de staat af en is er de heilstaat.

Discussie

Prof. Zuidema moest hier zijn betoog afbreken gezien het gevorderde uur. Er volgde een discussie, waaruit bleek, dat intens naaf deze rede was geluisterd. Dit najaar hoopt Z. Hooggeleerde het onderwerp te vervolgen en daarbij het Leninisme en Stalinisme te bezien.

De voorz. mr. Hempenius — die dit jaar de leiding heeft inplaats van dokter de Man — dankte de spr. voor zijn heldere uiteenzetting waarna de vergadering werd gesloten.

Het boek: „Conunimisme en ontbiniling"

In de zaal werd door boekhandelaar de Waal het boek van prof. Zuidema „Communisme en ontbinding" verkocht. Dit boek uitgegeven bij N.V. Gebr. Zomer & Keunings Utgeversmaatschap-Pij te Wageningen. Daarin kan men op duideiijl?;e wijze vernemen, wat Z. Hooggeleerde in de lezing te Sommelsdijk heeft laten uitkomen, de omslag van de dictatuur van het proletariaat in een dictatuur over het proletariaat. Wat als ,,gedisciplineerde vrijheid" wordt aa'ngepiezen is niets anders dan een ,,onmenselijke oni-nenselijkheid. Dit communisme kan slechts funktioneren zolang het voll-s: bereid is deze onmenselijkheid als iiic.iselijkheid vereren. Het coi"nmunisme leeft bjj de gratie van deze volks'wil. Zelden lazen we zulk een goedgedocumcnteeide uiteenzetting over de ideologie van het communisme als in dit boek Om te weten wat werkelijk Marxisme, Leninisme en Stalinisme is moet men dit boek lezen. Het is niet alleen nuttig, maar ook nodig', dat wij daar kennis van nemen. Wij bevelen het zeer ter bestudering aan. De prijs is fraai gebonden, ƒ 9.50.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen