Een testament is voor iedereen belangrijk

Tot 1982 was er in de familie van Gerda van Dijk geen vuiltje aan de lucht. Wekelijks ging ze met haar moeder uit winkelen. Het boerderijtje van haar ouders ligt op een steenworp afstand van het bedrijf dat haar man heeft opgebouwd. Haar enige broer is ongetrouwd en woont bij zijn ouders in. In '82 had hij nog werk buiten de deur. Niets wees erop dat hij het bedrijf van vader zou overnemen. Tot die bij het bereiken van de 65-jarige leeftijd aan dochter Gerda en schoonzoon Piet liet weten dat hij ermee ging stoppen. Als ze er interesse voor hadden konden ze een stukje grond krijgen. Toen Gerda informeerde wat hij verder van plan was, snoerde hij haar de mond. ,,Hebje al niet genoeg?' ' zei m' n vader.'' Het is mijn spul en ik mag daarmee doen wat ik wil. Jullie hebben zelf een spul." Hij had één zoon en die moest boer worden. Van wie ik er een ben is me niet duidelijk. Aan komen waaien zeker."

Testament
Het bezoek aan de notaris in verband met de beschrijving van het geschonken lapje grond maakte veel duidelijk. Die deelde mee dat ook de andere papieren klaar waren. Het betrof een akte waarin was bepaald dat Gerda's broer na het overiijden van een van de ouders het eerste recht van koop van de boerderij had. Later zou blijken dat het vee en de landbouwmachines al voor een zacht prijsje waren overgedaan aan de vrijgezelle zoon. In '89 deelde vader mee dat hij had besloten de grond alvast te verkopen aan zijn zoon. Aan haar toestemming verbond Gerda de voorwaarde dat zij een strook op de grens van beide bedrijven kon kopen. Een voorwaarde die niet in goede aarde viel. De familieverhoudingen waren inmiddels volledig bedorven. „Hij wordt boer van mijn centen", verweet Gerda. ,, Ik bepaal aan wie ik m' n bedrijf overdoe", was het standpunt van vader.

Familiedrama
Een volgend bedrijfin het familiedrama was de mededeling van vader dat hij het hele bedrijf aan zijn zoon overdeed. Gerda werd uitgenodigd voor een gezamenlijk onderhoud met de makelaar/taxateur, die tekst en uitleg zou geven. De samenkomst liep uit op een forse ruzie, omdat Gerda vasthield aan haar eis dat zij de gewenste strook grond moest kunnen kopen. Na vijf weken van wederzijds negeren liep haar moeder aan om te laten weten dat haar wens werd ingewilligd. Op voorwaarde dat ze nog dezelfde dag instemde met de verkoop van het bedrijf tegen schattingsprijs aan haar broer. Bij een kennis die werkzaam is geweest in het notariaat informeerden Gerda en Piet of de vraagprijs reëel was. ,,Die heeft gezegd: veel is het niet, maar ik zou maar toestemmen.'' De donkerste wolken leken overgetrokken. De transactie werd beschreven. Men kwam weer bij elkaar over de vloer. Maar Piet hield het onprettige gevoel dat er iets scheef zat.,,Ze durfden ons nauwelijks aan te kijken. Via een omweg heb- O ben we de zaak na laten trekken. Nu blijkt dat het spul verkocht is voor een bedrag dat bijna twintig procent lager is dan ons gezegd was."

Ergernissen
Sindsdien kijken beide partijen elkaar niet meer aan. „Begrijp me goed", zegt Piet, ,,ik heb nooit zitten wachten op een erfenis. Ik heb er ook geen moeite mee dat m'n zwager het bedrijf voor een lage prijs krijgt. Hij zou nooit het volle pond kunnen betalen en wij redden ons best. Maar als je ouders je keihard staan te beliegen, dan gaat er wel iets kapot. Een schamele pleister op de wond is dat ze niet de enigen zijn die verwikkeld zijn in een erfeniskwestie. ,,VooralhieropdeVeluwe is het erg'', weet Piet.,, En het erge is: hoe zwaarder, hoe gemener. Dat zeg ik echt niet om te schoppen, want we horen zelf bij de oud gereformeerden. Maar ik ken nogal wat mensen die totaal onkerkelijk zijn of bijna nergens aan doen, en daar gaat het vaak beter dan bij ons. In onze kring zeggen ze vaak: je moetje ouders eren. Maar ze vergeten wat erachter staat. Datjeje kinderen niet tot toorn moet verwekken. Dominee Van der Poel zei altijd: erfenissen zijn ergernissen. Nou, dat is een waar woord.''

Wilsbeschikking
Het bij particulieren aanwezige vermogen in ons land ligt naar schatting boven de vierhonderd miljard gulden. Van de vele miljarden die jaarlijks worden nagelaten profiteert slechts een kleine groep. De meeste erfenissen liggen onder de 50.000 gulden. Maar ook relatief kleine nalatenschappen kunnen haat en nijd veroorzaken in voorheen soms hechte families. Een van de belangrijkste oorzaken is dat veel erflaters niets hebben beschreven. Nog geen veertig procent van de gehuwden in ons land heeft een wilsbeschikking opgesteld. Voor de samenwonenden is dat percentage nog veel lager. Het verbaast notaris J. M. Maris uit Ridderkerk wel eens dat ook in de gereformeerde gezindte velen de gedachte aan de dood zo ver mogelijk van zich afschuiven. ,,Je mag toch verwachten dat men juist in christelijke kring op dit gebied zorgvuldigheid betracht. Ik houdt weleens een praatje over erfrecht. De belangstelling daarvoor is zonder uitzondering enorm groot. En na afloop hoor je: nu moeten we echt eens wat gaan regelen. Maar als er één van de honderd daadwerkelijk naar de notaris gaat is het veel."

Vrijgezellen
Belangrijke oorzaken van deze nonchalante houding zijn volgens de christelijke gereformeeide notaris de verdringing van gedachten over de dood en het gebrek aan kennis van het Nederlandse erfrecht. ,, Kinderloze echtparen bij voorbeeld of vrijgezellen denken vaak dat voor hen een testament nietzo belangrijk is. Dat is een misvatting. Vooral op het platteland zie je nogal eens dat ongetrouwde kinderen bij elkaar blijven wonen en een gemeenschappelijke huishouding hebben. Overiijdter een en er is niets geregeld, dan gelden de wettelijke regels en kunnen ook de getrouwde broers en zusters hun portie op komen eisen. De bedoeling van de overledene was waarschijnlijk dat de overgebleven huisgenoten de huishouding voort zouden kunnen zetten. Maar met een niet op papier vastgelegde bedoeling houdt de wetgeving geen rekening. Dat betekent dat er uitgekeerd moet worden en het huis soms moet worden verkocht.''

Kinderloze echtparen
Voor kinderloze echtparen geldt de wettelijke bepaling dat bij overlijden van man of vrouw de overblijvende enig erfgenaam is. In het algemeen is dat ook de bedoeling. Waar menigeen niet bij stilstaat is, dat hierdoor de familie van de langstlevende aanspraak kan laten gelden op de hele erfenis als de overgeblevene ook komt te overlijden. ,,Daar hoeft maar vijf minuten tussen te zitten", weet Mans uit eigen praktijk. „Je ziet dat nogal eens bij een auto-ongeval. De een overlijdt ter plaatse, de anderop weg naar het ziekenhuis. Dan gaat alles naar de familie van degene die onderweg overlijdt. Zijn er minderjarige kinderen en is er geen testament, dan bepaalt de kantonrechter meestal dat het erfdeel van de kinderen moet worden uitgekeerd en op de door de wet voorgeschreven wijze belegd. Dat kan betekenen dat vader of moeder het huis moet ver kopen om de kinderen uit te kunnen keren."

Bescherming
Ook als de kinderen meerderjarig zijn en de familieverhoudingen optimaal, adviseert Maris om een testament te laten maken. Zijn overtuiging dat de mens geneigd is tot alle kwaad, gecombineerd met het feit dat hij dit bijbelse gegeven door zijn beroep schier dagelijks bevestigd ziet, laat weinig ruimte voor een optimistisch mensbeeld. ,,Als de kinderen zelf hun deel niet opeisen, dan oefenen de aangetrouwden meestal nog wel zo veel druk uit dat toch wordt uitgekeerd. Ook een echtscheiding bij een van de kinderen is in zo'n geval een bekende bron van narigheid. ,,De aangetrouwde zegt dan: in onze huwelijksgoederengemeenschap zit een vordering op jouw ouders. Ik heb recht op de helft daarvan, want we zijn in gemeenschap van goederen getrouwd. Kom maar op. Om dat te voorkomen is het mogelijk om in een testament op te nemen dat de nalatenschap uitsluitend bestemd is voor de eigen kinderen, al zijn die in gemeenschap van goederen getrouwd. Gezien het aantal echtscheidingen, ook in christelijke kring, ontkom je er tegenwoordig eigenlijk niet aan om dat te adviseren."

Legitiem deel
In principe kan de testamentmaker bepalen hoe zijn nalatenschap moet worden verdeeld. Daar staat tegenover dat de Nederlandse wetgeving stelt dat de kinderen recht op een minimaal of legitiem deel hebben. Is er één kind, dan is het legitieme deel de helft van wat het gekregen zou hebben als er geen testament was. Bij twee kinderen is dat tweederde. Bij drie of meer kinderen driekwart (voor een uitgewerkt voorbeeld, zie kader). Is aan een van de kinderen al een groot bedrag geschonken, dan wordt dat meegeteld bij de berekening van het deel dat ieder kind toekomt. De schenking wordt dan beschouwd als een vooruitbetaling van een deel van de erfenis. Tenzij door de gever testamentair of bij schenking is bepaald dat dit niet het geval is. De overige kinderen moeten echter wel hun legitieme portie ontvangen.

Belasting
In het huidige Nederlandse erfrecht is het nog zo dat bij overiijden van een ongehuwd, kinderioos kind ook de ouders recht hebben op een legitiem deel. Dat kan tot problemen leiden als ze bij voorbeeld in een verzorgingstehuis zitten. De sociale dienst kan hen dan pressen het legitieme deel op te eisen, om dat vervolgens aan de dienst af te staan. De bedoeling is dat deze bepaling uit het wetboek wordt geschrapt. Behalve de erfgenamen is ook de overheid gebaat bij een aanzienlijke erfenis. De echtgenoot van de ovededene hoeft pas successierechten te betalen als de nalatenschap de 460.000 gulden te boven gaat. Het-1> zelfde geldt voor een partner die na het tweeëntwintigste levensjaar ten minste vijfjaar met de erflater heeft samengewoond en geen pensioenrechten ontvangt. Voor de kinderen ligt de grens al bij 13.000 gulden. Reden waarom gefortuneerden en bezitters van bedrijven zich steeds vaker laten raden door belastingadviseurs en notarissen, om het "erfdeel" van de fiscus zo klein mogelijk te houden.

Successieplanning
Ook Maris houdt zich bezig met wat met een mooi woord successieplanning wordt genoemd. Een van de mogelijke adviezen is om bij leven al een fors deel van het vermogen aan de kinderen te geven. Dat kan overigens niet ongelimiteerd (zie kader). Nog aantrekkelijker is het voor velen om door een royale levensstijl ervoor te zorgen dat bij een eventuele opname in een verzorgingstehuis het eigen vermogen minimaal is. Hier ligt een gevoelig punt dat al decennia lang frustratie veroorzaakt. Als vader en moeder door zuinig te leven een appeltje voor de dorst hebben vergaard, kunnen ze dat in het bejaardenhuis gaan zitten opeten. Terwijl buurman, die altijd grote reizen heeft gemaakt en daardoor bij opname in het tehuis geen cent bezit, op kosten van vadertje staat precies dezelfde verzorging krijgt. Inmiddels heeft ook de overheid het kromme hiervan ingezien. Sinds februari '90 geldt de bepaling dat bij opname van een overgebleven ouder in een verzorgingstehuis het niet uitgekeerde erfdeel van de kinderen beschermd is. Leven beide ouders bij opname nog, dan moeten zij wel hun hele vermogen opeten.

Geen zakken
In tegenstelling tot een advocaat stelt een notaris zich bij conflicten rond nalatenMomenteel mag belastingvrij 6.795 gulden per kind per jaar worden weggegeven. Dit is niet aan leeftijden van de kinderen gebonden. Aan kinderen tussen de 18 en 35 jaar mag eenmalig onbelast 33.977 gulden worden geschonken. schappen onpartijdig op. Is geen testament opgemaakt en een kind eist na overlijden van een van de ouders z'n erfdeel op, dan zal hij moeten trachten de beide partijen tot overeenstemming te brengen. Een moeilijke en soms ondankbare taak, is de ervaring van Maris. ,, De ouder voelt zich vaak in de hoek gedrukt en zegt: wij zijn er altijd zuinig voor geweest en ik voel er niets voor om me al uit te kleden voor ik naar bed ga. Terwijl het kind zegt: ik kan het geld nu goed gebruiken en ik heb er gewoon recht op. Ik moet eerlijk zeggen dat ouders zich soms inderdaad schuldig maken aan het vastzitten aan het vermogen. Paulus zegt ergens dat de ouders voor de kinderen schatten moeten vergaderen en niet omgekeerd. Als er een behoorlijk vermogen is, waarom zou je een deel daarvan al niet tijdens het leven uitkeren? Je kent de bekende spreekwoorden. Een doodshemd heeft geen zakken. Je kunt beter met een warme dan met een koude hand geven. Maar de praktijk is weerbarstiger dan de theorie."

Onverderfelijk
Van bijbelgetrouwe christenen mag verwacht worden dat ze zich in positieve zin onderscheiden als het gaat om de houding ten opzichte van nalatenschappen. Het Woord van God spreekt daar immers zeer concreet over. De dwaalweg van de verloren zoon begon toen hij zijn erfdeel opeiste van zijn vader. Toen Jezus werd gevraagd om als scheidsrechter op te treden in een erfeniskwestie, heeft hij geantwoord: „Mens, wie heeft Mij tot een rechter of scheidsman over ulieden gesteld? (...) Ziet toe en wacht u van de gierigheid; want het is niet in de overvloed gelegen dat iemand leeft uit zijn goederen." Zowel het Oude als het Nieuwe Testament geeft aan dat het de christen moet gaan om het geestelijk erfdeel. Dat is ten diepste God Zelf. "De Heere is het deel mijner erve." Petrus spreekt over een onverderfelijke en onbevlekkelijke en onverwelkelijke erfenis, die voor de uitverkorenen in de hemel wordt bewaard. Dat is de erfenis waarom het de christen moet gaan.

Trammelant
Helaas lopen leer en leven op dit terrein nogal uiteen. Mensen die zondags zingen over het goed dat nimmermeer vergaat en het Godgeheiligd zaad dat het gezegend aardrijk erft, ruziën doordeweeks helaas meer dan eens over een aardse nalatenschap. Een notarisklerk uit de rechterflank van de gereformeerde gezindte bevestigt zelfs de opvatting van Piet van Dijk dat de reformatorische kring zich in negatieve zin onderscheidt. ,,lk zit nu 21 jaar in het vak en ben in verschillende delen van het land werkzaam geweest. Maar nergens heb ik zo veel trammelant met erfenissen meegemaakt als op de Veluwe. Men laat zich veel adviseren door onroerend-goedbemiddelaars en andere deskundigen. Voor dergelijke mensen bestaat alleen maar de financiële kant van de zaak. Kijk, dan is het begin al fout. Wil je een bedrijf of een boerderij aan een van de kinderen overdoen, dan moetje niet eerst naar een makelaar of een notaris of een bankdirecteur gaan, maar je moet eerst eens met alle kinderen praten. Dat gebeurt veel te weinig."

Bevredigend
Maris heeft niet de indruk dat in de gereformeerde gezindte meer problemen rond nalatenschappen bestaan dan daarbuiten. ,,Maar ook niet minder. En dat zou wel zo moeten zijn." Dat de erfenisproblematiek op de Veluwe sterk speelt, wordt volgens de Ridderkerkse notaris niet zozeer veroorzaakt door het kerkse, maar veel meer door het agrarische karakter van deze streek. ,,Elk bedrijf geeft problemen met vererving. Behalve als er maar één kind is. Voor de agrarische sector komt daar nog bij dat het rendement van het bedrijf, afgezet naar het kapitaal dat erin zit, zeer gering is. Moet degene die de boerderij wil voortzetten zijn broers en zusters uitkeren op basis van de reële waarde, dan kan hij het wel vergeten. Het is heel moeilijk om in zo'n geval een voor alle partijen bevredigende regeling te treffen.

Veertje
Dat het wel mogelijk is, bewees familie De Bruin. Vader overleed in 1984. Zijn echtgenote, moeder van dertien kinderen, zette het boerenbedrijfje voort. Tot het haar in 1987 te veel werd. Met kinderen en aangetrouwden hield de voortvarende boerin familieraad. ,,Ik heb gezegd: wie wil het bedrijf overnemen? Is er niemand, dan verkoop ik het aan een vreemde. Wat ik liever niet doe, maar ik blijf hier niet alleen wonen." Geen van de kinderen moest eraan denken dat het ouderlijk huis werd verkocht. Een dochteren schoonzoon voelden er wel voor om de boerderij over te nemen. ,,Ik heb gezegd: dat is heel best, maar dan zullen jullie allemaal een veertje moeten laten vallen. M'n schoonzoon had geen kapitaal, dus hij kon onmogelijk het volle pond betalen. Drie keer zijn we bij elkaar geweest en toen was het rond. M'n schoonzoon heeft de boerderij gekregen voor schattingsprijs. Met z' n allen zij n we naar de notaris geweest. Het erfdeel van de kinderen heb ik direct uitgekeerd. Voor mij bleef er nog voldoende over. Mn schoonzoon is met z' n gezin in het voorhuis getrokken. Ik heb de deel laten verbouwen tot woning voor mezelf.

Onbegrijpelijk
De Veluwse weduwe is ervan overtuigd dat onenigheid over nalatenschappen negen van de tien keer te wijten is aan de ouders. ,,Je moet nooit het ene kind bevoordelen boven het andere. Waar dat wel gebeurt zie je vroeg of laat de gevolgen. Kinderen die nooit meer thuis komen. Ik zou dat heel verschrikkelijk vinden. Al m'n kinderen zijn me even lief. Ze zoeken me vaak op, met de kleinkinderen, en daar ben ik heel blij mee. Je moet echt niet denken dat ik een volmaakt mens ben. Allerminst. Maar dat je je eigen kinderen bedriegt of benadeelt, dat is voor mij onbegrijpelijk."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen