Vragenboekje en prediking

In mijn onderzoek naar Hellenbroek als prediker heb ik twintig preken geanalyseerd. Daarbij heb ik de vraag gesteld of zijn preken in lijn zijn met het Vragenboekje en of er verschillen zijn. In deze bijdrage richt ik me op de samenhang van het Vragenboekje en zijn preken.

Ontstaan

Uit zijn Zwijndrechtse tijd weten we dat Hellenbroek veel werk maakte van zijn catechisatielessen. Dat blijkt uit de zorgen die hij vanaf de kansel uitspreekt over kinderen die tijdens de lessen op straat zwerven. Vooral komt zijn betrokkenheid naar voren bij zijn afscheid. Dan spreekt hij over zijn catechisanten als ‘mijn lieve kinderen’ en ‘mijn aankwekelingen’ die hij door zijn catechetisch onderwijs heeft proberen ‘op te bouwen’.

Hellenbroek spreekt de verwachting uit dat in hen de vrucht van die grondslag zal blijken. Hij geeft aan op hen zijn hart te hebben gezet, zij waren voor hem de lust van zijn oog. Ook in Rotterdam is hij sterk op de catechese betrokken. We weten niet of hij de lessen zelf gaf, dan wel overliet aan een catechiseermeester. Wel blijkt zijn betrokkenheid uit het Vragenboekje dat ruim tien jaar na zijn intrede in de Maasstad verschijnt.

Het boekje zoals wij dat kennen, is anders dan de uitgaven die tijdens het leven van Hellenbroek zijn verschenen. Van die uitgaven zijn alleen een exemplaar van de eerste druk uit 1706 en van de zevende druk uit 1729 nog beschikbaar, respectievelijk in Amsterdam en Londen. Van de eerste druk is dit jaar een facsimilé-uitgave verschenen bij de Stichting Gereformeerd Erfgoed. In een bijlage bij mijn onderzoek vergelijk ik de uitgave van 1729 met die van 1706. De twee uitgaven blijken in veel opzichten te verschillen, vaak in redactionele zin. Die redactionele verschillen doen er toe, zeker wanneer het Bijbelcitaten betreft. Het is daarbij de vraag of die verschillen uitsluitend op rekening van de drukker moeten worden geschreven. Het is goed mogelijk dat Hellenbroek uit zijn hoofd heeft geciteerd, met de grondtekst in gedachten.

Ook zijn er inhoudelijke verschillen, zoals de toegevoegde vraag over de ingeschapen Godskennis. De ontkenning daarvan is ‘meer een wenschen/ als een daadelyk geloove/ dat ‘er geen God is’, zo luidt de uitgave van 1729.

Toevoegingen

Kort na Hellenbroeks dood verschijnt een uitgave waarin nieuwe vragen zijn opgenomen. Deze uitgave neemt een ongekende vlucht met tientallen herdrukken door verschillende drukkers verspreid over de zeven provinciën. In 1922 wijst ds. G.H. Kersten er in De Saambinder op dat na Hellenbroeks dood een hoofdstuk over de vrederaad is toegevoegd. Datzelfde geldt voor bekende en door velen geliefde vragen zoals hoe de zondaar overgaat in het genadeverbond. Waarschijnlijk zijn deze vragen door de drukker overgenomen uit de catechisatiemethode van Aegidius Francken. De toegevoegde vragen blijven in de meeste drukken onderdeel uitmaken van het boekje.

Hellenbroek lijkt in zijn opzet van het Vragenboekje de hoofdlijnen van het dogmatisch handboek van de Leidse hoogleraar Johannes à Marck te volgen. In 1706 verschijnt de Nederlandse vertaling van zijn in het Latijn geschreven dogmatiek. De opbouw van de beide werken vertoont een opvallende overeenkomst. Misschien heeft Hellenbroek het voor zich gehad bij het opstellen van zijn boekje. Een voorbeeld van overeenkomst is dat ook bij À Marck een zelfstandig hoofdstuk over de vrederaad ontbreekt. À Marck brengt de vrederaad wel aan de orde, maar dan aan het slot van zijn bespreking van de Middelaar van het genadeverbond. Dat is op een andere plaats dan in het Vragenboekje dat na Hellenbroeks dood is verschenen. Daar krijgt het onderwerp een plaats bij de bespreking van Gods besluiten. Hoe dan ook, duidelijk blijkt dat voor Hellenbroek Christus het Hoofd is van het genadeverbond en daarin optreedt voor Zijn volk, de uitverkorenen. Soms is er ook inhoudelijke overeenkomst tussen À Marck en Hellenbroek. Zo beginnen beiden bij de behandeling van het genadeverbond na de val, dus in de tijd. Deze overeenkomsten wijzen erop dat Hellenbroek op de schouders van anderen heeft gestaan, zoals wij op de zijne mogen staan.

Vragenboekje en prediking

In mijn onderzoek ”Hellenbroek als prediker” ben ik dieper ingegaan op de verhouding van Hellenbroeks vragenboekje en prediking. Inhoudelijk blijken de door mij onderzochte preken van Hellenbroek in lijn te zijn met zijn Vragenboekje. Toch zijn er accentverschillen. Het grootste verschil is wel de toon. Waar het boekje zoals Hellenbroek ons dat naliet sterk op het verstand is gericht, zoekt hij in de prediking de hele mens, met inbegrip van het zielenleven. Ook inhoudelijk zijn er verschillen. In mijn boek noem ik onder meer de manier waarop Hellenbroek over Gods deugden spreekt en over de oorsprong van het genadeverbond in de eeuwigheid. Anders dan in het Vragenboekje legt hij in een aantal van de onderzochte preken de oorsprong van het genadeverbond wel degelijk in de eeuwigheid.

In het kader van deze artikelenserie is het niet mogelijk alle accentverschillen tussen Vragenboekje en onderzochte preken te behandelen. In plaats daarvan wil ik een aantal andere thema’s aan de orde stellen die nauw verband houden met zijn prediking. Het gaat dan om vragen waar iedere prediker voor staat, en die voor mijzelf de aanleiding vormden voor het onderzoek. Namelijk, hoe spreekt de prediker het Woord na? Wat geeft hij zijn hoorder mee? En wat verwachten hoorder en prediker van de werking van Gods Geest? Daarover meer in de volgende artikelen.

wordt vervolgd

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen