De kloof overbruggen

Bij Hellenbroek is een ontwikkeling te zien in zijn verwachting van zijn hoorders. Rekent hij in zijn intredepreek Zwammerdam nog op de kracht van zijn aanradende prediking, in Zwijndrecht verwacht hij het overbruggen van de kloof ten diepste van de ontfermende God alleen. Dat inzicht geeft aan zijn prediking een trinitarisch karakter. In mijn onderzoek ben ik nagegaan hoe dat bij Hellenbroek concreet vorm krijgt.

Trinitarische prediking

In trinitarische prediking klinkt de Naam van de drie-enige God door. Het betreft daarmee een prediking die voluit gereformeerd is, zowel in de binding aan de gehele Schrift als aan de belijdenis. Het trinitarische karakter geeft zowel aandacht aan de totstandkoming van het heil, als aan de toepassing ervan.

De christelijk gereformeerde hoogleraar W. Kremer wijst in dit verband op Zondag 25 van de Heidelbergse Catechismus. Met recht kan dat een sleutelzondag worden genoemd, omdat ze zowel over de door Christus verdiende weldaden spreekt als over de noodzaak dat de Heilige Geest daaraan deelachtig maakt. Hij alleen werkt het geloof en gebruikt daarvoor de verkondiging.

Onderscheiden hoorders

Hoewel Hellenbroek de Persoon van de Heilige Geest in de door mij onderzochte preken relatief weinig noemt, is zijn prediking doortrokken van het besef dat alleen de Heere de diepe kloof tussen Woord en hoorder kan overbruggen. Wedergeboorte en geloof maken deel uit van weldaden die Christus schenkt.

Opvallend is in dit verband de veel gebruikte onderscheiding van hoorders in twee categorieën, te weten onbekeerden, en wat Hellenbroek vaak godzaligen noemt. Vooral in zijn zondagse prediking keert dat onderscheid terug. Hij past de tekst dan toe voor beide groepen. Vaak maakt hij daarbij gebruik van de techniek die ook door veel puriteinen gebruikt wordt, namelijk het ‘uiteenrafelen’ van verschillende praktische betekenissen van de uitgelegde tekst voor de afzonderlijke groepen hoorders. Hij laat zich daarbij leiden door zijn tekst. Dat geeft aan de toepassing een levendig karakter, per preek verschillend.

In het verleden is de prediking van de Nadere Reformatie wel getypeerd als een systematische classificatiemethode. Daarmee wordt bedoeld dat de hoorders in allerlei klassen, staten en standen worden ingedeeld en overeenkomstig die indeling worden toegesproken. Nu is een prediking waarbij rekening wordt gehouden met de onderscheiden situatie van verschillende groepen hoorders al bij een vroege puritein als W. Perkins aanwezig. Zelfs bij Calvijn zijn er al sporen van te vinden, zij het niet in uitgewerkte vorm.

Iets anders is of een dergelijke indeling van hoorders een zodanig systematisch karakter heeft dat van een classificatie kan worden gesproken van elkaar uitsluitende groepen. Uit mijn onderzoek blijkt dat dit voor Hellenbroeks prediking geen opgeld doet. Daar heeft zijn benadering van zijn hoorders een te beweeglijk karakter voor. Hellenbroek heeft oog en hart voor zijn hoorders en geeft vanuit het gepreekte Bijbelwoord verschillende aansporingen, vermaningen of vertroostingen aan zijn hoorders mee. Hellenbroeks gebondenheid aan de tekst brengt met zich mee dat de aard van die toepassing per preek verschilt. Beter is daarom om in navolging van prof. dr. A. Baars te spreken van het onderscheidenlijk element in de prediking.

Aansporen Hellenbroek spoort zijn onderschei

Hellenbroek spoort zijn onderscheiden hoorders aan tot verandering van gedrag en mentaliteit. Zijn hoorders moeten Gods Woord ernstig nemen.

Daar houdt hij hen volledig verantwoordelijk voor. Wat dat betreft is zijn prediking nooit lijdelijk, hoezeer Hellenbroek ook overtuigd is van de geestelijke onmacht van onwedergeboren hoorders. Onder die aansporende prediking ligt de overtuiging dat de Heere het gebruik van middelen wil zegenen. Hij bindt Zich immers aan die middelen. Dan mag dat ook van de hoorder worden verwacht. Een manier om hoorders aan te sporen is het gebruik van kenmerken in de prediking. Nu is het niet zo dat die in iedere preek klinken. Dat zal te maken hebben met de aanwijzingen van Hellenbroeks leermeesters. Knibbe adviseert op dit punt terughoudendheid. Wanneer in een preek kenmerken worden opgevoerd, moeten ze volgens hem in alle gelovigen en in die alleen te vinden zijn. Altijd moeten ze uit de behandelde tekst opkomen. Als Hellenbroek al kenmerken noemt, verbindt hij ze inderdaad aan de tekst die hij uitlegt. Opvallend is dat hij ze vooral gebruikt tot aansporing. Wanneer Jesaja 55 spreekt over dorstigen, maant hij dorstigen hun overvloed te zoeken in de wateren vol heil.

Wet en Evangelie

Als Hellenbroek dan terughoudend is in het gebruik van kenmerken, hoe vertolkt hij dan het geestelijk leven? Een geliefde passage uit het ons overgeleverde Vragenboekje is die van de overgang van de zondaar langs de weg van het genadeverbond. Nu is deze passage niet van Hellenbroeks hand, maar later ingevoegd. Dat wil niet zeggen dat in Hellenbroeks prediking die overgang naar het wezen van het genadeverbond niet doorklinkt. Hoe dan ook, passender nog is een typering van Hellenbroeks prediking als doortrokken van het schema van wet en Evangelie. De Heilige Geest gebruikt de wet om een zondaar te verootmoedigen en te verbrijzelen. Bij de geestelijke verandering van de zondaar is sprake van onderhandeling met Christus Jezus, onder een diep besef van zonde. Zalig worden is niet op onze eigen voorwaarden, maar op de voorwaarden van een ‘volle’ Jezus, Die een volkomen Zaligmaker is.

Dat zet de zondaar aan tot gebed. In een afsluitend artikel ga ik in op de plaats van het gebed in Hellenbroeks prediking.

wordt vervolgd

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen