De fiscus en de Christus

Het lijkt wel een kerstkaart, dit schilderij van Pieter Bruegel (1566). Het is hartje winter. Kinderen spelen in de sneeuw en schaatsen en tollen op het ijs. Kinnebakken van koe of paard doen dienst als slee. Op de vaart komen marskramers aan, het zware pak, ‘de mars’ op hun rug.

Het begint donker te worden, de zon gaat bloedrood onder. Voor de herberg, links, staat een dichte drom mensen. Ze laten zich inschrijven voor de volkstelling. Aan de gevel hangt een krans, het logo van Herberg ‘In de groene Lauwerkrans’. Aan de muur hangt een bord met het wapen van het Habsburgse Keizerrijk: dáár gaat dus de belasting naar toe! Bruegel verhuist het hele gebeuren van Lucas 2 naar zijn eigen tijd, de Tachtigjarige Oorlog. De keizer heet hier niet Augustus, maar Filips de Tweede. Onmiskenbaar een stukje maatschappijkritiek!

Niemand schenkt ook maar de minste aandacht aan Jozef, die als timmerman een enorme zaag op zijn schouder draagt of aan Maria op haar ezel. Het is hier nog Advent. Het geheim staat nog te gebeuren. Midden in de bureaucratie van de fiscus wordt de Christus geboren. En dát maakt het verschil. De fiscus neemt, de Christus gééft. Bij de fiscus gaat het om belasting heffen, maar de Christus wil ons juist ontheffen van alle lasten. Later zou Hij zeggen: “Kom tot Mij, allen die vermoeid en belast bent, en Ik zal u rust geven”(Matth. 11:28).

Onopvallend, midden in de wirwar van gebeurtenissen is God bezig zijn heilsplan uit te voeren. Hij die hier verborgen is in de schoot van zijn moeder, is Degene, Die de wereld het nieuwe leven geeft. En zo ligt hier voor onze verbaasde ogen zomaar ineens het hart van het Evangelie. Dat is kenmerkend voor Bruegels schilderijen, dat het eígenlijke, waar het werkelijk om gaat, een randdetail wordt. Het verraadt de invloed van Luthers ‘Theologie van het kruis’. Daarmee bedoelt Luther, dat God zich het duidelijkst openbaart, waar Hij zich het diepst verbergt. God laat zich niet zien in het grote en geweldige, maar in het kleine en geringe. In de machteloosheid openbaart Hij zijn macht, in de nederlaag zijn overwinning, in het Kruis zijn verlossingswerk, in de dood het leven. Omdat Bruegel in deze kruis-theologie leefde kon hij – in een ander schilderij – zo vrolijk de draak steken met de torenbouwers van Babel en hier met de gewichtigheid van de keizer.

De boodschap van Bruegel is een paradoxaal verhaal: het is de hoge en grote God die zich manifesteert in een klein kind, zomaar incognito.

Kijk eens naar het bedeesde gezichtje van Maria in de omslagdoek. En toch heeft zij in haar houding ook iets verhevens. Zíj kent het geheim. Dat is het, wat Bruegel hier in kleur en verf weet weer te geven. Ongetwijfeld zou hij zich herkend hebben in het aanbiddingslied van een andere laatmiddeleeuwse kunstenaar:

O Heer Jesu, God en mense

die aanvaard hebt deze staat,

geef mij wat ik door U wense,

geef mij door Uw kindsheid raad.

Sterk mij door Uw tere handen,

maak mij door Uw kleinheid groot.

Maak mij vrij door Uwe banden,

maak mij rijk door Uwe nood.

Maak mij blijde door Uw lijden

maak mij levend door Uw dood!

Noot

Pieter Bruegel woonde van + 1540 – 1563 in Antwerpen. Daar kwam hij waarschijnlijk in aanraking met de Lutherse stroming, die al vanaf 1519 een belangrijke woordvoerder had in de persoon van Jacobus Praepositus. Deze preekte in Luthers geest en vertaalde als prior van het Augustijner klooster verschillende geschriften van Luther, die ook in Antwerpen in druk verschenen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen